چرا سانسور؟ آخه نگران چی هستی؟ / حاشیه‌های خجالت نکش رضا مقصودی
ماجرای قنبر و صنم سالخورده که تحت‌تاثیر شعارهای تبلیغاتی روسای‌جمهور، در سن بالا باردار شده
هفت صبح| درست 7سال پیش بود. در لابه‌لای فهرست فیلم‌های راه یافته به سی‌وششمین جشنواره فیلم فجر، نام عجیب و غریب «خجالت نکش» توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد. فیلمی که مهمترین ویژگی‌اش نام کارگردانش بود. رضا مقصودی، از فیلم‌نامه‌نویسان خوش‌اقبال در سینمای کمدی دهه هفتاد، حالا فیلم‌نامه‌ای به قلم خودش را برای کارگردانی در دست گرفته بود و این نقطه آغاز تجربه‌ای تازه برای او بود.
در جشنواره آن سال که «خجالت نکش» در کنار «مصادره» به‌عنوان اولین فیلم بلند مهران احمدی در مقام کارگردان، دو فیلم کمدی جشنواره محسوب می‌شدند، فیلم رضا مقصودی موفق شد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی فیلم اول را از آن خود کند.
مقصودی پیش‌تر به‌واسطه نگارش فیلم‌نامه‌های «لیلی با من است»، «شیدا» و «مهر مادری» برای کمال تبریزی، چهره‌ای شناخته شده در سینما بود، در اولین فیلم بلند خود در مقام کارگردان سراغ داستان زندگی متفاوت قنبر و صنم رفته بود.
زوجی سالخورده که تحت‌تاثیر شعارهای تبلیغاتی روسای‌جمهور، در سن بالا باردار شده و حالا از اعلام عمومی این خبر، خجالت می‌کشند! ارجاعات سیاسی فیلم و نیز نزدیک شدنش به برخی خطوط قرمز در روایت، تبدیل به پشتوانه اصلی آن برای ارتباط با مخاطب عام شد. برگ برنده اصلی فیلم هم درخشش دو بازیگر اصلی آن بود. شبنم مقدمی و احمد مهران‌فر هر چند هر دو ایفاگر نقش کاراکترهایی بسیار مسن‌تر از سن و سال واقعی خود شده بودند اما در زمینه تیپ‌سازی و خلق موقعیت‌های کمیک، عملکرد بسیار موفقی در فیلم داشتند. شبنم مقدمی برای بازی در این نقش، نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد و به‌رغم تعاریف مثبتی که از بازی‌اش دریافت کرد، جایزه‌ای به او تعلق نگرفت. دو سال بعد در جشن انجمن منتقدان سینما دوباره برای بازی در خجالت نکش نامزد شد و همچنان ناکام ماند تا آن‌که در نوزدهمین جشن حافظ، برای بازی در این فیلم جایزه دریافت کرد. «خجالت نکش» در ادامه سیاست‌های اکران فیلم‌های پرمخاطب جشنواره فجر برای اکران در نوروز، برای اکران عید سال ۹۷ درخواست داد اما در نوروز همان سال بخت با عوامل یار نبود و قرعه اکران فیلم به اردیبهشت ۹۷ افتاد. قسمت اول خجالت نکش، نهایتا با ۵۲۰هزار مخاطب در سال ۹۷، ۴میلیارد و ۷۰۰میلیون تومان فروخت و پس از مدتی از پرده پایین رفت.
برای چی سانسور می‌کنی؟
سال 98 یعنی یک سال بعد از اکران عمومی فیلم «خجالت نکش» و توفیق نسبی آن در گیشه بود که این فیلم روانه آنتن تلویزیون شد و اتفاقا همین پخش تلویزیونی بود که ناگهان طیف گسترده‌ای از مخاطبان را به زندگی صنم و قنبر، علاقه‌مند کرد. این پخش تلویزیونی اما بی‌حاشیه هم نبود و مانند بسیاری دیگر از فیلم‌های سینمای ایران، نتوانست بدون ممیزی و سانسور پیش روی مخاطبان قرار بگیرد.
