زمینه‌سازی دیپلماتیک در خاورمیانه
نقش ریاض، دوحه و مسقط در میانجی‌گری تهران و واشنگتن
هفت صبح، حسین فاطمی| پس از حملات نظامی آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، اکنون زمزمه مذاکرات مجدد بین تهران و واشنگتن بیشتر از قبل شنیده می‌شود و در این بین، سه کشور قطر، عمان و عربستان سعودی به‌عنوان میانجی‌هایی کلیدی برای ازسرگیری گفت‌وگوهای دیپلماتیک میان ایران و ایالات متحده ظاهر شده‌اند.
به گزارش هاآرتص، این کشورها در تلاشند تا مذاکرات میان عباس عراقچی وزیر خارجه ایران و استیو ویتکاف» نماینده ویژه آمریکا را پیش ببرند. این تلاش‌ها در حالی صورت می‌گیرد که ایران نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متوقف کرده و قانونی جدید در این کشور هر گونه همکاری با آژانس را به تأیید شورای عالی امنیت ملی منوط کرده است. فقدان نظارت بر حدود ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰درصد، نگرانی‌های بین‌المللی را تشدید کرده است.
نقش عربستان در چارچوب‌سازی توافق
عربستان سعودی به‌ویژه از طریق محمد بن‌سلمان، در حال ایفای نقشی محوری برای ایجاد چارچوبی دیپلماتیک است که تضمین‌های مورد نیاز ایران برای اجرای توافق با آمریکا را فراهم کند. سفر اخیر عراقچی به ریاض و دیدار با مقامات ارشد سعودی ازجمله وزیر خارجه و وزیر دفاع، نشان‌دهنده عزم ریاض برای گسترش روابط با تهران است. این تحرکات در زمانی انجام می‌شود که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا نیز تمایل جدی برای آغاز مذاکرات با ایران را نشان داده است.
تلاش‌های قطر، عمان و عربستان برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا در شرایطی حساس انجام می‌شود که هرگونه تأخیر در مذاکرات می‌تواند به تشدید تنش‌ها یا بازگشت تحریم‌های شورای امنیت منجر شود. توافق موقت پیشنهادی می‌تواند فضایی برای دیپلماسی ایجاد کند اما موفقیت آن به انعطاف‌پذیری طرفین، به‌ویژه در موضوع غنی‌سازی، بستگی دارد. در این میان، تغییر راهبرد عربستان به سمت دیپلماسی منطقه‌ای می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری نظم جدید خاورمیانه ایفا کند.
چالش‌های هسته‌ای و ضرب‌الاجل‌های بین‌المللی
ایران با اخراج بازرسان آژانس و برچیدن دوربین‌های نظارتی، عملاً نظارت بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای خود را متوقف کرده است. در مقابل، ضرب‌الاجل فعال‌سازی مکانیسم ماشه (Snapback) در شورای امنیت تا اکتبر ۲۰۲۵، فشار را بر تهران افزایش داده است. فعال‌سازی این مکانیسم می‌تواند تحریم‌های لغو شده در توافق ۲۰۱۵ را بازگرداند اما ایران تهدید کرده که در این صورت از معاهده NPT خارج خواهد شد. یک دیپلمات اروپایی به هاآرتص گفت به‌رغم حملات، تأسیسات غنی‌سازی ایران کاملاً نابود نشده و توافق سخت‌گیرانه با نظارت دقیق، تنها راه پیش رو است.
پیشنهاد توافق موقت
با توجه به شکنندگی شرایط و اختلاف نظرهای گسترده، برخی ناظران باور دارند که یک توافق موقت می‌تواند راه‌حلی فوری برای کاهش تنش‌ها باشد. این توافق می‌تواند شامل بازگشت بازرسان آژانس به ایران، تعلیق موقت غنی‌سازی و تعهد آمریکا به خودداری از حملات بیشتر به تأسیسات هسته‌ای باشد. در مقابل، ایران متعهد می‌شود به منافع آمریکا در منطقه حمله نکند. قطعنامه شورای امنیت می‌تواند حقوق ایران تحت NPT را تأیید کرده و همزمان نظارت آژانس را تضمین کند.
حضور یک کشور ثالث مانند چین یا برزیل، برای تأمین امنیت ذخایر اورانیوم ایران نیز می‌تواند اعتمادسازی کند. این توافق موقت می‌تواند زمان لازم برای مذاکرات جامع‌تر را فراهم آورد. توافق هسته‌ای جدید می‌تواند صادرات نفت ایران را به‌طور چشمگیری افزایش دهد و این کشور را در رقابت مستقیم با عربستان قرار دهد.
با توجه به پیش‌بینی کاهش قیمت نفت به ۴۰ دلار در هر بشکه، عربستان نگران تأثیر این رقابت بر طرح‌های توسعه‌ای خود، ازجمله چشم‌انداز ۲۰۳۰، است. از این رو، ریاض به‌دنبال توافقاتی با ایران است تا از پیامدهای اقتصادی و تنش‌های نظامی در منطقه جلوگیری کند. این رویکرد نشان‌دهنده تلاش عربستان برای ایجاد یک «شبکه امنیتی دیپلماتیک» در کنار وابستگی سنتی به آمریکاست.
