فروش قطره‌چکانی خودرو
در شرایطی که خودروسازان از شکاف قیمت کارخانه و بازار آزاد به عنوان بهانه‌ای برای پافشاری بر افزایش قیمت یاد می‌کنند، کارشناسان مستقل ریشه این وضعیت را ناتوانی خودروسازان و مونتاژکاران در تامین تیراژ مورد نیاز بازار می‌دانند
هفت صبح| در سال‌های اخیر بازار خودرو در ایران با یک معضل جدی و پیچیده مواجه شده است؛ تفاوت چشمگیر و روزافزون قیمت خودروها در کارخانه و بازار آزاد که هر روز بر دامنه آن افزوده می‌شود و زمینه را برای سوءاستفاده برخی واسطه‌ها و دلالان فراهم کرده است.
این شکاف قیمتی مصرف‌کنندگان نهایی را متضرر می‌کند و باعث ایجاد رانت‌های کلان و سودهای هنگفت در جیب واسطه‌های خاص شده است. اما سوال اساسی اینجاست که مقصر اصلی این وضعیت کیست؟ آیا صرفا سیاست‌های دولت و تحریم‌ها موجب این وضعیت شده‌اند یا تولیدکنندگان و مونتاژکاران داخلی نیز در ایجاد این شرایط نقش مهمی دارند؟
شکاف قیمتی کارخانه تا بازار؛ روایت اعداد
با نگاهی به قیمت‌های رسمی اعلام شده از سوی شرکت‌های بزرگ خودروساز داخلی مانند ایران خودرو و سایپا، تفاوت قیمتی قابل توجهی میان قیمت کارخانه و قیمت بازار دیده می‌شود. به عنوان مثال، قیمت کارخانه خودروی پژو 207 دنده‌ای پانوراما حدود ۶۶۳ میلیون تومان است، اما در بازار آزاد این خودرو به قیمتی نزدیک به ۹۰۰ میلیون تومان معامله می‌شود؛ یعنی اختلافی بیش از ۲۳۰ میلیون تومان که تقریبا ۳۵ درصد افزایش قیمت نسبت به کارخانه را نشان می‌دهد.
نمونه‌های مشابه در دیگر مدل‌ها مانند دنا پلاس، هایما و تیبا نیز به وفور یافت می‌شود.این اختلاف در ماه‌های اخیر به شکل بی‌سابقه‌ای گسترده‌تر شده است. این وضعیت نشان می‌دهد که قیمت کارخانه که باید حداقل قیمت نهایی برای مصرف‌کننده باشد، عملا به یک نرخ دست‌نیافتنی تبدیل شده و بازار آزاد تعیین‌کننده اصلی قیمت‌هاست.
چرا چنین تفاوتی شکل گرفته است؟
برخی کارشناسان بازار خودرو معتقدند مهم‌ترین دلیل ایجاد شکاف قیمتی، عدم تامین تیراژ کافی توسط تولیدکنندگان است. خودروسازان داخلی به جای افزایش تولید و عرضه خودرو به میزان مورد نیاز بازار، همواره از محدودیت‌های تولید و مشکلات تامین قطعات به عنوان بهانه‌ای برای کنترل عرضه و افزایش قیمت‌ها استفاده کرده‌اند. این رویه به گونه‌ای است که عملا بازار خودرو دچار کمبود عرضه شده و تقاضا به سمت بازار آزاد و قیمت‌های گزاف سوق پیدا می‌کند.
در مقابل، برخی واسطه‌ها و دلالان از این شرایط نهایت بهره را می‌برند و خودروهای محدود تولید شده را با قیمت‌های بسیار بالاتر به فروش می‌رسانند. این سود کلان در جیب واسطه‌های خاص و حلقه‌های توزیع خودرو به جایی رسیده است که فعالیت‌های قانونی شرکت‌های خودروساز در تامین نیاز واقعی بازار، به حاشیه رانده شده و منفعت اصلی نصیب دلالان می‌شود.
نقش تولیدکنندگان در بحران بازار خودرو
برخلاف آنچه اغلب تصور می‌شود که تحریم‌ها و افزایش قیمت ارز، عوامل بیرونی اصلی این وضعیت هستند، بررسی‌ها نشان می‌دهد که سیاست‌ها و عملکرد داخلی خودروسازان نقش پررنگ‌تری در تشدید این وضعیت داشته است. تولیدکنندگان و مونتاژکاران به جای بهبود فرآیندهای تولید و افزایش تیراژ، بیشتر تمایل دارند با کنترل عرضه و ایجاد کمبود، زمینه افزایش قیمت را فراهم کنند.
این رویکرد کمکی به کاهش قیمت خودرو نمی‌کند و باعث ایجاد رانت و فساد در بازار خودرو شده است.از طرف دیگر، مدیریت ناکارآمد در زنجیره تامین قطعات و مواد اولیه، استفاده ناکافی از فناوری‌های نوین و فقدان سرمایه‌گذاری مناسب در توسعه خطوط تولید، همه دست به دست هم داده‌اند تا مشکل تامین خودرو به یک معضل پایدار تبدیل شود.
پیامدهای این وضعیت برای مصرف‌کنندگان و اقتصاد کشور
تفاوت قیمت خودرو در کارخانه و بازار آزاد باعث شده است که بسیاری از مصرف‌کنندگان واقعی که توان مالی متوسطی دارند، عملا دسترسی به خودرو با قیمت مناسب را از دست بدهند. این مسئله در نهایت منجر به کاهش رضایت عمومی، افزایش فشارهای اجتماعی و رشد نارضایتی‌ها می‌شود. علاوه بر این، سودهای کلانی که در جیب واسطه‌ها می‌رود، به معنای خروج منابع مالی از چرخه تولید و سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو است.
از منظر کلان اقتصادی نیز این وضعیت مانع رشد و توسعه بازار خودرو شده و توان رقابت‌پذیری تولیدکنندگان داخلی را به شدت کاهش می‌دهد. در واقع، به جای آنکه بازار خودرو یک فضای رقابتی و شفاف باشد، تبدیل به میدان بازی دلالان و واسطه‌ها شده است.
راهکارهای پیشنهادی برای کاهش فاصله قیمت کارخانه و بازار
برای رفع این معضل، چند راهکار اساسی وجود دارد که باید به صورت همزمان و با مشارکت همه ذی‌نفعان اجرا شود. نخست شرکت‌های خودروساز باید با سرمایه‌گذاری‌های جدید، بهینه‌سازی خطوط تولید و رفع موانع تامین قطعات، تیراژ تولید واقعی خود را افزایش دهند تا کمبود خودرو در بازار برطرف شود و نیاز بازار به طور کامل تامین گردد.
