حضور و غیاب جمع دیپلمات‌ها
نکته‌هایی درباره تصویر همنشینی وزرای خارجه بعد از جنگ و آنهایی که نیستند.
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| عکسی نادر در محیط سیاسی ایران. چهار روز بعد از آنکه صلاحیت رئیس‌جمهور سابق برای انتخابات مجلس خبرگان تایید نشد و او هم به جمع روسای‌جمهور چهارگانه ایران پس از جنگ پیوست که از نظر شورای نگهبان صلاحیت حضور در انتخابات را نداشتند(هاشمی، احمدی‌نژاد و روحانی) یا محدودیت‌هایی برای فعالیتشان وضع شده (سید محمد خاتمی)؛ حالا وزرای خارجه آنان به اضافه وزیر خارجه فعلی زیر یک سقف جمع شده‌اند. هدف ظاهرا عیادت با علی‌اکبر ولایتی بوده که این روزها ناخوش احوال است ولی خبرگزاری فارس در متن خبر مربوط به این ملاقات نوشته: «در این دیدار صمیمانه، در حوزه‌های مختلف سیاست خارجی بحث و تبادل نظر صورت گرفت.»
ایران، پس از انقلاب 10 وزیر خارجه و چهار سرپرست وزارت خارجه داشته است. از مجموع این ۱۴ نفر، ۶ نفر آخر در این عکس حضور دارند. اول به غایبان بپردازیم و علت غیابشان را مرور کنیم و سپس نگاهی کنیم به حضار در جلسه.
غایبان
یک: نخستین وزیر خارجه بعد از انقلاب کریم سنجابی است. متولد ۱۲۸۳ در کرمانشاه بود و از دو روز بعد از انقلاب تا ۵۵ روز بعد، وزیر خارجه شد. هنگامی که وزیر شد، ۶۴ سال سن و دکترای حقوق عمومی از فرانسه و سابقه حدود ۹ ماه وزارت فرهنگ در دولت دکتر مصدق در سال ۱۳۳۰ را هم در کارنامه داشت. او در سال ۱۳۷۴ درگذشت.
دو: مهندس مهدی بازرگان، نخست وزیر وقت برای حدود یک هفته خود سرپرست وزارتخانه شد. فارغ‌التحصیل ترمودینامیک از پاریس بود و متولد ۱۲۸۶ در خانواده‌ای آذربایجانی در تهران و در ۶۱ سالگی علاوه بر نخست وزیر، وزیر خارجه هم شده بود. مهندس بازرگان در سال ۱۳۷۳ درگذشت.
سه: سومین وزیر خارجه در دولت مهندس بازرگان ابراهیم یزدی بود. متولد ۱۳۱۰ در قزوین که در دانشگاه تهران داروسازی خوانده بود و برای دوره مهندسی علوم غذایی به دانشگاه معتبر ام آی تی رفت ولی آن را تمام نکرد. او پیش از وزارت خارجه معاون نخست وزیر در امور انقلاب بود و در ۴۷ سالگی به این سمت رسید. ابراهیم یزدی هم در سال ۱۳۹۳ درگذشت.
چهار: فردای روز اشغال سفارت آمریکا، دولت بازرگان استعفا داد و دولت موقت شورای انقلاب سر کار آمد. ابوالحسن بنی‌صدر نخستین وزیر خارجه این دولت بود. از ۱۸ آبان ۵۸ تا حدود بیست روز بعد. بنی‌صدر متولد ۱۳۱۲ در همدان بود، از فرانسه دکترای جامعه‌شناسی اقتصاد داشت و در ۴۶ سالگی به این سمت رسیده بود. سمت قبلی او نماینده مجلس خبرگان تدوین قانون اساسی بود. بنی‌صدر در سال ۱۴۰۰ درگذشت.
نکته: هر چهار وزیر خارجه و سرپرست وزارت خارجه تا اینجا در خارج از کشور درگذشتند: سنجابی در ایلینوی آمریکا، بازرگان در زوریخ سوییس، یزدی در ازمیر ترکیه و بنی‌صدر در پاریس فرانسه. مزار دو نفر از آنان اما در ایران است. مهندس بازرگان در قم دفن شده و دکتر یزدی در بهشت زهرا.