مقصودی که سال‌ها دستی به قلم داشت، در واکنشی اعتراضی به سانسور فیلم خود، متن تندوتیزی را منتشر کرد. کارگردان «خجالت نکش» در این متن کوتاه نوشت: «این فیلم سرتاسر کشور اکران شده و ویدئوی آن، در تمام شهرها فروخته شده است. روستاها روی پشت‌بام‌هایشان آنتن کاشتن، فرهنگ برداشت می‌کنن و روزی 10بار فیلم را می‌بینند. آن‌وقت در فیلم؛ پسر از مادرش می‌پرسد، مامان صورتت را بند انداختی؟ شبکه‌های سیما، این را سانسور کرده‌اند! برای چه سانسور می‌کنی؟ آخه نگران چی هستی؟ می‌خواهی بگویی فکر نکنید خوابیدیم و بیداریم؟ به‌خدا خوابی، به‌ولله خوابی، اما بد بیدار می‌شی! اون روز دور نیست اما گران است.»
بازیگرانی که دیگر نیستند!
در ادامه تولید فیلم‌های چندقسمتی در سینمای ایران، «خجالت نکش۲» این روزها در حال اکران است. در ادامه قصه قسمت اول این فیلم، کار زوج اصلی یعنی قنبر و صنم به جدایی و طلاق می‌کشد. البته این طلاق مصلحتی است و بدون برنامه‌ریزی آن‌ها، تبدیل به یک معضل بزرگ برایشان می‌شود.
داستان فیلم با هوشمندی فیلم‌نامه‌نویس در فاصله زمانی تقریبی مشابه فاصله زمانی ساخت دو قسمت فیلم، دنبال می‌شود. یعنی قصه از جایی شروع می‌شود که نوزاد متولد شده در قسمت نخست، تقریبا 7ساله است و حالا شاهد چالش‌های تازه‌ای در این خانواده هستیم. البته همین گذر زمان هم بهانه‌ای برای تغییر در ترکیب بازیگران به دست عوامل داده است.
در «خجالت نکش۲» نام بازیگرانی چون لیندا کیانی، الناز حبیبی و سام درخشانی که در اولین قسمت حضور داشتند، به چشم نمی‌خورد و به جای آن‌ها نام‌های جدیدی چون بهاره کیان‌افشار، بهرنگ علوی و محمد معتضدی به فهرست بازیگران اضافه شده‌اند. تهیه‌کننده این فیلم درباره جدا شدن برخی بازیگران از این فیلم گفته است: «فیلم‌سازی ساختار خودش را دارد و کار آسانی نیست.
برخی از بازیگران ما در این چندسال بسیار محبوب‌تر و معروف‌تر از زمان اکران خجالت نکش شده‌اند؛ در نتیجه صلاح نبود که دوباره در این فیلم، نقش کوچکی بازی کنند. برخی از این بازیگران، مانند الناز حبیبی اکنون در سینما نقش یک بازی می‌کنند. در «خجالت نکش۱» ایشان افتخار دادند و نقش فرعی کوتاهی را در فیلم بازی کردند اما دیگر صلاح نبود که در این فیلم نقش کوچک داشته باشند، زیرا در ساختار فیلمنامه ما، تنها قنبر و صنم نقش اصلی دارند و دیگر نقش‌ها فرعی محسوب می‌شوند. در نتیجه با همفکری با خودشان تصمیم گرفتیم در این فیلم حضور نداشته باشند و این فرصت را به هنرمندان جوان تئاتر دادیم. در این فیلم ما ۴ - ۵ بازیگر خوب تئاتر را معرفی کرده‌ایم.»
پای یک «جدایی» در میان است!
یکی از خلاقیت‌های تیم تبلیغاتی فیلم «خجالت نکش2» انتخاب عنوان فرعی «جدایی قنبر از صنم» برای این فیلم بود. نامی که مستقیما به فیلم مطرح و اسکاری اصغر فرهادی ارجاع می‌دهد و به تعبیری تبدیل به یک شوخی سینمایی شده است. این شوخی البته محدود به پوستر و نام فیلم نیست و در بخشی از فیلم که قنبر قرار است از صنم جدا شود، رضا مقصودی تعمدا از میزانسن‌ها و قاب‌هایی مشابه فیلم «جدایی نادر از سیمین» استفاده کرده و شوخی‌های بامزه‌ای را به اجرا درآورده است.
