شناور بر امواج امید | بنگلادش زیر آب می‌رود

هفت صبح|   داکا، شهری که در دلتای گنگ و در آستانه خلیج بنگال نفس می‌کشد، با چالش‌هایی عظیم روبه‌روست. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا اواسط قرن حاضر، حدود ۲۰ درصد از خاک بنگلادش زیر آب خواهد رفت. با این حال، این کشور نه‌تنها تسلیم نشده، بلکه با ساخت‌وسازهای خلاقانه و تحولات بزرگ سیاسی، در حال بازتعریف نقش و حضور خود در آینده است. از دانشگاهی شناور تا مسجدی استوار در مقابل سیل، داکا به جهانیان نشان می‌دهد که امید می‌تواند حتی در برابر امواج ویرانگر، سکوی پرتابی برای پیشرفت باشد.

معماری برای بقا

بنگلادش‌ که به دلیل موقعیت جغرافیایی و تراکم بالای جمعیت (حدود ۱۷۰ میلیون نفر در سال ۲۰۲۲) یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان در برابر تغییرات اقلیمی است، راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و طراحی‌های پایدار را در پیش گرفته. پردیس جدید دانشگاه برک (BRAC University)‌ که در سال ۲۰۲۴ در قلب داکا افتتاح شد، نمونه‌ای برجسته از این تلاش‌هاست.


این سازه ۱۳ طبقه، طراحی‌شده توسط شرکت سنگاپوری «ووها»، به دلیل قرارگیری بر حوضچه‌ای که سیلاب‌های طوفانی را جمع‌آوری و تصفیه می‌کند، «دانشگاه شناور» لقب گرفته است. فضای سبز این پردیس‌ که مساحتی معادل ۱.۲۷ برابر مساحت ساختمان را پوشش می‌دهد، همراه با پنل‌های خورشیدی در پشت‌بام، نه‌تنها انرژی تولید می‌کند، بلکه نیاز به خنک‌کننده‌های مصنوعی را کاهش داده و فضایی عمومی برای جامعه محلی فراهم کرده است. وونگ مون سام، معمار ارشد پروژه، امیدوار است این مدل در شهرهای دیگر جهان نیز تکرار شود.
 

در حومه صنعتی داکا، مسجد زبون نسا، با بتن‌های خوش‌رنگ صورتی و دیوارهای مشبک، پناهگاهی خنک برای کارگران نساجی است. این مسجد، طراحی‌شده توسط استودیو مورفوژنز، روی سکویی مرتفع ساخته شده تا از سیل‌های موسمی در امان بماند. دیوارهای دوجداره و گنبد نازک آن‌ که به نظر شناور می‌آید، تهویه طبیعی را تقویت کرده و مصرف انرژی را به حداقل می‌رساند. این سازه نه‌تنها نمادی از پایداری، بلکه فضایی معنوی برای کارگرانی است که ستون فقرات اقتصاد بنگلادش را تشکیل می‌دهند.

نساجی: سکوی پرتاب بنگلادش

بنگلادش‌ که زمانی یکی از فقیرترین کشورهای جهان بود، با الهام از مدل صنعتی بریتانیای قرن نوزدهم، صنعت نساجی را به موتور محرک اقتصاد خود تبدیل کرد. این بخش‌ که بیش از ۸۰ درصد صادرات کشور را تشکیل می‌دهد و حدود ۱۱ درصد از تولید ناخالص داخلی را تأمین می‌کند، بیش از ۱۲ میلیون نفر را به کار گرفته است. با این حال، سال ۲۰۲۴ برای این صنعت چالش‌برانگیز بود. کمبود گاز ال‌ان‌جی، ناشی از آسیب به یکی از پایانه‌های شناور خلیج بنگال و طوفان رمال، تولید را مختل کرد و برخی کارخانه‌ها را به کمتر از ۳۰ درصد ظرفیت رساند.


اعتراضات سیاسی و سیل‌های گسترده نیز صادرات را با کسری مواجه کرد‌ اما دولت موقت در تلاش است با اصلاحات ساختاری، این صنعت را تثبیت کند. این رشد اقتصادی مبتنی بر صنعت نساجی که نرخ فقر را از ۴۳.۵ درصد در ۱۹۹۱ به ۱۴.۳ درصد در ۲۰۱۶ کاهش داد، همواره با چالش‌های اقلیمی و زیرساختی همراه بوده است. به همین دلیل، بنگلادش سرمایه‌گذاری‌های کلانی در پروژه‌های اقلیمی انجام داده و سالانه حدود ۳ میلیارد دلار برای سازگاری و مدیریت بلایا تخصیص می‌دهد.

انقلاب ۲۰۲۴: طوفانی برای تغییر

در تابستان ۲۰۲۴، بنگلادش شاهد انقلابی بود که به «انقلاب مونسون» یا «جولای ۳۶» معروف شد. این جنبش‌ که ابتدا با اعتراضات دانشجویی علیه سهمیه‌های شغلی دولتی آغاز شد، به سرعت به قیامی علیه دولت اقتدارگرای شیخ حسینه، نخست‌وزیر وقت، تبدیل شد. حسینه‌ که از ۲۰۰۹ قدرت را در دست داشت، با سرکوب مخالفان، دستکاری انتخابات و نقض حقوق بشر، کشور را به سوی دیکتاتوری سوق داده بود.

در جولای ۲۰۲۴، سرکوب خشونت‌بار معترضان توسط نیروهای امنیتی‌ که منجر به کشته شدن حداقل ۸۵۸ نفر شد، خشم عمومی را شعله‌ور کرد. در ۵ اوت، حسینه مجبور به استعفا و فرار به هند شد و دولت موقت به رهبری محمد یونس، برنده جایزه نوبل صلح، قدرت را در دست گرفت. این انقلاب‌ که برخی آن را «استقلال دوم» بنگلادش نامیدند، نه‌تنها به دنبال اصلاحات سیاسی، بلکه به امید ساخت آینده‌ای عادلانه‌تر و پایدارتر بود. یونس قول داده است که اصلاحات اساسی در نهادهای حکومتی، از جمله پلیس و قوه قضائیه، انجام دهد و حقوق بشر را تقویت کند.

‌

آینده‌ای در افق

بنگلادش، با وجود تهدیدات اقلیمی و چالش‌های اقتصادی، از پای ننشسته است. این کشور‌ که زمانی به دلیل فقر و بلایای طبیعی شناخته می‌شد، اکنون به الگویی برای سازگاری و نوآوری تبدیل شده است. از باغ‌های شناور کشاورزی تا مدارسی که روی آب حرکت می‌کنند، بنگلادش دانش بومی و فناوری مدرن را ترکیب کرده تا زندگی همچنان اصل و اساس شهروندانش بماند. در حالی که آب‌ها بالا می‌آیند، بنگلادش ثابت کرده است که می‌توان روی امواج، آینده‌ای روشن ساخت.