رابطه تهران – استکهلم چگونه شکرآب شد؟
از تجارت «ابریشم» تا اتهام جاسوسی
هفت صبح، محبوبه ولی | آنچه پای سوئدی‌ها را به ایران باز کرد «ابریشم» بود. لودویگ فابریتیوس با این انگیزه که ابریشم ایران را از مسیر روسیه، نووگراد و ناروا و بعد هم سوئد به بازار اروپا برساند، با نامه‌ای از پادشاه سوئد وارد دربار شاه سلیمان صفوی شد تا توافقی تجاری میان دو کشور را رقم بزند.
در تمام سال‌های پس از آن نیز همین روابط تجاری و اقتصادی، حلقه اصلی پیوند دو کشور بوده است. پس از انقلاب اسلامی، سوئد یکی از اولین کشورهایی بود که نظام سیاسی جدید در ایران را به رسمیت شناخت و علی‌رغم آنکه اتفاقاتی مانند کتاب موهن سلمان رشدی یا حمله به سفارت جمهوری اسلامی ایران در فروردین 1371 روابط دو کشور را تهدید می‌کرد، کماکان بنای دو طرف بر حفظ همان رابطه تاریخی مسالمت‌آمیز بود.
دو دهه پیش وقتی برنامه هسته‌ای ایران در محافل بین‌المللی حساسیت‌برانگیز شد، سوئد با تاکید بر حق ایران برای پیشرفت صلح‌آمیز در صنعت هسته‌ای، اعلام کرد که به دلیل سرمایه‌گذاری‌های بزرگ تجار و بازرگانان دو طرف، تحریم‌ها نمی‌تواند در رابطه اقتصادی ایران و سوئد تاثیر بگذارد. با خروج آمریکا از برجام اما آن رونق روابط تجاری به چنان کسادی رسید که بنا بر گزارش‌ها، سهم ایران در اقتصاد سوئد در سال 2022 به کمتر از سه صدم درصد تنزل کرد.به موازات آن، طی سال‌های اخیر روابط سیاسی نیز دستخوش تنش‌هایی شده که آخرین نمونه آن اقدام سوئد علیه یک مرکز وابسته به ایران در سوئد است.
اقدام علیه مرکز اسلامی وابسته به ایران
اوایل هفته دولت سوئد اعلام کرد که ایران در حال استفاده از یک مسجد شیعیان در استکهلم برای جاسوسی علیه سوئد و «مهاجرین» ایرانی در این کشور است. «یاکوب فورسمد»، وزیر امور اجتماعی سوئد در همین ارتباط در ایکس نوشت «طبق ارزیابی سرویس امنیت سوئد، مرکز اسلامی امام علی (ع) در استکهلم توسط ایران به عنوان بستری برای جاسوسی و انجام فعالیت‌های تهدیدکننده مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
در جریان این اتهام، محسن حکیم الهی، روحانی 63 ساله و رئیس مرکز اسلامی امام علی(ع) توسط سرویس امنیتی سوئد بازداشت شده و گفته شده که حکم اخراج او از سوئد نیز صادر شده است. بر اساس گزارش روزنامه سوئدی اکسپرسن او از سال 2011 به سوئد رفته و در سال 2017 نیز اقامت دائم اخذ کرده اما اکنون دولت سوئد اقامت او را لغو کرده است. این روزنامه نوشته که محسن حکیم‌الهی در سال‌های حضورش در سوئد موفق شده با جامعه مذهبی، سیاستمداران محلی و نهادهای گوناگون ارتباط برقرار کند.
در ایران اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه اتهام جاسوسی و ادعاهای مطرح شده را رد کرده و گفته است: «مجموعه اقدامات و تحرکاتی که ظرف هفته‌های اخیر از جانب سوئد شاهد آن هستیم به هیچ وجه سازنده نیست و به نظر می‌رسد که برخی از تصمیم گیری‌ها ناشی از اعمال نفوذ طرف‌های ثالث است که خیر و صلاح ایران و سوئد را نمی‌خواهند.»