سید امیر پروین‌حسینی به‌عنوان تهیه‌کننده فیلم اخیرا درباره این شوخی توضیح داده است: «چون داستان فیلم براساس جدایی قنبر و صنم است؛ عنوان فرعی «جدایی قنبر از صنم» را انتخاب کردیم. آقای فرهادی مایه افتخار همه ایرانی‌ها و فیلمساز قابل‌احترامی هستند. در واقع این شوخی ما به معنای توهین نیست، بلکه به نوعی ادای احترام به ایشان است.»
نسخه دوم متأثر از فضای مجازی
تهیه‌کننده فیلم سینمایی «خجالت نکش۲» در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر درباره دلیل ساخت قسمت دوم این فیلم عنوان کرد: «مردم فیلم خجالت نکش را بسیار دوست داشتند و در سایت‌های خبری و پلتفرم‌های مختلف، وقتی خبری از این فیلم منتشر می‌شد با استقبال خوب مخاطبان مواجه بود. این مسئله به ما نشان داد که مردم چنین مدل فیلم‌های کمدی ایرانی را که تقلیدی از فیلم‌های غربی نیستند و درون‌مایه خانوادگی دارند، دوست دارند. ما نیز سعی کردیم به این نیاز مخاطبان پاسخ دهیم و قسمت دوم این فیلم را بسازیم.
طبیعتا در ابتدای کار این نگرانی وجود داشت که نتوانیم مجددا نظر مخاطبان را به این فیلم جلب کنیم. ما سعی کردیم که خجالت نکش به‌روز باشد و شوخی‌های جدیدی در این فیلم داشته باشیم که قدیمی نشوند. ما نقاط ضعف قسمت اول را رفع کردیم و تلاش کردیم داستان را براساس نیاز امروز مردم تعریف کنیم.»
وی درباره تفاوت‌های «خجالت نکش۲» با قسمت اول این فیلم توضیح داد: «قاعدتا مردم در این چند سال، با گوشی‌های هوشمند خود، ویدئوهای بیشتری دیده‌اند و این موضوع در ذهنشان تاثیر گذاشته است. در حالی که حدود ۶ - ۷ سال پیش که «خجالت نکش» اکران شد، فضای مجازی در این حد رونق نداشت. مردم دیگر دوست دارند که ویدئوهایی با ریتم تندتر ببینند و حافظه تصویری مخاطبان حوصله پلان‌های طولانی را ندارد. در نتیجه ریتم فیلم تندتر شده و قصه پیچیده‌تری دارد و این شاخصه از نیاز روز مردم نشات گرفته است.» پروین حسینی درباره ساخت سریالی براساس این فیلم گفت: «احتمال ساخت سریال «خجالت نکش» وجود دارد اما تحقق این امر بستگی به این دارد که مردم چه استقبالی از این فیلم می‌کنند. با پلتفرم فیلم‌نت که در ساخت این فیلم هم مشارکت دارد، برای ساخت سریال صحبت کرده‌ایم و قاعدتا سریال در ادامه نیز با همین تیم شکل خواهد گرفت.»
تسویه حساب در سامانه بلیت‌فروشی!
از اتفاقات عجیب درباره اکران فیلم «خجالت نکش2» سنگ‌اندازی یکی از سامانه‌های فروش بلیت، در مسیر دیده شدن آن است! دست‌اندرکاران فیلم «خجالت نکش۲» از نوع برخورد سایت سینماتیکت گله‌مند هستند و می‌گویند با وجود اینکه اکران این فیلم به تازگی آغاز شده، اما در صفحه نخست این سامانه جایی ندارد و محدودیت‌هایی نیز برای خرید بلیت به وجود آمده است.
