چراغ دانش در خطر خاموشی
روز جهانی معلم با اعلام خبر کمبود ۴۴میلیون نفر از این صنف تا سال ۲۰۳۰ عجین شد
هفت صبح| در نگاهی عمیق، معلمان بیش از انتقال‌دهندگان دانش هستند. آنها معماران آینده جوامع‌اند، کسانی که نه‌تنها دروس را آموزش می‌دهند، بلکه ارزش‌های اخلاقی، مهارت‌های زندگی و اعتماد به‌نفس برای ساختن فردا را در دل دانش‌آموزان می‌کارند. از دوران باستان تا عصر دیجیتال، یا به عبارتی از سقراط که پرسش‌گری را به بشریت آموخت تا معلمان مدرن که در کلاس‌های مجازی، نسل جوان را برای چالش‌های جهانی مانند تغییرات اقلیمی و هوش مصنوعی آماده می‌کنند، معلم نماد امید و پیشرفت بوده و نقشی فراتر از دیوارهای کلاس درس داشته است.
روز جهانی معلم که هر سال در پنجم اکتبر گرامی داشته می‌شود، یادآوری این نقش حیاتی است. این روز در سال ۱۹۹۴ توسط یونسکو برای گرامیداشت توصیه‌نامه ۱۹۶۶ درباره جایگاه معلمان تأسیس شد، سندی که استانداردهای جهانی برای حقوق، آموزش و شرایط کاری معلمان را تعیین کرد. یونسکو در سال ۲۰۲۵، با تم «بازسازی معلمی به عنوان حرفه‌ای مشارکتی»، بر همکاری بین دولت‌ها، معلمان و جوامع تاکید دارد تا این حرفه را جذاب‌تر و پایدارتر سازد.
این تم، پاسخی به چالش‌های پساکرونایی است، جایی که نرخ ترک شغل معلمان دو برابر شده و کمبود نیروی انسانی در این عرصه حساس و حیاتی، آموزش را به بحرانی بزرگ و خطرناک کشانده. امروز، ارزش و جایگاه معلمان بیش از پیش پیدا و هویدا شده و بیش از هر زمان، نیاز به قدردانی واقعی از رزمندگان این عرصه احساس می‌شود.
تصویر تلخ، به روایت آمار
جهان در سال ۲۰۱۹ حدود ۹۳.۷ میلیون معلم داشت اما این عدد برای آموزش تمام کودکان محصل جهان کافی نیست. بر‌اساس گزارش جدید یونسکو در ۲۰۲۴، تا سال ۲۰۳۰ نیاز به ۴۴ میلیون معلم جدید برای آموزش ابتدایی و متوسطه وجود دارد. از این تعداد، ۱۸.۵ میلیون معلم فقط برای ثبت‌نام کودکان بازمانده و محروم از تحصیل لازم است، کودکانی که بدون معلم، شانس یادگیری و ساخت آینده به دست خودشان را از دست می‌دهند.
این کمبود جهانی است. دستمزدهای پایین، شرایط کاری سخت، زمام کاری بالا و کمبود امکانات آموزشی، جذابیت حرفه معلمی را برای بسیاری از بین برده است. در حالی که جهان به سمت اهداف توسعه پایدار پیش می‌رود، این بحران می‌تواند پیشرفت بشر را متوقف کند. یونسکو هشدار می‌دهد که بدون سرمایه‌گذاری در آموزش معلمان، میلیون‌ها کودک از حق تحصیل محروم خواهند ماند و بحران ساکنان بی‌سواد زمین، به بحرانی تبدیل خواهد شد که گریبان تمام کشورها را خواهد گرفت.
