فیدان علیه تهران| وقتی تهران و آنکارا رودربایستی را کنار می‌گذارند
چرا وزیرخارجه ترکیه در دفاع از دولت جدید سوریه به ایران تاخته است؟
هفت صبح| روزی که هاکان فیدان، از مقامی امنیتی به وزارت خارجه ترکیه رسید، اغلب تحلیل‌گران از نزدیکی او به تهران و رابطه حسنه‌اش با مقامات ایرانی حرف زدند. هاکان فیدان 57 ساله که یار غار رجب طیب اردوغان است، شخصیتی مرموز دارد که آن را از سال‌ها کار اطلاعاتی در آنکارا به ارث برده. پیش از آنکه هاکان فیدان به‌عنوان وزیرخارجه ترکیه انتخاب شود، او در پس پرده فعالیت می‌کرد، در شبکه‌های اجتماعی حضور نداشت و کمتر کسی می‌توانست بگوید که صدایش را شنیده است.
فیدان و ایران؛ از دوستی تا کنایه‌های زهرآلود
آغاز ماجرا به سال 2010 برمی‌گردد. در آن زمان هاکان فیدان مشاور اردوغان بود که نخست‌وزیر ترکیه محسوب می‌شد. ترکیه در آن سال تصمیم گرفت در منازعات هسته‌ای میان ایران و غرب نقش داشته باشد. بلندپروازی اردوغان البته به‌اندازه امروز نبود، بنابراین تصمیم گرفت توافقی هسته‌ای میان ایران و برزیل و آنکارا شکل دهد.
نماینده ترکیه در این مذاکرات که به بسته شدن توافق انجامید، هاکان فیدان بود. البته توافقی که در آنکارا بسته شد در نهایت تاثیری بر روی پرونده هسته‌ای ایران نداشت. بعد از آن مشخص شد که فیدان، روابط خوبی با برخی از مقامات داخل کشور دارد. حتی برای سال‌ها برخی از رسانه‌های غربی، مدعی رابطه بسیار نزدیک فیدان با تهران بودند و این موضوع را خطری برای ترکیه می‌دانستند.
هاکان فیدان از معماران نزدیکی میان دمشق و ترکیه است. برنامه‌ای که خروج اسد از قدرت را دنبال می‌کرد. با خروج بشار اسد از دمشق به سمت مسکو، ترکیه عملا حامی اصلی دولتی شد که شبه‌نظامیان سابق به رهبری احمد الشرع آن را تشکیل دادند. فیدان تنها چند روز بعد از آنکه جولانی به دمشق رسید و وزیرخارجه‌اش را انتخاب کرد، با او به ارتفاعات پایتخت سوریه رفت تا هم چای بنوشد و هم نشان دهد حامی تمام و کمال دولت جدید در شام است. رابطه فیدان و آنکارا با تهران، همزمان با تغییرات سیاسی سریع در سوریه، دستخوش تغییرات شد.
وقتی تهران و آنکارا رودربایستی را کنار می‌گذارند
هاکان فیدان در روزهای ابتدایی سال 2025 در پاسخ به سوالی که مدعی شده بود یکی از فرماندهان ایرانی با مظلوم عبدی فرمانده ی. پ.گ(نیروهای سوریه دموکراتیک) در سلیمانیه عراق دیدار کرده، گفت ما خواهان روابط همسایگی خوب با ایران هستیم.
او درحالیکه چنین ادعایی تاکید نشده بود، مدعی شد نه تنها از ایران، از همه همسایگان و متحدان و دوستان مانند آمریکا، روسیه و کشورهای مختلف انتظار داریم که از دشمن مسلح ما حمایت نکنند. وزیر خارجه ترکیه همچنین گفت: معتقدم که در دوره جدید منطقه، سیاست ایران تغییر خواهد کرد.
