رنسانس روابط دهلی و پکن
مذاکرات دوجانبه بر تجارت، اشتراک داده‌های رودخانه‌ای و سفرهای زیارتی متمرکز بود که از تمایل به تقویت همکاری‌های چندجانبه حکایت دارد
هفت صبح، حسین فاطمی| سفر روز دوشنبه وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، به هند و دیدار او با سوبرامانیام جایشانکار، همتای هندی‌اش، نقطه عطفی در روابط دوجانبه چین و هند پس از سال‌ها تنش مرزی است. به خصوص حمایت تمام عیار چینی‌ها از پاکستان در جریان جنگ اخبر با هند، سفر وانگ‌یی را پر اهمیت‌تر می‌کند.
این دیدار، دومین دیدار رسمی وزرای خارجه دو کشور از زمان درگیری مرگبار سال ۲۰۲۰ در دره گالوان لداخ به شمار می‌رود. وزیر خارجه چین در دیدار با نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، بر روند مثبت روابط و حرکت به سمت همکاری تأکید کرد و جایشانکار نیز از تلاش برای پشت سر گذاشتن دوران دشوار روابط سخن گفت.
این اظهارات نشان‌دهنده اراده دو طرف برای کاهش تنش‌ها و بازسازی اعتماد است. مذاکرات دوجانبه بر موضوعاتی چون تجارت، اشتراک داده‌های رودخانه‌ای و سفرهای زیارتی متمرکز بود که نشان از تمایل به تقویت همکاری‌های چندجانبه دارد. دیدار وانگ‌یی با آجیت دووال، مشاور امنیت ملی هند، نیز بر حل مناقشات مرزی تمرکز داشت، با تأکید بر اینکه ثبات در مرزها به نفع هر دو کشور است.
توافق اکتبر ۲۰۲۴ برای هماهنگی گشت‌زنی‌های مرزی در هیمالیا، به همراه ازسرگیری صدور ویزای گردشگری و برنامه‌ریزی برای پروازهای مستقیم، نشانه‌های ملموسی از عادی‌سازی روابط هستند. این تحولات، به‌ویژه در آستانه سفر مودی به چین برای اجلاس سازمان همکاری شانگهای(SCO) در ۳۱ اوت ۲۰۲۵، حاکی از یک چرخش دیپلماتیک استراتژیک است.
با این حال، این آشتی دیپلماتیک در بستر رقابت تاریخی و بی‌اعتمادی عمیق بین دو قدرت آسیایی رخ می‌دهد. چین و هند سال‌هاست که یکدیگر را رقیب منطقه‌ای می‌دانند و حمایت اخیر چین از پاکستان در درگیری چهارروزه هند و پاکستان در مه ۲۰۲۵، که شامل تأمین سلاح و اطلاعات بود، به تشدید اصطکاک‌ها منجر شده بود.
این حمایت، به‌ویژه در پی حمله تروریستی پهلگام در کشمیر تحت کنترل هند، که به کشته شدن ۲۶غیرنظامی انجامید، حساسیت‌های هند را برانگیخت. با این حال، به نظر می‌رسد هر دو طرف، تحت فشار تحولات ژئوپلیتیکی و اقتصادی، به این نتیجه رسیده‌اند که همکاری به جای تقابل، منافع بیشتری برایشان به همراه خواهد داشت.
تأثیر تعرفه‌های آمریکا و چرخش هند به سمت بریکس
یکی از عوامل کلیدی در نزدیکی هند به چین، سیاست‌های تجاری تهاجمی ایالات متحده تحت رهبری دونالد ترامپ است. اعمال تعرفه ۵۰ درصدی بر کالاهای هندی به دلیل خرید نفت و تسلیحات از روسیه، روابط هند و آمریکا را به سطح شکننده رسانده است.