درآمد معلمان: نابرابری جهانی و تأثیر بر بحران آموزشی
متوسط جهانی درآمد معلمان، بر اساس داده‌های یونسکو در سال ۲۰۲۴، حدود ۵۷۳۹۹ دلار در سال است اما این رقم در کشورهای مختلف به شدت متفاوت است و اغلب نسبت به مشاغل مشابه با سطح تحصیلات دانشگاهی، پایین‌تر است. قاره اروپا بالاترین درآمد متوسط را برای معلمان دارد. کشورهایی مانند لوکزامبورگ با بیش از ۱۰۱ هزار دلار و آلمان با بیش از ۸۱ هزار دلار در سال، در صدر فهرست ایستاده‌اند و حقوق قابل توجه و مکفی معلمان در این کشورها سبب می‌شود تا معاش این صنف با استانداردهای بالای زندگی همخوانی داشته باشد.
در مقابل، آفریقا قاره‌ای با کمترین درآمد معلمان است، جایی که در بسیاری از کشورها، حقوق ماهانه معلمان کمتر از میانگین درآمد سایر کارگران است و به سختی کفاف هزینه‌های زندگی را می‌دهد. به‌طور کلی، درآمد معلمی در جهان پایین‌تر از حد انتظار است؛ این مسئله جذب استعدادهای جدید را سخت کرده، نرخ ترک شغل را افزایش داده و کیفیت آموزش را کاهش می‌دهد. معلمان خسته و ناکافی نیز در ابتدا به عدم یادگیری دانش‌آموزان و درنهایت به جوامعی با نیروی کار غیرماهر و ناآگاه منجر خواهد شد. شکی نیست، حل و فصل این معضل بدون افزایش حقوق، غیرممکن است.
نابرابری جنسیتی: زنان پیشتاز اما محروم از پیشرفت
با نگاهی به آمارهای جهانی در‌می‌یابیم که در کلاس‌های پیش‌دبستانی، ۹۴ درصد معلمان را زنان تشکیل داده‌اند اما هرچه سطح آموزشی بالاتر می‌رود، این سهم کاهش می‌یابد. این میزان در مقطع ابتدایی به ۶۶ درصد، در مقطع متوسطه به ۵۴ درصد و در مقطع دانشگاه به ۴۳ درصد می‌رسد. در کشورهای کم‌درآمد، وضعیت بدتر است؛ تنها ۴۱ درصد معلمان ابتدایی را زنان تشکیل می‌دهند و در مقطع متوسطه نیز این نرخ به ۲۳ درصد سقوط می‌کند. این آمار معنایی جز عدم وجود عدالت آموزشی در میان جنسیت‌ها ندارد و نشان می‌دهد تحصیل و در نتیجه تربیت افراد برای شغل معلمی، وابسته به جنسیت‌شان است و اگر مرد باشند راه هموار و اگر زن باشند، راه دشوار خواهد بود.
کیفیت آموزش زیر سایه کمبود صلاحیت‌ها
آمار جهانی حاکی از آن است که حدود ۸۱ درصد معلمان ابتدایی و ۷۸درصد معلمان متوسطه، حداقل صلاحیت‌های حرفه‌ای را دارند اما در یک‌سوم کشورهای جهان، کمتر از ۷۵درصد معلمان حتی استانداردهای پایه آموزش حرفه‌ای را پاس می‌کنند و این معضلی است که کیفیت آموزش را به شدت پایین می‌آورد.
از طرف دیگر یونسکو می‌گوید ۶.۵ درصد معلمان به کلی واجد شرایط آموزش نیستند، بنا به اضطرار و اجبار و دلسوزی در کلاس‌های درس حاضر می‌شوند تا به قدر قوه خود به تحصیل کودکانی که امیدی جز ادامه تحصیل برای رسیدن به ساحل آرامش ندارد، کمک کنند و قدمی برای آینده آنها بردارند. روز جهانی معلم فرصتی است تا از شعارها فراتر برویم و با حمایت از معلمان و شغل مهم معلمی، آینده روشن‌تری برای فرزندان و جوامع بسازیم. چراغ دانش را معلمان روشن نگاه می‌دارند.
