تنوع بیشتر، تیراژ کمتر| نگاهی به وضعیت این روزهای صنعت کتاب که به تیراژ ۵۰ نسخه هم رسیده است
کتاب کودک و نوجوان گران‌ترین کتاب‌های کتابفروشی‌ها هستند
هفت صبح| در حالی که این روزها وزارت کشور به شکل جهادی در تلاش برای کتابخوان کردن مردم محلات کم برخوردار است، آمار وزارت ارشاد نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲ تیراژ کتاب به کمترین شمارگان در سال‌های گذشته رسیده است.
همین بیستم اسفندماه بود که قائم مقام وزیر کشور از طرح جدیدی برای حدود ۹۰۰ محله کم برخوردار حرف زد. چه طرحی؟ یک برنامه برای اینکه مردم این مناطق را به خواندن کتاب تشویق کنند. گویا طرح مورد نظر در ۱۰ استان هم شروع شده و کار قرار است به شکل کار مشترک با همکاری کمیته امداد تا بهزیستی و هلال احمر و دانشگاه‌ها شروع شود.
آقامحمدی در این جلسه گفته بوده که افراد در ۲۰۲۰ محله از دانش‌های جدید ناآگاه هستند و به همین خاطر هم بحث کتابخوانی آنها را کلید زده‌اند. یک روز بعد از این اطلاع‌رسانی، مرکز آمار گزارشی از مصرف فرهنگی ما در سال ۱۴۰۲ ارائه کرد که شامل فیلم‌ها، کتابها، سریال‌ها و همه محصولاتی می‌شد که ایرانی‌ها در این حوزه فرهنگ استفاده کرده بودند. در بخشی از این ۱۴۱ صفحه به موضوع کتابخوانی پرداخته شده است.
بنا بر این گزارش تنوع کتاب‌های منتشر شده سال گذشته کمی افزایش یافته است. یعنی عناوین کتاب‌هایی که سال ۱۴۰۲ چاپ شده شامل ۱۱۵ هزار و ۴۰۴ عنوان می‌شد. در حالی که سال ۱۴۰۱، 7 هزار و 578 عنوان از این کمتر کتاب چاپ شده بود اما خیلی خوشحال نشوید چون خبر اینجا تمام نمی‌شود. اگرچه تعداد عناوین کتابها بیشتر شده ولی تعداد تیراژ پایین آمده است.
سال ۱۴۰۲ حدود ۱۰۷ میلیون کتاب در کشور منتشر شد که اگر با ۱۴۰۱ مقایسه کنیم تعداد آن دو میلیون از سال قبل آن کمتر است. خانه کتاب هنوز گزارش تجمیعی امسال را ارائه نکرده اما می‌توانیم همین حالا هم حدس بزنیم که کاهش عناوین امسال هم ادامه داشته.
وقتی آمار بهمن سال قبل و بهمن امسال را کنار همدیگر می‌گذاریم تعداد عناوین کتاب‌های جدید در مثلا بخش ادبیات ۲۰۰ مورد بیشتر شده ولی در بخش کودک و نوجوان ۷۰۰ عنوان کاهش یافته است. بررسی شمارگان کتاب در آذرماه امسال و سال گذشته هم نشان‌دهنده یک کاهش ۷ درصدی تیراژ کتاب در این فاصله زمانی بود.
سالی ۵ میلیون کتاب آب رفت
روندی که صنعت نشر در سال‌های گذشته طی کرده نشان می‌دهد که سال ۱۳۹۱ تیراژ کتاب ۱۶۶ میلیون نسخه در سال بوده. یک دو دو تا چهار تا نشان می‌دهد به طور میانگین سالانه تیراژ کلی کتابها حدود ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار نسخه کاهش یافته است. در این بازه یازده ساله تنها سالی که نمودارها یک رشد کوچکی در تیراژ خود نشان می‌دهند به سال ۱۳۹۸ برمی‌گردد که آن صعود هم سال بعد با یک سقوط آزاد شدید جبران شده است.
شمارگان ۵۰ تایی و ۲۵۰ تایی
معمولا مهم‌ترین دلیل کاهش تیراژ کتاب را قیمت کاغذ می‌دانند. در اولین نشست خبری وزیر ارشاد وقتی از او درباره این موضوع سوال شد گفت که متغیر اصلی در این زمینه کاغذ است. صالحی می‌گوید به معاون اول دولت، محمدرضا عارف پیشنهادهایی ارائه داده ولی چون هنوز بررسی نشده مطرح نمی‌کند.
یک ناشر به روزنامه هفت صبح می‌گوید: «بعضی از ناشرها دستگاه چاپ دیجیتال دارند و هر تعدادی که بخواهند چاپ می‌کنند. حتی ممکن است برای نمایشگاه کتاب ۵۰ کتاب از یک عنوان منتشر کنند. قبلاً که کتاب فقط افست بود عموماً چا آن زیر ۱۰۰۰ نسخه نمی‌صرفید. در حال حاضر حداقل تیراژ رسمی ۲۵۰ تا ۳۰۰ شمارگان است.»
کودک و نوجوان، صفحه‌ای ۹۴۰ تومان
بررسی آمار سه سال اخیر خانه کتاب نشان می‌دهد که کتاب کودک و نوجوان گران‌ترین کتاب‌های کتابفروشی‌ها هستند که به طور میانگین صفحه‌ای ۹۴۰ تومان قیمت دارند. ارزان‌ترین‌ها هم کتاب‌های دینی هستند که صفحه‌ای ۳۰ تومان قیمت دارند. این تفاوت قیمت به کیفیت بالا و گرانقیمت‌تر صفحات کتاب‌های کودک و یارانه کتاب‌های دینی و مذهبی برمی‌گردد که معمولا به ناشران این بخش داده می‌شود.
بیشترین تعداد و عنوان کتاب تولید شده هم مربوط به کتاب‌های کودک و نوجوان و سپس کتاب‌های کمک درسی بوده. ولی وقتی بحث بر سر تجدید چاپ باشد، تعداد تجدید چاپ کتاب‌های درسی خیلی بیشتر از همه دسته‌های دیگر است. در دسته کتاب‌های تالیفی، باز هم کتاب کودک در راس جدول قرار دارد. در دسته کتاب‌های ترجمه باز هم ناشران کتاب کودک و نوجوان بیشترین تعداد کتاب ترجمه را در سال منتشر می‌کنند.
افت و خیز عناوین کتابها و مجله‌ها
دوباره برگردیم به آمار عنوان‌های کتاب. اوضاع نشر همیشه به این منوال بوده است. از تیراژ کتاب کم شده و به عناوین اضافه شده است. البته این فقط آمار کتاب نیست که رو به کاهش بوده. از جدول وزارت ارشاد می‌توان به یک نتیجه دیگر هم رسید که آن هم به انتشار مجله‌های تخصصی برمی‌گردد.
به نظر می‌رسد بازار دیگر برای انتشار مجله‌های تخصصی روبه‌راه نیست. سال ۱۴۰۲، یک هزار و ۸۳۰ مجله تخصصی منتشر شده بود که امسال از آن ۴۰ عدد کم شده است. این مجلات تخصصی، معمولا همان رسانه‌هایی هستند که رتبه‌های علمی و آکادمیک دانشجویان دکتری و اساتید به آنها بستگی دارد و از قضا در سال‌های گذشته گلایه‌های زیادی کاهش کیفیت و صف طولانی برای انتشار مقاله در آنها شده بود.