عوامل این فیلم با انتشار متن کوتاهی، اعتراض خود را رسانه‌ای کرده و تاکید کردند: «با توجه به انحصارطلبی این سامانه در فروش بلیت سینما و سابقه رفتار‌های مشابه آن در قبال فیلم‌های دیگر، این اقدام به مثابه زنگ خطری برای سینمای ایران، به‌خصوص بخش خصوصی تلقی می‌شود.»
در این زمینه همایون اسعدیان دبیر شورای صنفی نمایش هم در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایسنا بیان کرد: «سینماتیکت رفتاری کاملا غیرحرفه‌ای را در پیش گرفته و فیلم را در آخرین جای باکس فروش گذاشته است. نکته مهم‌تر اینکه که گزارش‌هایی برای نبود امکان خرید بلیت مطرح شد که روز پنج‌شنبه پیگیری‌هایی انجام گرفت و گفتند اختلالی وجود دارد، اما تا جمعه برطرف نشد»
این کارگردان سینما ادامه داد: «من شخصا این ماجرا و برخورد غیرمسئولانه را درک نمی‌کنم و به دعوا‌های سطح بالاتر قضیه که احتمالا بین چند سرمایه‌دار و سرمایه‌گذار است نیز کاری ندارم؛ چرا که این اتفاق برای هر فیلمی ممکن است رخ دهد و بسیار خطرناک است. امیدوارم شورای صنفی، وزارت ارشاد، انجمن سینماداران و شورای عالی تهیه‌کنندگان درباره این قضیه فکری کنند و متوجه خطر‌های این نوع انحصار باشند.»
سید امیر پروین‌حسینی تهیه‌کننده فیلم هم درباره این حواشی توضیح داده است: «این سامانه ضمن حذف پوستر این فیلم از صفحه اول وب‌سایت خود، امکان خرید بلیت «خجالت نکش۲» را نیز برای مخاطبان مسدود کرده است. به عقیده من این رفتار غیرقابل توجیه است و نه‌تنها حقوق مخاطبان و سازندگان اثر را نقض می‌کند، بلکه نوعی تهدید برای سلامت رقابت در سینمای ایران به شمار می‌رود.» این واکنش‌ها البته منجر به هیچ تغییری در رفتار سایت سینماتیک نشد و هنوز هم بلیت‌فروشی فیلم رضا مقصودی در این سایت با محدودیت‌هایی همراه است.
تهیه‌کننده‌ای گفت، بلندم کن!
مقصودی کارگردانی است که به نسبت دیگر فیلم‌اولی‌های سینمای ایران، در مقطع رونمایی از فیلم اولش خیلی در معرض گفت‌وگوهای چالشی با رسانه‌ها قرار نگرفت.
او در مقطع اکران «خجالت نکش» در گفت‌وگویی صریح با کیوان کثیریان روایت قابل‌تاملی درباره شرایط حاکم بر سینمای ایران ارائه کرد: «عجله‌ای در تولیدات فیلم‌های کمدی در حال حاضر وجود دارد. یک تهیه‌کننده چندی پیش با من تماس گرفته بود که من سال گذشته فیلمی روشن‌فکرانه ساختم و شکست خورده‌ام. لطف کنید فیلم کمدی با هم کار کنیم تا من بلند شوم. باورتان نمی‌شود، با صراحت هم به من گفت! عجله‌ای برای پولدار شدن وجود دارد، ببخشید که با این صراحت می‌گویم. اینکه زودتر برویم یک فیلم را دو ماهه جمع کنیم، اکران برایش بگیریم و فلان‌قدر پول برمی‌گردد. طبیعی است که یک تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار به فکر بازگشت سرمایه‌اش باشد. به فکر یک بازگشت سریع هم باشد. درک می‌کنیم که این اتفاق باید بیفتد، ولی وقتی وارد عرصه سینما می‌شویم باید کمی آهسته‌تر و با دقت بیشتر کاری کنیم، فیلم کمدی اگر قرار است بسازیم، با دقت بیشتری این کار را بکنیم.»
گزارش‌های سینمایی روزنامه هفت صبح را اینجا بخوانید.
