داستان صندلی‌ها| آیا پروتکل‌هایی برای چینش صندلی و شیوه نشستن دولتمردان وجود دارد؟
ظریف درباره چیدمان چه می‌گوید؟ بهترین کسی که این آداب را رعایت می‌کند کیست؟
هفت صبح| احتمالا افراد کمی بودند که روز دوشنبه در دیدار مسعود پزشکیان با وزیر امور خارجه اردن به نحوه چینش صندلی‌ها توجه می‌کردند. چه چیزی در این تصویر گروهی را آزار می‌داد؟ صندلی رئیس جمهور و ایمن صفدی در کنار همدیگر قرارداشت. با یک پرچم ایران و یک میزعسلی بینشان و البته چند کاغذ آچار نزدیک به رئیس جمهور جدید. شاید در نگاه اول همه چیز عادی به نظر برسد اما از نظر منتقدین در عرف سیاست خارجی کنار هم قرار گرفتن این عناصر بار معنایی خنثایی نداشت. اشاره آنها این بود که نباید صندلی وزیر امور خارجه یک کشور با رئیس جمهور ما در یک راستا باشد. بحث تازه صبح روز گذشته داغ و مجادله بین این دو گروه به واکنش محمدجواد ظریف ختم شد.
در میان رفت‌وآمدهای دیپلماتیک نماینده‌های کشورهای دیگر به ایران از دو روز پیش به شکل غیرمنتظره‌ای این بحث جدید بالا گرفت که آیا پروتکل‌های سیاسی در سفر وزیر امور خارجه اردن به کشور ما رعایت شده یا نه. وقتی حتی نظر محمدجواد ظریف که به عنوان معاون راهبردی رئیس‌جمهور به موضوع جلب شد تازه چشم‌های بیشتری به عکس معروف افتاد. او ایرادی در نحوه چینش صندلی‌ها نمی‌دید و نوشت که « پس از نزدیک به چهل سال حضور در ملاقات‌های سران کشورها با وزرای امور خارجه و حتی مقامات پایین‌تر، با اطمینان عرض می‌کنم که نحوه نشستن کنونی ریاست محترم جمهوری در جهان معمول‌تر است.»
این نشان می‌داد که توافق جمعی بر سر این آداب وجود ندارد. برای مثال یک استاد معروف تشریفات دیپلماتیک و از معاونان سابق بخش تشریفات ریاست‌جمهوری نظر متفاوتی نسبت به آنچه محمدجواد ظریف گفت دارد. او تایید می‌کند که صندلی‌ها نباید هم راستا با هم قرار می‌گرفت. اما این مناسبات همیشه اینطور بوده؟ یعنی آیا این حساسیت‌ها زمان مرحوم رئیسی و قبل‌تر از آنهم دیده می‌شد؟ اطلاعاتی که علی‌محمد بیدار مغز، استاد فن بیان به روزنامه هفت صبح می‌دهد این است که رعایت آداب دیپلماتیک در دولت‌های مختلف شبیه هم نبوده. این مدرس تشریفات دقیقا به چه نکته‌هایی درباره این عکس و البته مواجهات مهم دیگر سیاسی اشاره دارد؟
قبل از دوران حسن روحانی این مناسبات رعایت نمی‌شد. یعنی مثلا سفیر و رئیس قوه مقننه کشور ما کنار همدیگر می‌نشستند. این حساسیت‌ها از زمان دولت حسن روحانی بیشتر از همیشه جدی گرفته شد. در دوران ریاست جمهوری مرحوم رئیسی هم ادامه داشته ولی دوباره اینطور به نظر می‌رسد که رعایت مناسبات به قبل از روحانی برگشته است. در زمان آقای روحانی و همچنین در تمام دنیا مقام‌های بالاتر، بالاتر می‌نشینند و پرچم مقام بالاتر هم بالاتر قرار می‌گیرد. یعنی سطح نشستن رئیس‌جمهور و سفیر با هم یکی نیست.
گاهی دیده شده که وقتی برخی از روسای قوا وقتی به کشورهای دیگر می‌روند، مقام میزبان این رسم را رعایت نمی‌کند و پرچم خود را بالاتر قرار می‌دهد. گاهی مثلا می‌دیدم که مقام رئیس‌جمهور همسایه با رئیس مجلس ما دیدار دارد و پرچم آن کشور دیده می‌شود. این یعنی مقام ما را پایین‌تر نشان داده‌اند. این بی‌توجهی مقام تشریفات است که باید به این موضوعات توجه کند. وقتی ما این قواعد را رعایت نکنیم، در سفر ما به کشور میزبان هم این قاعده رعایت نمی‌شود. در کشورهای دیگر هم همین مناسبات برقرار است.