پنج: وزیر خارجه اصلی این دولت صادق قطب زاده بود. متولد ۱۳۱۴ در تهران که از دانشگاه نوتردام کانادا مدرک داشت و در ۴۴ سالگی بعد از یک دوره مدیرعاملی صداوسیما به این سمت رسیده بود. قطب زاده تا شهریور ۱۳۵۹ وزیر خارجه بود. او بعد از آن سمتی رسمی نداشت، در فروردین ۱۳۶۱ به اتهام تلاش برای کودتا و قتل امام خمینی بازداشت و در شهریور همان سال اعدام شد.
شش: پس از آن دکتر محمد کریم خداپناهی حدود ۶ ماه وزارت خارجه را در دولت شهید رجایی در دست داشت. او متولد ۱۳۲۳ در قزوین بود و در ۳۶ سالگی به این سمت رسیده است. او دکترای روان‌شناسی فیزیولوژیک از آلمان داشت و استاد بازنشسته گروه دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی است.
هفت: بعد از او خود شهید محمد علی رجایی که نخست وزیر بود، برای چهار ماه سرپرست وزارت خارجه شد. شهید رجایی متولد ۱۳۱۲ در قزوین بود و کارشناسی ریاضی و کارشناسی ارشد آمار داشت و در ۴۷ سالگی به این منصب رسیده بود. رجایی در شهریور سال ۱۳۶۰ در بمب‌گذاری دفتر نخست وزیری توسط گروه مجاهدین خلق (منافقین) به شهادت رسید.
هشت: از تیر ماه ۱۳۶۰ تا آذر سال ۱۳۶۰ در چهار دولت به نخست وزیری شهید رجایی، شهید باهنر، آیت‌الله مهدوی کنی و میرحسین موسوی، خود همین فرد اخیر یعنی مهندس موسوی وزیر خارجه بوده است. موسوی متولد ۱۳۲۰ در خامنه، از توابع استان آذربایجان شرقی است و در ۴۰ سالگی به این سمت رسید. او کارشناسی ارشد معماری و شهرسازی از دانشگاه شهید بهشتی (ملی سابق) دارد.
نکته: موسوی و خداپناهی تنها افراد در قید حیاتی هستند که در این جلسه حضور ندارند. در مورد موسوی البته می‌دانید که او از دی ماه ۱۳۸۹ و بعد از حوادث سال ۱۳۸۸ در حصر خانگی زندگی می‌کند. ادامه در صفحه 03
حاضران
9 : و اما حاضران اول از همه دکتر علی اکبر ولایتی؛ فردی که بیشترین سابقه وزارت خارجه در تاریخ ایران را دارد. آقای دکتر ولایتی متولد ۱۳۲۴ در شمیران است، مدرک فوق تخصص بیماری‌های کودکان از دانشگاه جان هاپکینز آمریکا دارد، در ۳۶ سالگی و بعد از یک دوره کوتاه نمایندگی مجلس به این سمت منصوب شد و آن را تا سال ۱۳۷۶ و پایان دولت اکبر هاشمی در اختیار داشت.
نکته: ولایتی و خداپناهی هر دو در ۳۶ سالگی به این سمت رسیدند و جوان‌ترین افرادی هستند که بعد از انقلاب به عنوان وزیر خارجه منصوب شدند.
10: پس از آقای ولایتی کمال خرازی، متولد ۱۳۲۳ در تهران و دارای مدرک دکترای مدیریت آموزشی از دانشگاه هوستون آمریکا وزیر خارجه شد. آقای خرازی قبل از آنکه در ۵۳ سالگی به این سمت برسد؛ سفیر ایران در سازمان ملل بود و در حال حاضر نیز دبیر شورای راهبردی روابط خارجی است.
11: دولت احمدی‌نژاد دو وزیر خارجه داشت. اولین آن‌ها منوچهر متکی بود. متولد ۱۳۳۲ در کردکوی استان گلستان که در ۵۲ سالگی به این سمت رسید. آقای متکی قبل از انقلاب برای حدود دو سال برای تحصیل به هند سفر کرد ولی تحصیلاتش ظاهرا نیمه تمام ماند چرا که در اردیبهشت سال ۱۳۹۲، سایت پارسینه در مطلبی نوشت؛ بر اساس سوابق ثبت شده آقای متکی در سازمان بازنشستگی کشوری بعد از ۳۵ سال و ۱۲ روز با مدرک دیپلم طبیعی و با پایه حقوقی «وزیر» بازنشسته شده است. او پیش از وزارت خارجه نماینده مجلس بود و البته یک دوره چهار ساله در دهه شصت و یک دوره پنج ساله در دهه هفتاد سفیر ایران به ترتیب در ترکیه و ژاپن بوده است.
