کات؛ بفرمایید انتخابات! سکانس‌های انتخاباتی در سینمای ایران

هفت صبح| همین پرونده را هم احتمالا اگر هفته گذشته منتشر می‌کردیم، باید کلی توضیح ضمیمه‌اش می‌کردیم تا ثابت کنیم دنبال‌روی هیچ کدام از طرفین رقابت نیستیم و صرفا می‌خواهیم یک بازخوانی و خاطره‌بازی سینمایی داشته باشیم! اساسا یکی از عادت‌های ما این است که در ایام منتهی به هر انتخاباتی، شرط اصلی «سواد سیاسی»‌ را بدبینی و بی‌اعتمادی به هرچیزی می‌دانیم و البته که تجربه‌های عجیب و غریبی که در تمام دهه‌های گذشته پشت سر گذاشته‌ایم در شکل‌گیری این نگاه بی‌تاثیر نبوده است.

بیش از یک ماه است که حال و هوای انتخاباتی فضای شبکه‌های اجتماعی را اشغال کرده و هرچند به استناد آمار و ارقام صحبت از افت مشارکت عمومی در این فرآیند به میان آمده است اما بالاخره بخشی از ویترین رسانه‌ها و به‌طور مشخص‌تر فضای مجازی، متاثر از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری بود. الان که این پرونده را می‌خوانید، به احتمال قریب به یقین از نتیجه این رقابت یک ماهه خبر دارید و مشخص شده است کدام یک از دو نامزد راه‌‌یافته به دور دوم قرار است به مدت حداقل 4سال و حداکثر 8سال ردای ریاست‌جمهوری را بر تن کند.

 پس حالا که نتیجه را می‌دانید، با خیال راحت‌تر می‌توانید در این خاطره‌بازی با ما همراه شوید. تاکید می‌کنیم که این پرونده درباره «سینمای سیاسی»‌ نیست؛ بلکه سراغ بازخوانی 10سکانس از 10فیلم رفته‌ایم که در آن ارجاعاتی به تجربه شرکت در انتخابات وجود دارد.

اعتراض/ مسعود کیمیایی/ 1378

مسعود کیمیایی فیلم «اعتراض» را در سال 1378 و با نقش‌آفرینی بازیگرانی همچون داریوش ارجمند، محمدرضا فروتن، میترا حجار و رامین پرچمی کارگردانی کرد.

از فیلم چه می‌دانیم؟

در سال‌های بعد از دوم خرداد 76، سینمای ایران به‌صورت محسوسی به سمت مضامین سیاسی گرایش پیدا کرد. مسعود کیمیایی هم فیلمسازی بود که نه فقط در این مقطع، که حتی از سال‌های پیش از انقلاب، همواره ساخته‌هایش متاثر از تحولات سیاسی و اجتماعی روز بود. «اعتراض» یکی از فیلم‌های شاخص کیمیایی در نیمه دوم دهه هفتاد به حساب می‌آید. او بعد از «ضیافت»، «سلطان»، «مرسدس» و «فریاد» به این فیلم رسید تا یک قهرمان زخم‌خورده دیگر را روی پرده جان ببخشد. امیرعلی‌ که از زندان آزاد شده تا از خود، اعاده حیثیت کند.

سکانس انتخاباتی‌اش چه بود؟

«خیلی‌ها مثل ماها چون فکر می‌کنن خاتمی قراره با آزادی، خیلی کارها بکنه، می‌گن خاتمی! اگر همه‌مون دوم خردادی بودیم که دیگه بحثی نبود!» رضا بعد از پایان کارش به‌عنوان پیک رستوران، لباس کارش را در می‌آورد و خودش را به جمع دوستان لادن می‌رساند. آن‌ها تمام میز را با روزنامه‌های سیاسی روز سفره کرده‌اند و مشغول بحث‌های داغ سیاسی درباره شرایط بعد از انتخابات دوم خرداد هستند. این جنس بگومگوهای سیاسی و غالبا از جنس هواداری، تجربه مشترک بسیاری از ما از فضای برگزای یک انتخابات است.

واکنش‌ها به فیلم چه بود؟

فیلم سینمایی «اعتراض»‌ هر چند یک فیلم سیاسی نیست اما سیاست یکی از نقش‌های مکمل و قابل‌تأمل را در آن ایفا می‌کند. «اعتراض»‌ اولین بار در جشنواره فیلم فجر سال 78 رونمایی شد و از نگاه داوران تنها توانست سیمرغ صدابرداری را دریافت کند اما فیلم در راستای ساخته‌های آن سال‌های مسعود کیمیایی، به‌شدت در کانون توجه منتقدان و تحلیل اصحاب رسانه قرار گرفت. کیمیایی در ادامه همین نگاه آسیب‌شناسانه درباره نسبت میان هیجانات سیاسی و انتخاباتی با زندگی روزمره مردم، بعدتر در فیلم «سربازهای جمعه» هم سکانس‌هایی را گنجاند.