خودکار و کاغذ در دست گرفتن هم ایراد دارد؟
بعضی از منتقدان حتی خودکار دست مسعود پزشکیان را هم خلاف آداب دیپلماتیک می‌دانستند. آیا آنها زیادی سختگیری می‌کردند یا واقعا به نظر این چهره ماندگار تشریفات، رئیس‌جمهور خودکار هم نباید دستش بگیرد؟
«گاه دیده شده که فرد می‌خواهد خودش جواب بدهد، برای همین هم خودکار و کاغذ دستش می‌گیرد. اما در سازمان ملل وقتی وزرا، روسای جمهور و روسای هیات‌ها با هم ملاقات می‌کنند دستورالعمل مکتوبی دارند که همراهان آقای رئیس‌جمهور باید همگی (تاکید می‌کنم همگی) دست به قلم باشند و گزارش خود را به نفر دوم هیات بدهند تا او گزارش را برای جناب رئیس‌جمهور یک دست کند. حتی وزیر هم نکات مهم را می‌نویسد چرا که نباید حتی یک کلمه هم جا بیفتد.»
دست دادن دیپلماتیک یعنی چه؟
سختگیری‌ها در این دوروز تا اینجا پیش رفت که حتی عکسی هم از نحوه دست دادن پزشکیان با وزیر امور خارجه اردن منتشر شد که به گفته منتقدان خلاف عادات دیپلماتیک بود. با اینحال این استاد تشریفات ایرادی در عکس نمی‌بیند. حالا دست دادن دیپلماتیک یعنی چه؟
«دست دادن 10 شرط دارد: مقام بالاتر و میزبان است که باید دستش را دراز کند. دست راست را بالا می‌آورند، کمی دو دست را فشار و تکان می‌دهند. در چشمان هم نگاه می‌کنند، لبخند می‌زنند و حال و احوال می‌کنند. این کار 5 ثانیه طول می‌کشد. ما به عنوان میزبان اول دست می‌دهیم و در نهایت هم ما به عنوان میزبان هستیم که زمان خداحافظی دستمان را اول دراز می‌کنیم.»
آداب دیپلماتیک در دوران خاتمی
در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی چه خبر بود؟ «معمولا روسای جمهور فرانسه تا زمان آمدن آقای خاتمی بالای پله از مهمانان خود استقبال می‌کردند. ولی ژاک شیراک از پله‌ها آمد پایین به استقبال رئیس‌جمهور ایران رفت. در نمونه دیگری دیدم که آقای مکرون در دیدار با پوتین هم از پله‌ها پایین آمده است.»
ماجرای کف کفش آقای سفیر
« اتفاقی که در زمان آقای خاتمی افتاد این بود که تمام سفرا وقتی استوارنامه خود را به رئیس‌جمهور تقدیم می‌کنند، چند کلمه به شکل ایستاده می‌گویند. زمان آقای خاتمی این رویه عوض شد و وقتی استوارنامه را می‌دادند آقای خاتمی از سفرا می‌خواستند که بنشینند و حرف بزنند. خواستند مردمی رفتار کنند.
نتیجه اما این شد که سفیر کشور اروپایی وقتی با آقای احمدی نژاد هم‌ردیف نشست طوری پا را روی پای خود انداخت که کف کفشش رو به صورت و دید آقای احمدی‌نژاد بود. این موضوع در آن زمان توجه زیادی جلب کرد. در اغلب فرهنگ‌ها و به ویژه مراودات دیپلماتیک یک توهین تلقی می‌شود که کف کفش یک نفر مقابل صورت فرد دیگر باشد. »
رعایت نکردن آداب دیپلماتیک تا کجا؟
«حدود سه ماه پیش عکسی از ریشی سوناک دیدم که مقابل آقای رئیس‌جمهور بایدن نشسته و پای خود را روی هم انداخته بود. طوری که کف کفش او رو به صورت آقای بایدن قرار داشت. برای من خیلی عجیب بود که ریشی سوناک این کار را کرده. وقتی بررسی کردم دیدم که یک ماه قبل وقتی ریشی سوناک به آمریکا رفته بود، آقای بایدن طوری نشسته که کفش او رو به نخست وزیر انگلیس قرار داشت. برای همین هم بعد از یک ماه او این کار را تکرار کرده است. این هشداری برای رعایت شان کشور است. معمولا وقتی مقام‌های کشورهای اروپایی یا آمریکا کنار مقامی از کشورهای جهان سوم قرار می‌گیرند این پروتکل را رعایت نمی‌کنند.»
«یک بار دیگر عکسی از نشست 1+5 دیدم که آقای جان کری کت خود را در آورده بود. در ملاقات‌های رسمی نباید کت را در آورد. دقت که کردم دیدم وزرای خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه کت را در نیاورده ولی آقای لاوروف کت خود را درآورده است. معنای آن این است که دارد به آمریکا می‌گوید مقام‌های کشورهای اروپایی در جبهه تو هستند اما من نه. مشابه آن را وقتی دیدم که آقای جان کری در مذاکرات برجام کت خود را درآورده و متقابلا ظریف هم همین کار را تکرار کرده بود. در دولت دهم هم اتفاق مشابهی رخ داد. یکی از اعضای هیات ایرانی در مذاکرات 5+1 نه تنها کت به تن نداشت، بلکه آستینش را هم تا زده بود. فکرش را بکنید؟ طرف مقابل معاون البرادعی (دیپلمات، سیاستمدار مصری) بود. درنتیجه او هم متقابلا کتش را درآورد.»