در واقع جرقه اختلاف از همان روز 21 دی‌ماه زده شد. فیدان روز دهم اسفندماه، در ادعاهایی که از قبل هم تندوتیزتر بود، در مصاحبه با الجزیره با لحنی خصمانه و کلماتی غیردوستانه مدعی شد اگر سیاست ایران در سوریه به این شکل باشد، من تصور نمی‌کنم سیاست صحیحی محسوب شود.
اگر شما بخواهید با حمایت از یک گروه در داخل کشوری دیگر ناآرامی ایجاد کنید، کشورهای دیگر هم می‌توانند شما را با حمایت از برخی گروه‌ها آزار دهند. وزیرخارجه ترکیه در ادامه خطاب به تهران گفت منابع و توانمندی‌هایی که در اختیار دارید، دیگران هم در اختیار دارند و اگر می‌خواهید کسی خانه شیشه‌ای شما را با سنگ نزند، به خانه دیگران سنگ نزنید.
واکنش ایران به گفته‌های فیدان
در تهران، ساعتی بعد از انتشار مصاحبه فیدان با الجزیره، اسماعیل بقائی سخنگوی وزارت خارجه، به وزیرخارجه ترکیه پاسخ داد. این پاسخ از چشم ناظران و تحلیل‌گران سنجیده و موجز به‌نظر رسید. اسماعیل بقائی گفت: ندیدن دست‌های آشکار و پنهان آمریکا و اسرائیل در تحولات منطقه اشتباه بزرگی است.
روشن است که به تعبیر وزیر امور خارجه ترکیه منطقه باید از فرهنگ سلطه‌جویی یک کشور بر دیگران رها شود؛ نه عرب‌ها، نه ترک‌ها، نه کردها و نه ایرانی‌ها؛ هیچ‌یک نباید به دنبال تسلط بر دیگری، ایجاد مزاحمت یا تهدید باشند. اما اسرائیل چطور؟ در بخش دیگری از پاسخ تهران آمده است: اسرائیل اکنون مهم‌ترین منابع آبی سوریه را تحت کنترل دارد و مکرراً تمامیت سرزمینی و حاکمیت ملی این کشور را نقض می‌کند.
این است دستاوردهای یک سیاست غلط برای مردم سوریه، فلسطین و کل منطقه. بقائی گفت ایران در پنج دهه گذشته به دنبال هیچ جاه‌طلبی منطقه‌ای نبوده است. سخنگوی وزارت‌خارجه که لحنش در پاسخ به ادعاهای فیدان با اندکی گلایه و طعنه همراه بود یادآور شد سخنگوی وزارت خارجه خاطر نشان کرد ما اولین کشوری بودیم که با کودتا علیه دولت ترکیه مخالفت و با آن مقابله کردیم.
ما از جمله اولین کشورهایی بودیم که از کنار گذاشتن سلاح توسط پ.ک.ک استقبال کردیم و آن را گامی مهم در جهت تقویت امنیت در کشور همسایه خود ترکیه دانستیم. بقائی تاکید کرد ما در مواضع اصولی خود ثابت‌قدم هستیم و هر روز از سیاستی به سیاستی دیگر تغییر موضع نمی‌دهیم.
مشکل کجاست؟
ترکیه مدام سیاست‌های خود را در قبال کشورهای دیگر تغییر می‌دهد. این موضوع اتفاق تازه‌ای نیست و بخشی از سیاست‌ورزی به سبک اردوغان محسوب می‌شود. البته از آنجایی که او رویای احیای عثمانی را در سر دارد، در نزدیکی به سرزمین شام ثابت قدم است.
اردوغان حالا متحدی را در دمشق دارد که وفاداری او و کابینه‌اش به ترکیه اثبات شده. بعید است بحران میان ایران و ترکیه بر سر ماجرای سوریه، بیشتر از امروز بالا بگیرد. دو کشور سال‌هاست نشان داده‌اند که در مدیریت بحران موفق عمل می‌کنند. با همه اینها، تنش در همین سطح فعلی هم می‌تواند تبدیل به بحرانی تازه و البته نه چندان بزرگ در خاورمیانه شود.