این تعرفه‌ها، که به گفته پیتر ناوارو، مشاور تجاری کاخ سفید، به دلیل نقش هند به‌عنوان «مرکز تسویه جهانی نفت روسیه» اعمال شده، ضربه سختی به اقتصاد ۴ تریلیون دلاری هند وارد کرده است. اظهارات تحقیرآمیز ترامپ درباره اقتصاد هند به‌عنوان «مرده» و موانع تعرفه‌ای آن به‌عنوان «نفرت‌انگیز»، خشم نخبگان سیاسی هند را برانگیخته و مودی را به بازنگری در سیاست خارجی خود واداشته است.
این تنش‌ها، هند را به سمت تقویت روابط با اعضای بریکس، به‌ویژه چین و روسیه، سوق داده است. مودی پس از تیرگی روابط با آمریکا، از ولادیمیر پوتین برای سفر به هند دعوت کرد و توافق‌های اقتصادی جدیدی با مسکو امضا کرد. همچنین، مذاکرات او با لوئیس ایناسیو لولا دا سیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، برای گسترش قرارداد تجاری با مرکوسور، نشان‌دهنده تلاش هند برای کاهش وابستگی به غرب است.
این چرخش استراتژیک، که هنری وانگ، رئیس اندیشکده مرکز چین و جهانی شدن، آن را «حفظ خودمختاری استراتژیک» می‌خواند، پاسخی به فشارهای اقتصادی و سیاسی آمریکا است. چین نیز، که خود هدف جنگ تجاری ترامپ است، با کاهش محدودیت‌های صادرات اوره به هند و بررسی همکاری‌های صنعتی مانند پروژه مشترک گروه آدانی و شرکت بی‌وای‌دی، نشانه‌هایی از آمادگی برای همکاری نزدیک‌تر نشان داده است.
احیای روابط اقتصادی؛ از پروازهای مستقیم تا تجارت مرزی
یکی از ملموس‌ترین نتایج آشتی چین و هند، تلاش برای احیای روابط اقتصادی است. توقف پروازهای مستقیم بین دو کشور در دوران همه‌گیری کرونا و پس از درگیری‌های مرزی ۲۰۲۰، همراه با کاهش تجارت مرزی در گذرگاه‌های هیمالیایی، روابط اقتصادی را به شدت محدود کرده بود.
اکنون، منابع آگاه از برنامه‌ریزی برای ازسرگیری پروازهای مستقیم در سپتامبر ۲۰۲۵ خبر داده‌اند که انتظار می‌رود در جریان سفر مودی، نخست وزیر هند به چین به‌طور رسمی اعلام شود. همچنین، مذاکرات برای ازسرگیری تجارت مرزی در گذرگاه‌های مرزی هیمالیا، اگرچه از نظر حجم محدود است، از نظر نمادین اهمیت زیادی دارد. وزارت امور خارجه چین تأکید کرده که این همکاری‌ها نقش مهمی در بهبود زندگی مردم مناطق مرزی دارد.
چین به‌عنوان دومین شریک تجاری بزرگ هند پس از آمریکا، تأمین‌کننده مواد کلیدی برای توسعه پایگاه تولیدی هند است. در مقابل، هند بزرگ‌ترین واردکننده کود در جهان است و کاهش محدودیت‌های چین بر صادرات اوره، می‌تواند کمبودهای جهانی را کاهش دهد.
این اقدامات نشان‌دهنده تلاش دو کشور برای ایجاد زمینه‌های مشترک اقتصادی در برابر فشارهای خارجی، به‌ویژه تعرفه‌های آمریکا است. با این حال، بی‌اعتمادی تاریخی و رقابت برای نفوذ در جنوب آسیا، از جمله مخالفت هند با ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) به دلیل عبور از کشمیر مورد ادعای هند، همچنان مانعی برای اعتماد کامل است.