بهترین کسی که این آداب را رعایت می‌کند کیست؟ چهره ماندگار تشریفات جواب می‌دهد:
دکتر ولایتی سال‌ها وزیر امور خارجه ما و در رعایت تشریفات بی‌مانند بودند. بعد از ایشان هم دکتر ظریف را داشتیم. وزرای دیگری هم تا حد زیادی رعایت می‌کردند. رعایت تشریفات شان یک نظام را می‌رساند؛ حتی وقتی عکاسی نشود و ملاقات پشت درهای بسته انجام شده باشد هم این مراودات باید رعایت شود.
چه اهمیتی دارد؟
« اگر در کشوری حرمت روسای قوای ما را رعایت نکنند ما هم می‌توانیم عینا این رفتار را تکرار کنیم. برای مثال دکتر ولایتی وقتی با کوفی عنان، دبیرکل سابق سازمان ملل دیدار داشت، عکسی گرفته شد که در آن دست کوفی عنان در جیب است. متقابلا آقای ولایتی هم همین کار را تکرار کرده‌اند. یا یک بار دیگر دیدم که دکتر ولایتی چنین کاری را مقابل وزیر وقت امور خارجه روسیه تکرار کرده است. در جای سوم دیدم که دکتر ظریف در ملاقات با وزیر خارجه روسیه که دست‌هایش در جیبش بود، عینا همان کار را می‌کند. تقابل و هماوردی بسیار مهم است. عدم رعایت این آداب بی‌احترامی تلقی می‌شود. توصیه می‌شود که ما شروع کننده رفتارهای خارج از عرف دیپلماتیک نباشیم و اگر مشاهده کردیم، کمی بعدتر همان اقدام را تکرار کنیم تا به آنها بگوییم که باید احترام مقام‌ها را رعایت کنند.»
حتی یک کلمه هم مهم است
«در مراودات هر کلمه معنای خاص خودش را دارد. اولین باری که من برای سازمان ملل به نیویورک رفتم می‌دیدم که نمایندگان دائم کشورها راجع به اینکه در یک قتلنامه چه کلمه‌ای به کار ببرند ساعت‌ها حرف می‌زدند. حرف زدن درباره اینکه کدام واژه بهتر است؟ محکوم می‌کنند، تقبیح می‌کنند، سرزنش می‌کنند یا ابراز نگرانی می‌کنند. آنها بر سر تمام این کلمات با هم چانی زنی دارند.»
تشریفات سیاسی در کَت من نمی‌رود؟
گاهی به مقام‌های سیاسی برخورد کرده که به رعایت این پروتکل‌ها مقاومت نشان می‌دادند. بیدارمغز می‌گوید:«تشریفات اجباری است. من مدتی هم مسئولیت تشریفات شهردار وقت تهران، آقای قالیباف و مدیران ایشان را برعهده داشتم. یک بار یکی از مدیران شهرداری تهران به من گفتند که تشریفات توی کت من نمی‌رود. اینکه خوب لباس بپوشیم و حرف بزنیم و ... تشریفات ولی انتخابی نیست. مقامات سیاسی باید نشان بدهند که عصاره فرهنگ ملت هستند.»
ظریف درباره چیدمان چه می‌گوید؟
محمدجواد ظریف دیروز در اینستاگرام خود اینطور نوشت: « گروهی نسبت به چیدمان صندلی‌ها در ملاقات‌های خارجی ریاست محترم جمهوری، خرده گرفته و آن را خلاف شأن ایشان دانسته‌اند. پس از نزدیک به 40سال حضور در ملاقات‌های سران کشورها با وزرای امورخارجه و حتی مقامات پایین‌تر، با اطمینان عرض می‌کنم که نحوه نشستن کنونی ریاست محترم جمهوری در جهان، معمول‌تر است. در وقت کمی که داشتم، با جست‌وجوی سریعی در اینترنت و نیز تصاویر ملاقات‌های خودم با سران کشورها، نمونه‌هایی را از چیدمان معمول انتخاب کردم که به پیوست تقدیم می‌کنم. هنر اطمینان از حفظ شأن رئیس‌جمهور در سفرهای خارجی است و نه در داخل کشور که همه‌چیز در اختیار ماست و میهمان‌نوازی ایرانی همواره بر تکریم میهمان تاکید دارد.»
در این تصویر، کوفی عنان دست چپش را در جیبش کرده است
در این تصویر، ولایتی هم به رفتار عنان پاسخ می دهد
