روایت سه هزار سال جنگ و صلح در تاریخ بشر

هفت صبح|  کتاب «تاریخ سیاسی جهان» نوشته جاناتان هولسلگ از انتشارات نگاه روایتی جسور، موجز و اندیشمندانه از سه‌هزار سال جنگ میان قدرت‌ها، از نخستین دولت‌شهرهای میان‌رودان تا قرن بیست‌ویکم را ارائه می‌کند.

 از تولد قدرت‌های سیاسی تا دولت‌های جنگ‌طلب

او با نثری متین و پژوهش‌گرایانه، ما را از «روزگاران رازآلود» و تولد نخستین قدرت‌های سیاسی در مصر، بین‌النهرین و چین عبور می‌دهد. از برآمدن آشور و زایش اخلاق سیاسی در متون دینیِ شرق و غرب در «هدهد سلیمان» می‌گوید. به عصر هخامنشیان و قبضه هوشمندانه قدرت توسط پارسیان در فصل سوم می‌رسد و سقوط و صعود امپراتوری‌ها را در تقاطع آهن، طلا و اسطوره پی می‌گیرد. در «عصر طلا و آهن»، یونان به عقب‌نشینی می‌رود و اسکندر، در سودای شاهنشاهی ایرانی، جهان‌گشایی را نه فقط با شمشیر، بلکه می‌کوشد با سیاست پیوند بزند. روم قدم‌های نخستین را برمی‌دارد و شرق نیز، با امپراتوری مائوریا و دولت‌های جنگ‌طلب چینی، پا به رقابت جهانی می‌گذارد.

   جهان بر ارابه جنگ

هولسلگ، بی‌آنکه روایت را به شکوه امپراتوری‌ها تقلیل دهد، نشان می‌دهد که «جهان بر ارابه جنگی می‌تازد» .

   اسلام، آغاز نظمی نو در جهان

اما جهان همیشه در تعادل نمی‌ماند. هولسلگ با دقت، «بحران امپراتوری‌های بزرگ» در سده‌های نخستین دوران مشترک را ترسیم می‌کند؛ زمانی که روم سقوط می‌کند، بربرها برمی‌خیزند و آسیا شاهد شکوه و افول گوپتاهاست. آن‌گاه با نثری تحلیلی به فصلی می‌رسد که عنوانش خودش روشنگر است، «به نام پیامبر».

جایی که اسلام، نه فقط یک دین، بلکه نظمی نو برای سیاست جهانی می‌آورد. چین با خاندان تانگ درگیر است، اروپا هنوز در خواب قرون وسطی ا‌ست، و تاریخ زیر سایه دو مشعل شرقی و غربی در جریان است. جهان در نوسان میان امید و بلا قرار می‌گیرد. خلافت بنی‌عباس، درخشش چین، تاریکی اروپا. و ناگهان، موج سهمگین مغولان از آسیای مرکزی برخاسته و ساختارهای سیاسی را از ژاپن تا بغداد و بوداپست، درهم می‌کوبد. مغولان می‌آیند و می‌روند، اما در میان آوار، نظمی تازه در حال شکل‌گیری ا‌ست.

   غرب با استعمار بر می گردد

در قرن‌های ترس‌زده 1250 تا 1500، عثمانیان قد علم می‌کنند، مینگ در آسیا اقتدار می‌یابد و اروپا، در سایه ترس و تجارت، نقشه‌های تازه می‌کشد. سرانجام امواج فتوحات اسلامی در قالب امپراتوری عثمانی، صفوی و گورکانی، جهان اسلام را به یک بازیگر محوری بدل می‌کند. اما این هم پایان نیست؛ چرا که غرب با نیروی استعمار، انقلاب صنعتی و جنگ‌های مدرن، قواعد بازی را تغییر می‌دهد.

   رقابت قدرت‌ها، ذات سیاست جهانی

اما آن‌چه اثر هولسلگ را متمایز می‌سازد، نه فقط گستره تاریخ‌نگاری اوست بلکه رویکردش به مفهوم قدرت است. در جهانی که بسیاری هنوز سودای پایان تاریخ و صلح همیشگی دارند، هولسلگ می‌نویسد که رقابت میان قدرت‌ها، نه انحراف، بلکه ذاتِ سیاست جهانی است. صلح در نگاه او، نه سرنوشتی محتوم که دوره‌ای گذرا میان دو موج از کشمکش و تجدید صف‌آرایی است.

   آخرین برگ، عقلانیت تاریخی

در پایان، وقتی از «هم‌نشینی با هراس» سخن می‌گوید، نه تنها از تاریخ درس می‌گیرد، بلکه اخلاق را به میدان بازمی‌گرداند. فروتنی، محدودیت دیپلماسی، و افول توهمات لیبرال، آخرین صفحه‌های کتاب را به تأملی در باب عقلانیت تاریخی بدل می‌کند.

 چرا صلح به ندرت دوام می‌آورد

خواندن «تاریخ سیاسی جهان» دعوت به فروتنی‌ است. بلکه برای آن‌که بهتر بفهمیم چرا صلح به ندرت دوام می‌آورد، چرا قدرت‌ها اشتباهات مشابه را تکرار می‌کنند و چگونه می‌توان شاید، فقط شاید، هوشمندانه‌تر بازی کرد.

 کتابی فشرده از تاریخ برای ایرانیان

این کتاب برای خواننده ایرانی که در قلب منطقه‌ای پرفشار از تاریخ و جغرافیا زندگی می‌کند، چیزی فراتر از یک درس تاریخ است. این کتاب آینه‌ای است برای دیدن خود، منطقه و جهان از فراز زمان، بدون ساده‌انگاری‌های ایدئولوژیک یا آرمان‌گرایی‌های بی‌پشتوانه. اینجا، تاریخ نه خاکستری و خسته که زنده و ستیزنده است.