جهان؛ پنجاه سال پیش | ۱۰ نکته خواندنی از ورزش و سینما و مد و سیاست در سال ۱۹۷۵

هفت صبح|  رسیدیم به سالی که عددش رند است. البته معمولا سال‌هایی مثل 2020 یا 2030 را رند می‌دانند ولی همین ۵ هم برای خود یک رندی نصفه و نیمه دارد. برای همین تصمیم گرفتیم در همین هفته‌های اول سال ۲۰۲۵ برگردیم به ۵۰ سال پیش و ببینیم جهان در میانه دهه ۱۹۷۰ چه شکلی بوده است. 
 

تاریخ را البته عادت کردیم که از زاویه دید وقایع تاریخی و نظامی ببینیم ولی ما تلاش کردیم وارد تاریخ مردم شویم و از این رو هم بهترین موسیقی آن سال و هم پرفروش‌ترین کتاب و هم فیلمی که فروش بیشتری داشته و اسکار کسب کرده را بررسی کردیم و هم سری زدیم به کوپاآمریکای آن سال که در آن پرو قهرمان شده و البته سوگ ملت مصر در غم از دست دادن ام کلثوم را هم فراموش نکردیم. به این لیست اضافه کنید تاسیس مایکروسافت را و البته که گریزی از سیاست نیست و بنابراین توجهی هم داشتیم به پایان جنگ ویتنام و خروج آمریکایی‌ها از این کشور. 

1- پایان جنگ ویتنام

 وقتی از جنگ در ویتنام صحبت می‌کنیم باید بدانیم که در واقع از سه جنگ صحبت می‌کنیم. جنگ اول جنگی است که در آن ویتنامی‌ها به دنبال استقلال از فرانسه بودند. این جنگ از سال ۱۹۴۵ آغاز شد و در سال ۱۹۵۴ به پایان رسید. با این حال پس از استقلال مشکل جدیدی به وجود آمد و آن هم دوپاره بودن کشور بود. ویتنام شمالی به دنبال سیستم کمونیستی رفته بود و هم‌داستان با چین و شوروی بود و ویتنام جنوبی به سمت غرب و به طور مشخص آمریکا تمایل داشت.

بعد از چند دور تنش بین این دو بخش از کشور که چند سال هم طول کشید آمریکا به دفاع از متحد جنوبی خود وارد جنگ شد. آمریکا البته از میانه دهه پنجاه از ویتنام جنوبی حمایت می‌کرد ولی به طور جدی از سال ۱۹۶۵ وارد جنگ شد و حضورش در ویتنام تا سال ۱۹۷۳ به طول انجامید. در این مدت ویتنام، شاهد خونین‌ترین جنگ بعد از جنگ جهانی دوم بود. فقط از میان آمریکایی‌ها 58 هزار و 279 نفر کشته شدند. دو سال بعد از خروج آمریکا از ویتنام در می سال ۱۹۷۵ ویتنام شمالی دوباره به ویتنام جنوبی حمله کرد و ظرف متحد کوتاهی کل کشور در دست کمونیست‌ها بود. این تصویر که به فرار از سایگون معروف است خروج آمریکایی‌ها از پایتخت ویتنام جنوبی در ۳۰ آوریل ۱۹۷۵ را نشان می‌دهد. 

2-خاموشی ستاره شرق

سال ۱۹۵۴ است و ام کلثوم کسی که به ستاره شرق و بانوی آواز عربی مشهور است در سن ۵۶ سالگی به دلیل مشکلات سلامتی برخی از کنسرت‌های خود را لغو کرد. کمی بعد مشخص شد که بیماری او التهاب کلیه است. وضعیت ام کلثوم در سال ۱۹۷۱ میلادی رو به وخامت گذاشت. آخرین آهنگی که خواند «شب عشق» بود و در پاییز سال ۱۹۷۲ به او گفتند باید به بیمارستان برود. گفت نمی‌روم چون اگر بروم همانجا می‌میرم. 

 

چند سالی گذشت تا اینکه در ۲۲ ژانویه ۱۹۷۵ خبر بیماری ام کلثوم در صدر خبرهای مصر قرار گرفت. رادیوی مصر آن روز خبر خود را با پخش خبر بیماری او آغاز کرد و مردم در صف ایستادند تا خون خود را به او اهدا کنند. حدود ده روز بعد، دوشنبه ۳ فوریه ۱۹۷۵ ساعت چهار بعدازظهر ام کلثوم در سن ۷۶ سالگی به دلیل نارسایی قلبی درگذشت. تشییع پیکر او از مرکز شهر قاهره آغاز شد و دست کم ۲ میلیون نفر در آن شرکت کردند. گفتند که این پرجمعیت‌ترین تشییع جنازه در جهان بوده است. سوگ، از کرانه‌های اقیانوس اطلس تا خلیج فارس، جهان را گرفت و صدایی از میان رفت که الهام‌بخش مهم‌ترین آهنگ مذهبی در ایران هم بود: ربنا. اثر محمدرضا شجریان.  

