میراث فرمانفرمائیان، نمادی از معماری مدرن جهان

هفت صبح| عصرگاه دوشنبه 27 خرداد، ساختمان شیشه‌ای صداوسیما مورد حمله قرار گرفت. 4 پرتابه به این ساختمان اصابت کرد و باعث انفجار، آتش و تخریب آن شد. ساختمان شیشه‌ای صداوسیما، یکی از مهم‌ترین ساختمان‌های این سازمان و یکی از آثار ملی ایران بود.

معماری از خاندان بزرگ فرمانفرما

ساختمان شیشه‌ای که دو شب گذشته مورد حمله قرار گرفت، میراث یکی از برجسته‌ترین معمارهای ایران بود. عبدالعزیز فرمانفرمائیان. او یکی از شش پسر عبدالحسین و از نوادگان خاندان پرآوازه فرمانفرمائیان بود. شاخه‌ای از خاندان قاجار، شاهزادگانی که در دوران سلطنت سلسله قاجار در ایران از نفوذ بالایی برخوردار بودند و به همین خاطر به فرمانفرما ملقب شدند.

عبدالحسین، مشهور به عبدالحسین میرزا فرمانفرما که بسیاری از نوادگان این خاندان از او هستند؛ شاهزاده قاجاری و نخست‌وزیر ایران در دوران سلطنت احمدشاه قاجار بود. او نخستین رئیس انستیتو پاستور تهران بود. عبدالعزیز یکی از پسران عبدالحسین فرمانفرما از همسر دومش (از نوادگاه فتحعلی‌شاه) بود.

میراث پاریس و جنگ جهانی دوم

عبدالعزیز فرمانفرمائیان 1299 در شیراز به دنیا آمد، در دورانی که پدر حاکم شیراز بود. عبدالعزیز در هشت سالگی برای تحصیل به فرانسه فرستاده شده و در دبیرستان میشل پاریس دوران ابتدایی و متوسطه خود را گذراند. او تحصیلات معماری خود را در مدرسه معماری اکول اسپیشیال گذراند. زمانی که عبدالعزیز آماده رفتن به مدرسه هنرهای زیبای پاریس می‌شد، جنگ جهانی دوم آغاز شد و آینده او را نیز مثل بسیاری از انسان‌ها تحت تأثیر قرار داد.

با آغاز جنگ جهانی دوم و توقف شرایط عادی زندگی در جهان، عبدالعزیز به سال1318 (1940) به ایران بازگشت. او در دوران حضور در ایران در شهرداری تهران، شرکت کارنساکس و وزارت فرهنگ به کار مشغول شد. با پایان جنگ جهانی دوم، او که در دوران حضور در ایران ازدواج کرده بود، به پاریس بازگشت و هشت سال از مدرسه هنرهای زیبای پاریس فارغ‌التحصیل شد.

ایران مدرن که از دل معماری نوین جهانی آمد

پایان‌نامه عبدالعزیز فرمانفرمائیان برای فارغ‌التحصیلی از مدرسه هنرهای زیبای پاریس، طراحی کاروانسرایی مدرن در جنوب ایران بود. از همین‌جا ریشه فعالیت‌های او برای کشور و ساخت ایران مدرن آغاز شد. او که پس از پایان تحصیل به ایران بازگشت، در دانشگاه تهران مشغول به کار شد، همزمان به تدریس در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران نیز مشغول شد. او که به سال 1328 (1950) به ایران بازگشته بود، تنها 4 سال بعد به عنوان مشاور رسمی سازمان برنامه و بودجه انتخاب شد.

کلید تحول معماری

در دوران ابتدایی بازگشت به ایران، عبدالعزیز در کنار شغل‌های اداری، طراحی خانه‌های متعددی را انجام داد که نخستین میراث او در تهران هستند. او سرانجام عبدالعزیز فرمانفرمائیان شرکت معماری‌ای به نام (AFFA) را تأسیس کرد و با عنوان این شرکت پروژه‌های بسیاری را برای تهران طراحی کرد، پروژه‌هایی که همگی به بخشی از تاریخ میراثی ایران تبدیل شدند.

آزادی میراث بزرگ

مهم‌ترین میراثی که عبدالعزیز برای ایرانیان به جا گذاشت، ورزشگاه آزادی بود. ورزشگاه آریامهر که پس از انقلاب به آزادی شناخته شد در طول سه سال ساخته و به سال 1350 ساختش تمام و رسما افتتاح شد. این ورزشگاه با طراحی چند کاربره همچون بسیاری از ورزشگاه‌های بزرگ دیگر دنیا، نه تنها برای برگزاری مسابقات ورزشی که برای برگزاری مراسم‌های مختلف و کنسرت طراحی شده بود.

از مهرآباد تا ساختمان شیشه‌ای

شاید کمتر کسی بداند که فرودگاه مهرآباد میراث این معمار بزرگ ایرانی است. معماری که بین هنر، فرهنگ ایرانی و فناوری و ریشه‌های مدرن جهانی تعادل ایجاد کرد.  یکی دیگر از بناهایی که عبدالعزیز برای ایران به ارث گذاشت؛ ساختمان شیشه‌ای صداوسیما بود. این ساختمان که به سال 1346 ساخته شد، نه تنها یک سازه که نمادی از تغییر و همگامی معماری ایران با معماری مدرن جهان بود.

میراثی که گوشه و کنار تهران رخ می‌نمایند

آثار این معمار بزرگ هنوز با گذشت سالیان زیاد، منبع الهام بسیاری از معماران جوانی است که می‌خواهند ایران مدرن بسازند. او از منزل‌های شخصی تا ساختمان‌های دولتی و پروژه‌های فرهنگی بسیاری را طراحی کرده است. نمونه‌های شاخص آثار شاخص او، برج‌های سامان و مجموعه نیایش، مجتمع مسکونی ونک پارک و پروژه‌های مسکن کارگری در سرتاسر ایران نمادی از ترکیب هنر مدرن با نیازهای بومی ایران است.

او طراح پروژه‌های اداری چون ساختمان مرکزی وزارت کشاورزی، ساختمان مرکزی شرکت نفت ایران، مرکز مخابرات تهران نیز بوده است. در میان آثار او پروژه فرهنگی نیز چون موزه فرش وجود داشته است. او همچنین در طرح‌های شهری بزرگ مانند برنامه جامع شهر تهران نقش اساسی داشت و دیدگاه‌های نوآورانه‌ای برای توسعه شهری ارائه داد.

میراث بزرگ از فرزند خاندانی بزرگ

عبدالعزیز فرمانفرمائیان از جمله معمارانی بود که با رویکرد مدرن و جهانی که برگرفته از دوران تحصیل در پاریس و آشنایی با جهان مدرن خارج از ایران بود، توانست پروژه‌هایی مدرن و شگرف خلق کند. او بی‌تردید نقش پررنگی در شکل‌گیری هویت معماری مدرن در ایران دارد که بسیاری از شاگردان و معماران پس از خود را تحت‌تأثیر قرار داد و به عنوان منبع الهام برایشان بوده است.

فرودگاه مهرآباد، استادیوم آزادی و ساختمان شیشه‌ای نمونه‌ای از میراثی است که او به ایران هدیه داده است. عبدالعزیز فرمانفرمائیان، سال 1357 با انقلاب، ایران را به مقصد پاریس ترک کرد و پس از آن به اسپانیا رفت. او در سال 1392، در سن 92 سالگی در اسپانیا از دنیا رفت.