پایه‌های مدیریت لرزان در خودروسازی‌ها
جواد توسلی‌مهر 9ماه سکاندار سایپا بود و جایش را به شیخ‌زاده داد
هفت صبح| دقیقا اسفند 1402 در هفت‌صبح، به مناسبت جا‌به‌جایی مدیران سایپا تیتر زدیم؛ صندلی‌های پایه‌بلند لرزان! تیموری از سایپا رفت؛ جواد توسلی‌مهر از ایران‌خودرو دیزل به جایش آمد اما دوران توسلی‌مهر هم در سایپا زیاد نبود و بعد از 9 ماه جایش را به شیخ‌زاده داد. اما سوال اینجاست؟ چرا مدیران خودروسازی دولتی زود به زود تغییر می‌کنند؟ یکی از ویژگی‌های خاص صنعت خودروسازی در ایران، تغییرات مکرر در سطح مدیران ارشد، به‌ویژه مدیرعاملان شرکت‌های بزرگ مانند سایپا و ایران‌خودرو است.
آخرین نمونه این روند، تغییر جواد توسلی‌مهر پس از تنها ۹ماه از مدیرعاملی سایپا و جایگزینی او با علی شیخ‌زاده است.دقیقا اسفند ۱۴۰۲ او به جای محمدعلی تیموری، سکان هدایت سایپا را برعهده گرفت و از ایران‌خودرو دیزل به آنجا رفت. هنوز یک سال نشده، او جایش را به مدیر بعدی داد.
این جا‌به‌جایی مدیران در حالی است که طبق صورت های مالی خودروسازان تا پایان مهر۱۴۰۳ مجموع زیان انباشته سه خودروساز بزرگ کشور (سایپا، ایران خودرو، پارس خودرو) بالغ بر ۲۰۸ هزار و ۳۴۰ میلیارد تومان بوده است. این تغییرات سریع و گاه بی‌ثبات، پرسش‌های بسیاری را درباره دلایل و پیامدهای آن به وجود آورده است. چرا مدیران عامل این شرکت‌های بزرگ که ستون اصلی صنعت خودروسازی کشور هستند، نمی‌توانند به مدت طولانی در سمت خود باقی بمانند؟
1/ سیاست‌زدگی در صنعت خودرو
یکی از مهم‌ترین دلایل بی‌ثباتی مدیریتی در صنعت خودروسازی ایران، دخالت‌های گسترده سیاسی است. شرکت‌های خودروسازی در ایران نه‌تنها بنگاه‌های اقتصادی بلکه نهادهایی سیاسی-اقتصادی هستند که تحت تأثیر مستقیم دولت و نهادهای حاکمیتی قرار دارند. مدیرعاملان این شرکت‌ها معمولاً با تغییرات دولت‌ها یا حتی سیاست‌های کوتاه‌مدت وزرای صنعت، معدن و تجارت (صمت) تغییر می‌کنند.
تصمیم‌گیری در این صنعت معمولاً نه بر اساس شایستگی و تجربه مدیریتی، بلکه با توجه به نزدیکی مدیران به جناح‌های سیاسی یا تأمین منافع خاص انجام می‌شود. در چنین فضایی، مدیرعاملان به‌جای تمرکز بر برنامه‌های بلندمدت توسعه و ارتقا، بیشتر بر تأمین رضایت نهادهای بالادستی تمرکز می‌کنند که این امر باعث بی‌ثباتی در عملکرد و کاهش کارآمدی شرکت‌ها می‌شود.
۲/ چالش‌های ساختاری صنعت خودرو
ساختار ناکارآمد صنعت خودروسازی ایران دلیل دیگری برای تغییرات سریع مدیرعاملان است. خودروسازان ایرانی با مشکلاتی از قبیل بدهی‌های سنگین، وابستگی به دولت، قدیمی بودن خطوط تولید و عدم توان رقابتی در بازارهای بین‌المللی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بسیاری از مدیران هنگام پذیرش سمت مدیرعاملی وعده‌هایی بزرگ می‌دهند اما در عمل نمی‌توانند مشکلات ساختاری و بلندمدت صنعت را حل کنند.
