آنچه باید از چایکوفسکی بدانید

هفت صبح| خبرگزاری ایرنا دیروز صبح در مطلبی از اجرای بی‌نظیر ارکستر سمفونیک تهران در چهلمین جشنواره موسیقی فجر به رهبری استاد نصیر حیدریان و اجرای سمفونی شماره ۵ چایکوفسکی نوشت که جمعه شب، شبی به یادماندنی را برای دوستداران موسیقی رقم زده است. چایکوفسکی که در این مطلب نامی از او آمده، سال ۱۸۹۳ یعنی ۱۳۲ سال پیش درگذشته است. با این وصف، او کیست که اجرای یک سمفونی از او هنوز هم می‌تواند تا این حد برای دوستداران موسیقی جذاب باشد؟

یک: چایکوفسکی با نام کامل پیوتر ایلیچ چایکوفسکی ‌ روز ۱۷ اردیبهشت ۱۲۱۹ در شهر وتکینسک روسیه به دنیا آمده است. 

دو: تا ۲۱ سالگی خط و ربط چندانی به موسیقی نداشت. در خانواده او پدرش بازرس معدن بود، در دانشگاه حقوق خواند و پس از پایان تحصیل، در ۱۹ سالگی کارمند دولت شد. 

سه:  اما در همان در ۲۱سالگی که می‌توان گفت دیگر کم ‌و بیش برای فراگیری موسیقی دیر است، به تحصیل تئوری موسیقی پرداخت و همزمان با کار دولتی در هنرستان جدید موسیقی سن‌پترزبورگ که نخستین مدرسه دانشگاهی موسیقی در روسیه بود، نام‌نویسی کرد.

چهار: چایکوفسکی پیشرفت عجیبی در موسیقی داشت. چنان‌‌ برق‌آسا که پس از پایان دوره هنرستان در هنرستان جدید مسکو استاد هارمونی شد و ۱۲ سال همین شغل را حفظ کرد. پس از مدتی یک سمفونی، یک اپرا و یک پوئم سمفونیک (منظومه صوتی) از قلمش بر کاغذ سرازیر شد و ۳۰ ‌ساله بود که نخستین اثر برجسته‌اش برای ارکستر، یعنی رومئو و ژولیت را آفرید.

پنج: سی و هفت سالگی برای چایکوفسکی سالی تلخ بود. با دختری ۲۸ ساله که از شاگردان هنرستان بود، ازدواج کرد‌ اما چند روز پس از ازدواج، متوجه شد با یک شکنجه هولناک روحی روبه‌رو است. ۲ هفته بعد، به قصد آنکه از سینه پهلو بمیرد به آب‌های یخ‌زده رودخانه مسکو زد اما بنیه قوی او به نجاتش آمد و به سن پترزبورگ گریخت. در آنجا بر اثر تشنج عصبی، ۲ روز در اغما بود. از همسرش جدا شد و دیگر هرگز او را ندید.

شش: اما زندگی همیشه روی بد ندارد و بلافاصله بعد از این اتفاق تلخ، از حمایت بانویی بسیار ثروتمند و ۴۶ ساله به‌نام نادژدا فون مِک که صاحب ۱۱ فرزند بود نیز برخوردار شد. فون مک شیفته و دلباخته موسیقی چایکوفسکی بود و برای او مقرری سالیانه‌ای تعیین کرد و این امکان را فراهم آورد که او از تدریس در هنرستان دست بکشد و خود را وقف آهنگسازی کند. آن‌ها ۱۴ سال با یکدیگر مکاتبه داشتند اما بنا به توافقی هیچگاه یکدیگر را ندیدند. پس از سال‌ها دوستی عجیب اما صمیمانه، این مقرری البته به ناگهان قطع شد و این موضوع به شدت چایکوفسکی را آزرده کرد. 

هفت: رنج بزرگ چایکوفسکی اما پول نبود. این بود که با وجود موفقیت چشمگیر در موسیقی از نظر روحی در آرامش نبود و حتی وقت بزرگ‌ترین پیروزی‌های خلایی در او وجود داشت. 

هشت: چایکوفسکی در ۲۸ اکتبر ۱۸۹۳ یعنی ۱۵ آبان ۱۲۷۳ وقتی حدودا ۵۴ ساله بود، در نخستین‌ شب اجرای واپسین اثر برجسته‌اش، سمفونی شماره ۶ (پانتیک) که به‌گونه‌ای نامتعارف با فینالی آهسته و یأس‌آلود پایان می‌گیرد، ارکستر را رهبری کرد و ۹ روز پس از آن در ۵۳ سالگی درگذشت.

9. چایکوفسکی در هر ۲ زمینه آثار سازی و آوازی آهنگسازی پرکار بود. محبوب‌ترین آثار ارکستری او عبارتند از: سمفونی‌های چهارم (۱۸۷۷)، پنجم (۱۸۸۸) و ششم (پاتتیک، ۱۸۹۳)، کنسرتو پیانو شماره یک در سی‌بمل مینور (۱۸۷۵)، کنسرتو ویولن (۱۸۷۸) و اوورتور فانتزی رومئو و ژولیت (۱۸۶۹). او همچنین شماری از بهترین آثارش را برای باله به نگارش درآورده است: دریاچه قو (۱۸۷۶)، زیبای خفته (۱۸۸۹) و فندق‌شکن (۱۸۹۲) باله‌های مشهور او هستند. 

10. سمفونی شماره ۵ یا اپوس ۶۴، در بهار و تابستان 48 سالگی چایکوفسکی نوشته شد و در پاییز همان سال نخستین اجرای آن در شهر سن‌ پترزبورگ و تالار مارینسکی انجام شده است.