3-بی.ام.و سری ۳

بی.‌ام‌.و سری ۳ یک سری از خودروهای جمع‌وجور است که BMW، خودروساز آلمانی، آن را از ماه می ۱۹۷۵ تولید کرد و برای نخستین بار در جولای 1975 در استادیوم المپیک مونیخ آن را . این خودرو در هفت نسل تولید شد. جالب است بدانید که هنوز هم این سری از بی.ام.و نیز تولید می‌شود و گفته می‌شود که هر سال حدود ۳۰ درصد از کل فروش خودروهای بی.ام.و مربوط به این سری است. 

اولین نسل از این خودرو که ای ۲۱ نام داشت، یک بدنه دو در و از موتورهای ۴ سیلندر کاربراتوری با حجم ۱.۶ لیتر تا ۲ لیتر بهره می‌جست ولی از سال 1977 موتور ۶ سیلندر نیز در این سری استفاده شد.  خودرو از نظر طراحی نیز مورد توجه قرار گرفت و طبق گفته موزه طراحی لندن یکی از پنجاه خودرویی است که جهان اتومبیل را تغییر داده است.  اتاق این خودرو در ۳ تیپ ۳۱۶، ۲۱۸ و ۳۲۰ تولید شد و بی.ام.و ۳۲۰ همان خودرویی است که در ایران محبوبیتی چشم‌گیر پیدا کرد. 

4-عشق ما را کنار هم نگه خواهد داشت

بیلبورد می‌گوید داغ‌ترین آهنگ سال ۱۹۷۵، آهنگی بوده با عنوان «عشق ما را کنار هم نگه خواهد داشت». این آهنگ توسط نیل سداکا و هوارد گرینفلد نوشته شد و اولین بار توسط سداکا در سال ۱۹۷۳ ضبط شد ولی بازخوانی آن توسط یک زوج یعنی داریل دراگون معروف به کاپیتان و تونی تنیل در سال ۱۹۷۵ به نقطه اوج موسیقی رسید و به مدت چهار هفته در صدر جدول بیلبورد بود و در ایالات متحده پرفروش‌ترین تک‌آهنگ سال شد و یک جایزه گرمی نیز دریافت کرد.

دراگون و تنیل با استفاده از عبارت سداکا بازگشته است؛ مالکیت فکری او را گرامی داشتند.  اما دراگون و تنیل چندان در ایران شناخته شده نیستند و بنابراین بد نیست قدری در مورد آن‌ها بدانیم. داریل فرانگ دراگون متولد سال ۱۹۴۲ بود و در سال ۲۰۱۹ درگذشت. ۵ سال قبل از آن زندگی چهل ساله او با تونی تنیل به پایان رسید. آن‌ها در سال ۱۹۷۵ با یکدیگر ازدواج کرده بودند. خانم تنیل البته هنوز در ۸۴ سالگی در قید حیات است ولی از سال ۲۰۱۶ یعنی دو سال بعد از جدایی از همسر خود (که همسر دوم خود او بود) کار موسیقی را کنار گذاشت. 

5-از دختر پورتوریکویی تا زنان آمریکا

خانم ویلنیا مرسد، در سال 1975 به عنوان میس ورلد یا شایسته‌ترین زن سال انتخاب شد. او متولد پورتوریکو شد. بعد از او هیچ زنی که اهل این کشور باشد این عنوان را به دست نیاورد تا سال ۲۰۱۶ که استفانی دل واله این عنوان را کسب کرد. خانم مرسد در آن سال به کشورهای مختلفی سفر کرد و از سال بعد هم جزو مدل‌های آژانس فورد در نیویورک شد. خانم مرسد در سال ۱۹۸۰ در جریان یکی دیگر از رقابت‌های میس ورلد یا بانوی شایسته در لندن با بروس فورسایت، مجری انگلیسی آشنا شد و آن‌ها سه سال بعد در نیویورک با هم ازدواج کردند و تا سال ۲۰۱۷ یعنی وقتی فورسایت دار فانی را وداع گفت با هم زندگی می‌کردند.

