آیا برنده جایزه جشنواره فجر کپی یک اثر خارجی است؟

شباهت یکی از آثار ارائه شده در نهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر که طوبای زرین جشنواره را از آن خود کرد با اثر هنرمند ترکیه‌ای و اعتراض این هنرمند بحث کپی در عالم هنرهای تجسمی را داغ کرد.

هنرمند ترکیه‌ای در صفحه مجازی خود در اینستاگرام راجع‌به این ماجرا می‌نویسد: «تا به حال کپی های زیادی از آثار خود در اینترنت دیده ام ولی این اولین بار است که یک نفر با کپی یکی از اینستالیشن‌های من، برنده یک جایزه بین‌المللی می شود. این قابل قبول نیست. امیدوارم هیات داوران متوجه این مساله باشد.»

اثر شاکر گوکچه باء هنرمند اهل ترکیه در سال ۲۰۱۵ ارائه شد.

در اثر ارائه شده از جانب هنرمند ایرانی یعنی کاظم خراسانی، تفاوت معناداری در اجرا با اثر هنرمند ترکیه ای نمی توان یافت. حتی فرم چیدمان قالی ها روی زمین و روی دیوار با یک زیبایی شناسی واحد ارائه شده است. تنها تفاوت میان دو اثر این است که در چیدمان هنرمند ترکیه ای بخش روی دیوار رفته فرش، خالی است و در اثر هنرمند ایرانی تکه هایی از نقوش گلیم که حیوانات نقش بسته شده روی آن هستند روی دیوار به گونه ای چیدمان شده اند که گویی در حال کوچ هستند.

خبرگزاری مهر برای پیگیری دلیل اهدای جایزه به این اثر با جمشید حقیقت‌شناس مدیر هنری نهمین جشنواره تجسمی فجر صحبت کرده‌است. او در پاسخ می‌گوید: این دو اثر به هم شباهت دارند ولی اینطور نیست که ما اثر قبلی را ندیده باشیم، اما برای ما ایده اصلی اثر مهم بود که درباره ایده میان این دو اثر فاصله زیادی است. در اثر کاظم خراسانی آنچه برای ما مهم بود بحث مهاجرت محیط زیست از بافته های معاصر است.

اما خود کاظم خراسانی در این باره چه می‌گوید. خبرگزاری مهر از او پرسیده: «به نظر شما ایده محوری اثر هنرمند ترکیه ای در چیدمانی که ارائه داده بود چیست و چه تفاوت معنایی با اثر شما دارد.»

بیایید پاسخ را بخوانیم: به این موضوع فکر نکردم. فقط می توانم بگویم سال ۹۰ همسرم پایان نامه ای درباره گلیم بافی قشقایی و… نوشت که یک شخصیتی به نام جیران هم در آن بود که یک زن فرش باف بود که از اوایل جوانی کار که می کرد شبیه قدیمی ها فرش می بافت. من طرح جلد آن پایان نامه را به گونه ای طراحی کردم که گویی چهارپایان در حال خارج شدن از کادر هستند. در واقع بیشتر تحت تاثیر همان کار بودم و در نهایت آن را به صورت چیدمان ارائه دادم.»

او ادامه داد: «من در خانواده ای بزرگ شدم که همه فامیلمان در کار فرش هستند و با فرش بزرگ شدم. من پیش از ارائه این چیدمان به یکی از داوران گفته بودم بر اساس یک «بیس» آماده ایده ای را ارائه می‌دهم. نکته این است که اثری که من ارائه دادم یک اثر چیدمانی است و اثر چیدمانی جان مطلبش در مفهومی است که ارائه می دهد. در این مسیر شما می توانید از همه رسانه ها کمک بگیرید تا در خدمت یک ایده باشند. در اثر من کوچ و عبور از سنت و حرکت به سمت مدرنیته مطرح است.»

او در پایان می‌گوید: اگر استیتمنت این دو اثر شبیه یکدیگر بود می شد گفت کپی است اما به قول آقای سمیع آذر مولف و مترجم پنج کتاب درباره هنر معاصر اگر دو اثر شبیه به هم ارائه شود اما استیتمنت شبیه به هم نداشته باشد باز هم کپی محسوب نمی شود. وی گفته است کپی با رویکرد گرته برداری یا تصرف و از آن خودسازی در هنر معاصر شکل نوینی از هنر است که به جهت پیچیدگی مفهومی آن، برخی را به اشتباه انداخته است. اگر شما گرته برداری از اثر دیگری کرده باشید ولی مفهوم اثر عوض شده باشد، اثر شما اثر جدیدی است حتی اگر در شکل ظاهری همانند اصل اثر قبلی باشد زیرا در تعبیر معاصر، قلب هنر مفهوم آن است و نه ظاهرش.