نقش سازمان همکاری شانگهای، بستری برای همکاری منطقه‌ای
سفر قریب‌الوقوع نارندرا مودی، نخست وزیر هند به چین برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری شانگهای در ۳۱ اوت ۲۰۲۵، فرصتی کلیدی برای تعمیق روابط دوجانبه و منطقه‌ای است. این اجلاس، که در تیانجین برگزار می‌شود، بستری برای گفت‌وگوی احتمالی مودی با شی جین‌پینگ فراهم می‌کند، هرچند هنوز تأیید رسمی نشده است.
سازمان همکاری شانگهای با عضویت چین، هند، روسیه و پاکستان، به‌عنوان یک گروه سیاسی و امنیتی اوراسیایی، نقش مهمی در شکل‌دهی به نظم منطقه‌ای ایفا می‌کند. هند، که از سال ۲۰۱۷ عضو این سازمان است، نسبت به نفوذ چین در آن محتاط بوده و از حمایت ابتکارهایی مانند BRI خودداری کرده است.
با این حال، تنش‌های اخیر با آمریکا، هند را به بهره‌گیری از سازمان همکاری شانگهای برای تقویت روابط با چین و روسیه ترغیب کرده است. مذاکرات مودی و شی در حاشیه اجلاس بریکس در اکتبر ۲۰۲۴، که به توافق گشت‌زنی مرزی منجر شد، نشان‌دهنده پتانسیل این پلتفرم برای کاهش تنش‌ها است.
در عین حال، حضور پاکستان در سازمان همکاری شانگهای و حمایت چین از اسلام‌آباد در درگیری اخیر هند و پاکستان، پیچیدگی‌هایی را به همراه دارد. پیشنهاد چین برای میانجی‌گری بین هند و پاکستان، که از سوی سخنگوی وزارت خارجه چین مطرح شد، می‌تواند تلاشی برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای باشد، اما هند به‌طور سنتی با میانجی‌گری خارجی در مناقشات خود با پاکستان مخالف است.
تعادل بین همکاری و رقابت
با وجود پیشرفت‌های اخیر، روابط چین و هند همچنان با چالش‌های عمیقی مواجه است. رقابت ژئوپلیتیکی، به‌ویژه در اقیانوس هند و اتحاد استراتژیک چین با پاکستان، مانع اعتماد کامل است. حمایت چین از پاکستان در درگیری چهارروزه مه ۲۰۲۵، که به حملات موشکی هند به خاک پاکستان منجر شد، همچنان در حافظه نخبگان سیاسی هند باقی است. علاوه بر این، نزدیکی هند به اتحاد چهارجانبه (QUAD ) و روابط رو به رشد با ژاپن و تایوان، از سوی چین با حساسیت نگریسته می‌شود.
از سوی دیگر، فشارهای اقتصادی ناشی از تعرفه‌های آمریکا، هر دو کشور را به یافتن زمینه‌های مشترک سوق داده است. چرخش هند به سمت بریکس و تقویت روابط با روسیه و برزیل، نشان‌دهنده تلاش برای ایجاد یک نظم جهانی چندقطبی است که جایشانکار آن را «عادلانه و متعادل» توصیف کرده است.
با این حال، موفقیت این آشتی به توانایی دو طرف در مدیریت اختلافات مرزی و رقابت‌های منطقه‌ای بستگی دارد. اگر مذاکرات جاری به اقدامات عملی منجر شود، سال ۲۰۲۵ می‌تواند نقطه عطفی در روابط چین و هند باشد، اما بی‌اعتمادی تاریخی و فشارهای خارجی همچنان موانع جدی هستند.
در مجموع، سفر وانگ‌یی و برنامه‌ریزی برای سفر مودی به چین، در کنار تلاش‌های اقتصادی و دیپلماتیک، نشان‌دهنده اراده دو طرف برای بازسازی روابط است. با این حال، این فرآیند شکننده است و نیازمند مدیریت دقیق برای جلوگیری از بازگشت تنش‌ها، به‌ویژه در سایه رقابت‌های ژئوپلیتیکی و فشارهای اقتصادی جهانی.