خانم مرسد در حال حاضر با پسر خود از همین زندگی، در انگلستان زندگی می‌کند.  جالب خواهد بود اگر بدانید که شخصیت سال ۱۹۷۵ مجله تایم هم زنانه بود. تایم در آن سال زنان آمریکایی را به عنوان شخصیت سال انتخاب کرد چون نقش‌های خود را تغییر دادند و دچار تحول کردند. تایم در آن سال ده‌ها زن را روی جلد خود آورد و معرفی کرد ولی گفت تحول اصلی در وضعیت زنان در زندگی روزمره افتاده که وارد جریان اصلی مشاغل نوآورانه و سیاست‌گذاری در جامعه شدند. 

6-آغاز شایعه مثلث برمودا

مثلث برمودا پرفروش‌ترین کتاب غیرداستانی و شاید بتوان گفت پرفروش‌ترین کتاب داستانی و غیرداستانی در آمریکا در سال ۱۹۷۵ بود. این کتاب البته یک سال قبل از آن یعنی در سال ۱۹۷۴ منتشر شده بود و در نهایت توانست ۲۰ میلیون نسخه به ۳۰ زبان جهان بفروشد. ایده اصلی کتاب این بود که هواپیماها و کشتی‌هایی در جایی بین فلوریدا، برموردا و پورتوریکو در منطقه برمودا در اقیانوس اطلس ناپدید شده‌اند. به خاطر همین به این مثلث، مثلث شیطان هم گفته می‌شود. چارلز برلیتز در این کتاب چند نظریه در مورد دلیل این ناپدیدشدن ارایه کرده است.

با این حال در همین سال 1975 فرد دیگری به نام لری کوشه کتابی نوشت به نام «معمای مثلث برمودا حل شد» و در آن نشان داد که هر چه در مورد این منطقه گفته شده دروغ است. در واقع این مثلث خطری بیش از سایر نقاط اقیانوس نداشت و نرخ سقوط هواپیما یا حوادثی که برای کشتی‌ها در این ناحیه اتفاق افتاده بود بیش از سایر نقاط نبود. نشان به آن نشان که شرکت‌های بیمه هم نرخ‌های غیرعادی برای کشتی‌ها یا هواپیماهایی که از این منطقه عبور می‌کردند دریافت نمی‌کردند. اما هنر یا شاید کلاشی برلیتز این بود که به داستان‌های عامیانه‌ای که در مورد این منطقه گفته می‌شد سر و شکلی داد و پول خوبی به جیب زد. 

7-سال تولد آرمانی

دهه هفتاد را به دهه پلی‌استر در صنعت مد می‌شناسند و دلیل این شد که پارچه‌های مصنوعی جدید در این دوره باعث شد که مدهای جدید به طور فزاینده و با قیمت‌های پایینی در دسترس عموم قرار بگیرد. دومین ویژگی این دوره که باید به آن اشاره کنیم این بود که با به دست آوردن آزادی‌های بیشتر توسط زنان، آنان به سمت پوشیدن لباس‌های مردانه رفتند. هم‌چنین لباس‌های زنانه‌ای در این دوره مورد توجه قرار گرفت که به اصطلاح wrap بود یعنی یک طرف آن روی یک طرف دیگر قرار می‌گرفت و کمربندی در جلوی لباس یا در کنار آن این دو بخش را به هم متصل می‌کرد. یقه لباس هم به این ترتیب به شکل حرف V در می‌آمد. فقط یک تولیدکننده توانسته بود ۵ میلیون از این لباس را بفروشد. 

سال ۱۹۷۵ به طور مشخص سال مهمی در عرصه مد بود. فقط اگر همین را در نظر بگیریم که جورجو آرمانی ۴۱ ساله در آن سال خانه مد خود را تاسیس کرد می‌توانیم به سادگی اهمیت این سال را اثبات کنیم. نگاهی به تاریخ لباس‌ها در آن سال نشان می‌دهد که در پاییز ۱۹۷۵ اصلی‌ترین مد شال‌گردن‌های بلند بوده و شلوارهای راه راه و لباس‌هایی که داخل شلوار قرار می‌گرفته و یک حالت بادکنکی در بالا تنه ایجاد می‌کرده است. مدهای دیگری هم البته داشتیم. مثلا یقه اسکی و لباس آستین پفی.