برای نمونه، وعده کاهش قیمت خودرو، افزایش کیفیت محصولات، یا توسعه صادرات، شعارهای تکراری بسیاری از مدیرعاملان هستند. اما با وجود این وعده‌ها، ساختار معیوب شرکت‌ها اجازه تحقق چنین اهدافی را نمی‌دهد. در نهایت، فشار افکار عمومی و انتقاد نهادهای نظارتی یا دولتی باعث می‌شود مدیرعاملان پیش از رسیدن به برنامه‌های خود کنار گذاشته شوند.
۳/ فشارهای بیرونی و نارضایتی عمومی
صنعت خودروسازی ایران یکی از صنایع پرحاشیه کشور است که همواره زیر ذره‌بین رسانه‌ها و مردم قرار دارد. کیفیت پایین محصولات، قیمت‌های بالا و تحویل دیرهنگام خودروها، انتقادات شدیدی را از خودروسازان به دنبال داشته است. در چنین فضایی، مدیرعاملان به‌سرعت هدف انتقادات قرار می‌گیرند و به عنوان «مقصر اصلی» معرفی می‌شوند.این فشارهای بیرونی باعث می‌شود که نهادهای نظارتی یا دولتی برای آرام کردن افکار عمومی، به تغییر مدیرعامل اقدام کنند، حتی اگر مشکلات اصلی فراتر از توان یا اختیار مدیرعامل باشند. این روند نشان می‌دهد که تغییر مدیرعاملان بیشتر جنبه نمایشی دارد و به جای حل مشکلات، صرفاً به‌عنوان یک اقدام موقت برای مدیریت بحران استفاده می‌شود.
۴/ نبود برنامه‌ریزی بلندمدت
تغییرات پی‌درپی مدیران، به وضوح بیانگر نبود یک برنامه‌ریزی منسجم و بلندمدت در صنعت خودروسازی است. هر مدیرعامل جدید با خود برنامه‌ها، اولویت‌ها و تیم مدیریتی جدیدی می‌آورد که معمولاً با جهت‌گیری‌های مدیر قبلی متفاوت است. این تغییرات مکرر باعث ناهماهنگی در اجرای برنامه‌ها و هدررفت منابع می‌شود.نبود برنامه‌ریزی بلندمدت نه‌تنها به شرکت‌ها ضربه می‌زند بلکه باعث بی‌اعتمادی در میان سهامداران و مشتریان نیز می‌شود. این در حالی است که در صنایع خودروسازی پیشرو در جهان، ثبات مدیریتی و برنامه‌ریزی چندساله یکی از عوامل کلیدی موفقیت محسوب می‌شود.
آیا ایران‌خودرو هم در لیست تغییر مدیرعامل است؟
براساس اطلاعات موجود، احتمال تغییر مدیرعامل ایران‌خودرو در آینده نزدیک بسیار بالاست. در حال حاضر مدیرعامل ایران‌خودرو علیمردان عظیمی است که سال ۱۴۰۱در این سمت منصوب شده، اما به نظر می‌رسد این جایگاه نیز به زودی دستخوش تغییر شود.اگرچه این تصمیم‌ها هنوز نهایی نشده‌اند، خبرها حاکی از آن است که وزارت صمت به‌طور جدی برای انتخاب مدیران جدید صنعت خودرو برنامه‌ریزی کرده و به دنبال ایجاد تغییرات مدیریتی عمده در این حوزه است. این موضوع می‌تواند نشان دهد که چالش‌های مدیریتی نه تنها سایپا، بلکه ایران‌خودرو را نیز تحت تأثیر قرار داده و این مسئله به یک بحران مدیریتی مشترک در صنعت خودروسازی ایران تبدیل شده است.