درباره کنش‌های سیاسی کارگردان؛

مسعود کیمیایی خودش اینگونه از دغدغه‌هایش می‌گوید: «من از تعهد و آرمانم جدا نخواهم شد. من با آرمان‌هایم زندگی می‌کنم، با آرمان‌هایم فیلم می‌سازم و با آرمان‌هایم حرکت می‌کنم.» این خلاصه و جوهره کنش‌های این فیلمساز در بزنگاه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی در طول 5دهه گذشته بوده است؛ فیلمسازی که صریح و بی‌پروا موضع می‌گیرد اما هیچگاه او را هیجان‌زده در میانه میدان سیاست ندیده‌ایم.

زیر پوست شهر/ رخشان بنی‌اعتماد/ 1379

رخشان بنی‌اعتماد فیلم «زیر پوست‌شهر» را در سال 1379 و با نقش‌آفرینی بازیگرانی همچون گلاب آدینه، محمدرضا فروتن، باران کوثری و مهراوه شریفی‌نیا کارگردانی کرد.

از فیلم چه می‌دانیم؟

«زیر پوست‌شهر» که همچنان در زمره شاخص‌ترین فیلم‌های اجتماعی سینمای ایران به‌حساب می‌آید، روایت رخشان بنی‌اعتماد از طبقه فرودست و نسبت آن با تحولات سیاسی و اجتماعی است. داستان فیلم درباره خانواده طوبی است. زنی کارگر که خانه و زندگی‌اش را دوست دارد اما یکی از پسرانش سودای سفر به ژاپن در سر دارد و پسر کوچک‌ترش هم امید دارد به‌واسطه مشارکت سیاسی، فردای بهتری را برای خودش بسازد. وضعیت دختران خانواده هم چندان تعریفی ندارد و سایه سنگین فقر، بسیاری از روابط و تصمیم‌گیری‌ها در این خانواده را تحت‌تاثیر قرار داده است.

سکانس انتخاباتی‌اش چه بود؟

در همان پلان‌هایی که تیتراژ آغازین فیلم روی آن‌ها درج شده، شاهد هیجانات و درگیری‌های خیابانی برسر مرزبندی‌های انتخاباتی در مقابل دانشگاه تهران هستیم. نشانه‌ای عیان از نسبت فیلم با شرایط سیاسی و اجتماعی بعد از دوم خرداد 76. اما آنچه از فضای انتخابات در فیلم به یادگار مانده مربوط به دقایق پایانی است. جایی که طوبی، با شناسنامه‌ای قرمزرنگ پای صندوق رای رفته و حالا دوربینی برای تهیه گزارش به سراغش آمده تا نظراتش را بگوید. او هیچ پیامی ندارد و از فرصت چند ثانیه‌ای خود برای فریاد دردهایش استفاده می‌کند.

واکنش‌ها به فیلم چه بود؟

در مقطعی که هنوز طبقه متوسط در کانون توجه سینماگران قرار نگرفته بودند، شخصیت‌هایی مانند «طوبی» که با در‌آمد کارگری روزگار سپری می‌کردند و معمولا هم در گرداب معشیت در حال دست‌وپا زدن بودند، در محور فیلم‌های موسوم به اجتماعی قرار داشتند. فیلم «زیر پوست‌شهر» یکی از موفق‌ترین فیلم‌ها در ثبت احوالات بدنه جامعه در یک مقطع تاریخی مهم است. همین ویژگی هم باعث شده است همچنان برخی منتقدان و صاحب‌نظران در تحلیل شرایط ایران در نیمه دوم دهه هفتاد، به راحتی به این فیلم و مضامین آن ارجاع می‌دهند.

درباره کنش‌های سیاسی کارگردان؛

اگر بگوییم رخشان بنی‌اعتماد یکی از سیاسی‌ترین چهره‌های سینمای ایران است، بی‌راه نگفته‌ایم. کارگردانی که نه فقط در ساخته‌هایش، کنایه‌های جدی و گاه صریح به مسائل سیاسی روز دارد که فراتر از سینمای داستانی، در سینمای مستند هم آثاری مرتبط با کنش‌گری سیاسی را کارگردانی کرده است. او بدون دوربین و با کاراکتر حقیقی خود هم در بزنگاه‌ها، ابایی از حضور در میدان سیاست نداشته است.

برای خواندن ادامه این مطلب می‌توانید با تهیه اشتراک، ‌روزنامه هفت صبح امروز (16 تیر ‌ خرداد ۱۴۰۳) را آنلاین بخوانید و همچنین به نسخه‌های قبلی روزنامه دسترسی داشته باشید.

نسخه پی دی اف روزنامه امروز را اینجا دانلود کنید.