8-پرو؛ پادشاه آمریکای جنوبی

مسابقات کوپا آمریکای سال ۱۹۷۵ به شکل ویژه‌ای برگزار شد. اولا برای نخستین بار نام مسابقات از قهرمانی آمریکای جنوبی به کوپا آمریکا تبدیل شد، ثانیا کشور میزبان ثابتی وجود نداشت و ثالثا از میان ۱۰ تیمی که در مسابقات شرکت کردند اروگوئه که مدافع عنوان قهرمانی بود به طور مستقیم به نیمه نهایی رفت و سه تیم دیگر در سه گروه با هم رقابت کردند.  در گروه اول برزیل و آرژانتین و ونزوئلا با هم رقابت کردند که برزیل و آرژانتین به ترتیب ۱۰ و ۱۶ گل در مجموع چهار بازی رفت و برگشت به ونزوئلا زدند ولی بازی میان این دو تیم در دور رفت با دو گل نلینهو و یک گل آرژانتینی‌ها پایان یافت و در دور برگشت نیز برزیل یک بر صفر پیروز شد. 

در گروه بعدی، پرو، شیلی و بولیوی با هم در یک گروه بودند که در نهایت پرو با سه برد و یک مساوی به دور بعد صعود کرد و از گروه سوم نیز کلمبیا با اقتدار و ۴ پیروزی به نیمه نهایی رفت. در نیمه نهایی کلمبیا در مجموع سه بر یک اروگوئه را شکست داد و برزیل با پرو سه بر سه شد و با قرعه به فینال رفت. در فینال هم پرو یک بار برد و یک بار باخت و در نهایت در فینال سوم کلمبیا را شکست داد و قهرمان این دوره از رقابت‌ها شد. در اروپا هم در سال ۱۹۷۵ اولگ بلوخین، بازیکن اوکراینی‌الاصل تیم ملی شوروی مرد سال اروپا شد.

9-وقتی مایکروسافت ایجاد شد

روز اول ژانویه سال ۱۹۷۵ مقاله‌ای از بیل گیتس ۲۰ و پل آلن ۲۲ ساله روی جلد مجله Popular Electronics خودنمایی می کرد. مقاله در خصوص یک زبان برنامه‌نویسی است. یک ماه بعد آن‌ها این زبان برنامه‌نویسی که به درد کامپیوتر شخصی می‌خورد را به یک مشتری از نیومکزیکو می‌فروشند. اولین روز از نیمه دوم سال نسخه دوم این زبان برنامه‌نویسی عرضه می‌شود و در ۲۲ جولای آن سال بین پل آلن و بیل گیتس یک موافقتنامه امضا می‌شود. ۷ روز بعد برای اولین بار بیل گیتس در یک نامه از نام مایکروسافت برای اشاره به شراکتشان استفاده می‌کند و در پایان آن سال مجموع درآمد این شرکت ۱۶ هزار و ۵ دلار می‌شود. 
 

حالا ۶ سال است که پل آلن فوت کرده و ۱۱ سال است که دیگر بیل گیتس مدیریتی در مایکروسافت ندارد ولی این شرکت که همه ما دست کم با دو محصول آن یعنی سیستم عامل ویندوز و نرم‌افزارهای آفیس آشنا هستیم در سال 2024، نزدیک به ۲۴۵ میلیارد دلار درآمد داشته است که تقریبا معادل نیمی از تولید ناخالص داخلی ایران است و سود آن ۸۸ میلیارد دلار بوده است. مایکروسافت و حتی شاید بگوییم بیل گیتس این روزها یکی از بزرگ‌ترین حامیان و سهامداران مشهورترین پروژه هوش مصنوعی یعنی چت جی‌پی‌تی هم هستند.

10-دیوانه از قفس پرید

پرواز بر فراز آشیانه فاخته یا دیوانه از قفس پرید فیلمی است در ژانر درام و روان‌شناسانه به کارگردانی میلوش فورمن و بازی جک نیکلسون در سال ۱۹۷۵ میلادی و بر اساس رمانی به همین نام نوشته کن کیسی.  این فیلم در چهل و هشتمین مراسم اسکار در رقابت با چهار فیلم دیگر یعنی «بری لیندون» از استنلی کوبریک، «بعدازظهر سگی» از سیدنی لومت، آرواره‌‌ها از استیون اسپیلبرگ و نشویل از رابرت آلتمن توانست برنده بهترین فیلم اسکار شود. 

در میزان فروش البته وضعیت کمی متفاوت بود. آرواره‌ها با اختلاف اول شد و توانست ۱۳۳ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار فقط در آمریکا فروش داشته باشد که به پول امروز معادل ۷۶۲ میلیون دلار است. خوب است بدانید که در سال گذشته میلادی فقط چهار فیلم توانسته‌اند در مجموع فروش جهانی از این میزان عبور کنند و فروش هیچ فیلمی در آمریکا اینقدر نشده است!