12: وزیر خارجه دوم احمدی‌نژاد دکتر علی اکبر صالحی بود. متولد ۱۲۳۸ در کربلای عراق، دارای مدرک دکترای مهندسی هسته‌ای از دانشگاه ام.آی.تی آمریکا که پیش از وزارت خارجه معاون دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی و در مقر این سازمان در جده مستقر بود. صالحی در ۵۰ سالگی به سمت وزارت خارجه منصوب شد.
13: دو دولت روحانی یک وزیر خارجه داشت. محمد جواد ظریف. متولد ۱۳۳۸ در تهران که دکترای حقوق و روابط بین‌الملل از دانشگاه دنور آمریکا داشت و پیش از دوران وزارت خارجه خود از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۱ معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه را بر عهده داشت و در واقع معاون ولایتی و نیز خرازی بود و از ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۶ به عنوان سفیر ایران در سازمان ملل متحد فعالیت می‌کرد. ظریف در ۵۴ سالگی به این سمت رسید.
14: و بالاخره حسین امیرعبداللهیان که متولد ۱۳۴۳ در دامغان است، دکترای روابط بین‌الملل از دانشگاه تهران دارد که سابقه معاون عربی و آفریقایی وزارت خارجه در دوره صالحی و سه سال اول دوره ظریف را دارد و بعد از آن هم دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین‌الملل بود. امیرعبداللهیان در ۵۷ سالگی به این سمت رسیده است.
نکته: همان طور که مشخص است از میان این ۱۴ نفر، ۵ نفر متولد تهران و ۳ نفر متولد قزوین و یک‌نفر متولد خارج از کشور بوده‌اند.
نکته: از میان ۱۴ وزیر خارجه، سه نفر یعنی شهید رجایی، موسوی و امیرعبداللهیان در ایران تحصیل کردند. در مقابل چهار نفر (ولایتی و خرازی و صالحی و ظریف) در آمریکا درس خواندند و دو نفر (یزدی و قطب‌زاده) تحصیلاتی ناتمام در آمریکا داشتند. سه نفر (سنجابی، بازرگان و بنی‌صدر) هم فارغ‌التحصیل از فرانسه بودند. ضمنا تحصیلات سه نفر (سنجابی: حقوق عمومی، ظریف: حقوق و روابط بین‌الملل و امیرعبداللهیان: روابط بین‌الملل) مرتبط با وزارت خارجه بوده است.
و اما برگردیم به همان ابتدای مطلب. به آنجا که گفتیم این عکس، تصویری نادر در محیط سیاسی ایران است. چرا واقعا؟ مگر این نشستن کنار هم و حرف زدن و حال هم را پرسیدن چقدر سخت است؟ چرا ما داریم گره بر گره می‌زنیم و کارها را این قدر سخت می‌کنیم؟ چرا هنوز سوال جامعه در مورد ردصلاحیت لاریجانی و حتی احمدی‌نژاد و هاشمی حل نشده و ناگهان روحانی هم ردصلاحیت می‌شود؟
کسی اصلا به این سوال‌ها فکر می‌کند؟ اصلا این سوال شاید سوال دشواری باشد. بگذارید از یک سوال ساده‌تر شروع کنیم که این روزها مکررا از آقای امیرعبداللهیان در این عکس پرسیده شده. کسی که در این یکی دو سال نشان داده برخلاف بسیاری از اصولگرایان با پرنسیپ دیپلماتیک ناآشنا نیست. واقعا چه شد که تصمیم گرفتید در جلسه شورای امنیت، سخنرانی خود را به زبان انگلیسی ادا کنید؟
انگلیسی دانستن برای دیپلمات خوب است ولی انگلیسی ندانستن هم عار نیست. شما بالاخره زبان عربی بلد هستید و این را هر کسی که اخبار شما را پیگیری کرده باشد می‌داند. اصلا می‌شد به زبان فارسی صحبت کرد. واقعا چه اصراری است به استفاده از زبان انگلیسی در چنین نشست مهمی که ضبط و پخش هم می‌شود؟ واقعا چه شد که تصمیم گرفتید سفر دو روزه به نیویورک و دیدار با چهار وزیر خارجه و دو مقام سازمان ملل را تحت‌الشعاع این سخنرانی ۵ دقیقه‌ای قرار دهید؟ واقعا چرا ما داریم این قدر کارها را سخت می‌کنیم؟