خدشه یک پناهجوی عراقی به روابط تهران -استکهلم
اتهام تازه سوئد به ایران در حالی است که پاییز امسال نیز دادستانی این کشور طی بیانیه‌ای مدعی شد که یک گروه هکری از طرف ایران در سال 2023 یک اپراتور پیامک در سوئد را هک کرده و پیامک‌هایی به شهروندان این کشور ارسال کرده که محتوای آن تشویق شهروندان به انتقام‌جویی بابت هتک حرمت قرآن کریم بوده است.
سال گذشته اقدام سلوان مومیکا، پناهجوی عراقی در هتک حرمت به قرآن کریم، واکنش ایران را برانگیخت. حسین امیرعبدالهیان، وزیر خارجه دولت ابراهیم رئیسی با انتقاد از بی‌عملی دولت سوئد در برابر این اهانت به افکار عمومی دو میلیارد مسلمان، اعلام کرد که نه سفیر از سوئد می‌پذیریم و نه سفیر به سوئد می‌فرستیم.
او در مصاحبه‌ای تلویزیونی گفت که «بر حسب دستور رئیس جمهور تا زمانی که دولت سوئد اقدام موثری برای حفظ حرمت کتب آسمانی و قرآن انجام ندهد و با فرد و جریاناتی که طی مدت اخیر به قرآن اهانت کرده‌اند برخورد نکند ما سفیر جدید سوئد را که قرار بود طی روزهای آینده وارد تهران شود نخواهیم پذیرفت.» اتهام جاسوسی و هک از سوی سوئد به ایران اما نشان می‌دهد که تلاش‌های دیپلماتیک نتوانسته‌اند اعتماد میان طرفین را بازگردانند.
مسئله ایرانیان مقیم سوئد
آمارها می‌گویند که قریب به 127 هزار ایرانی در سوئد زندگی می‌کنند. ایران اشاره می‌کند که سوئد مأمنی برای منافقین، گروه‌های تجزیه‌طلب و گروه‌های تروریستی چپ شده است.خرداد دو سال پیش نمایشگاهی تحت عنوان «اسناد جنایت منافقین» در سوئد، مقابل دادگاه استکهلم برگزار شد که به ضرب و شتم میان دو گروه از ایرانیان منجر شد.
رسانه‌ها در ایران نوشتند که «تعدادی از اعضای گروهک تروریستی منافقین با حمله به نمایشگاه اسناد جنایت‌های این گروهک که توسط بنیاد هابیلیان در سوئد در حال برگزاری است، تعدادی از پوسترها و بنرهای این نمایشگاه را تخریب و با سلاح سرد به برگزارکنندگان حمله کردند.»
این نمایشگاه در جریان برگزاری دادگاه حمید نوری دایر شده بود که به نوبه خود تیرگی روابط میان دو کشور را وارد سطح تازه‌ای کرد. حمید نوری، شهروند ایرانی آبان 98 هنگامی که از مبدا فرودگاه امام خمینی در ایران، وارد فرودگاه آرلاندا در استکهلم شد، بازداشت شد. شُکات او در سوئد او را متهم کرده بودند که در اعدام زندانیان سیاسی مجاهد و چپ در تابستان سال 67 دست داشته است.
او حدود پنج سال بعد در جریان تبادل زندانیان میان ایران و سوئد آزاد شد اما دستگیری و جریان برگزاری دادگاه‌های او تاثیر زیادی بر تیرگی روابط ایران و سوئد گذاشت. اولف کریسترسون، نخست وزیر سوئد ایران را متهم کرد که «در مذاکراتی غیرصادقانه» برای آزاد شدن حمید نوری از زندان سوئد، از دو زندانی سوئدی به عنوان مهره استفاده کرده است.
او در عین حال در واکنش به انتقادات از دولت سوئد بابت این تبادل، گفت که «من به عنوان نخست‌وزیر، در تامین امنیت شهروندان سوئد، مسئولیتی ویژه دارم. بنابراین دولت، همراه با سرویس‌های امنیتی سوئد که با ایران مذاکره می‌کردند، روی این موضوع فعالیت گسترده داشت.»
علی‌رغم آن توافق میان ایران و سوئد برای تبادل زندانیان، مواضع و اقدامات سوئد علیه ایران طی مدت اخیر، حاکی از این است که دو کشور از آن رابطه بدون تنازع و تاریخی خود فاصله بسیار گرفته‌اند!