تهران و کوچه‌هایش - قسمت چهاردهم؛ خانه کاظمی
پنجشنبه‌های هفت صبح در کوچه باغ‌هایی که قصه می‌گویند
به گزارش هفت صبح| هر بار که حرف تهران قدیم می‌شود، بی‌شک نام محلات چاله‌میدان و عودلاجان، در اول صف خودنمایی می‌کنند؛ این محله‌ها در قلب پایتخت‌اند و عمارت‌های تاریخی فراوانی را در خود جای داده‌اند. یکی از آن قدیمی‌ها، سرای کاظمی است. خانه‌ای که در مجاورت امامزاده یحیی قرار دارد و در روایت‌ها گفته شده متعلق به میرزا سید کاظم پسر سید میرزا هدایت‌اله تفرشی بود؛ سید کاظم در سال 1226 قمری در اوایل پادشاهی محمد شاه قاجار وارد خدمات دولتی شد و در زمان ناصرالدین شاه از میرزاهای اصطبل شاهی بود.
در سال 1283 قمری که ناصرالدین شاه عازم سفر خراسان شد، چون میرزا سید کاظم مسلط به اصطبل و همراه اردوی شاه بود، در بین راه به سِمت مستوفی‌گری اصطبل برگزیده شد. در سال 1299 قمری تا سال 1308(سال فوتش) مستوفیِ اصطبل خاصه و ایلخی‌چیان و کلیه دواب دیوانی زین‌خانه و کالسکه‌خانه بود. او در اواخر عمر ملقب به وزیر دواب شد.
از مرحوم سیدکاظم تفرشی علاوه بر این خانه، مسجد و مدرسه‌ای زیبا در خیابان ری، نبش کوچه باغ پسته‌بک به یادگار مانده است. همچنین کاظمی‌های تهران و تفرش منتسب به او هستند.
آن‌طور که نقشه سال 1275هجری قمری نشان می‌‌دهد، در نزدیکی این خانه، در سمت غربی تکیه عباسقلی و در سمت شرق خانه، تکیه پهلوان شریف واقع بود و در سمت شمال این محله گذری منتهی به دروازه دولاب قرار داشت که حد شرقی حصار صفوی شده بود. مشخصات طرح بنای کاظمی متأثر از طرح متداول خانه‌های ایرانی و متناسب با شأن صاحب‌خانه، نوع روابط و جایگاه اجتماعی‌اش ساخته شده است. ازآنجاکه این بنا در اواخر دوران قاجار ساخته و در پهلوی اول تکمیل شد، تمامی عناصر خانه‌های سنتی ازجمله بیرونی، اندرونی، آب انبار، مطبخ و اصطبل را دارد.
عمارت کاظمی یا سرای کاظمی مساحتی حدود ۲۰۳۳ متر مربع دارد که شامل ۱۲۱۵ متر مربع عرصه و فضای باز و ۶۵۰ متر مربع عیان و زیر بنااست. آنچه از قسمت اصلی این خانه باقی مانده، قسمت شاه‌نشین است که یک طبقه زیر و یک طبقه رو دارد. همچنین بنای فعلی دو حیاط دارد؛ حیاط جنوبی در بخش بیرونی و حیاط شمالی در بخش اندرونی. بخش اصلی ساختمان به میزان 5/1 متر از کف حیاط بالاتر است و در بخش زیرین آن زیرزمین خانه قرار دارد که دارای آجر کاری خوش نقش و نفیسی است. در ساختمان اصلی دو تالار در مرکز قرار گرفته‌اند.
در طرفین تالارها، گوشوارهها قرار دارند و راهرو‌ها در طرفین گوشوارهها شکل گرفته‌اند. اتاق‌‌های طرفین حیاط دارای دیوار باربر و پوشش تیرپوش با سقف تخت هستند، زیرزمین هم طاق کلیل دارد و تالارها با خرپاهای چوبی که شیروانی کاهگل‌اندودی سطح نمای آن را شکل میدهند، پوشش داده شده است. سطح نمای خارجی تالارها آجرکاری ساده است که در محل رخ بام آن موتیف‌های گچ‌بری گل‌درشت نقش بسته است. سایر سطوح نمای حیاط‌‌ها هم ترکیبی از آجر و اندود گچ هستند.
در فضای داخلی اتاق‌ها، بخش‌هایی با گچ‌بری دیده می‌شود ولی مابقی سطوح ساده‌اند. اما زیباترین بخش خانه کاظمی را ارسی‌‌های زیبای طرفین تالارها شکل میدهند. این ارسی‌‌ها، بی‌نظیر و پرنقش‌ونگارند که با انواع شیشه‌های رنگی در سطوح خارجی تزیین شده و در فضای داخلی کار، لندن‌کاری (یا همان نقاشی پشت‌شیشه) به زیباترین وجه، قابهای جداکننده نقش‌دار مجللی را ساخته‌اند. در کل بادگیرها و تزیینات بیرونی و نمای زیبای آجری و پنجره‌های ارسی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد معماری این ساختمان است.
رختشوی‌خانه یکی دیگر از مزیت‌های این خانه قاجاری است، چراکه در گذشته مردم برای شستن لباس‌ها به کنار چشمه‌ها و رودها می‌رفتند و در کمترخانه‌ای رختشوی‌خانه پیدا می‌شد.
خانه کاظمی یا خانه‌موزه تهران قدیم یک موزه مردم‌شناسی است که بیش از 100 سال عمر دارد. عمارت کاظمی جایی است که می‌توانید از تونل زمان به تهران قدیم سفری ناب داشته باشید.
در این موزه با استفاده از ماکت و عروسک، می‌توانید با مشاغل و آداب‌ورسوم مردم تهران در طی 150 سال گذشته آشنا شوید. همچنین یک‌سری ویترین‌های شیشه‌ای نیز در این موزه وجود دارند که از زمان قاجار تا دوره پهلوی اول جمع‌آوری شده و در معرض نمایش همگان قرار داده شده است.
این خانه در سال ۱۳۷۹ به شماره ۳۰۳۰، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. امروزه این عمارت با عنوان “موزه تهران قدیم” شناخته می‌شود و گردشگران و علاقه‌مندان می‌توانند همه‌روزه از آن بازدید کنند. اگر نفستان با حال‌وهوای عمارت‌های قدیم و زندگی در میانه تاریخ، به شماره می‌افتد، حتماً به این خانه تاریخی باشکوه سر بزنید.
