روسیه، ارمنستان و بازی تازه در قفقاز
اوکراین اسنادی منتشر کرده که از افزایش حضور نظامی روسیه در ارمنستان خبر می‌دهد؛ مسکو می‌خواهد در قفقاز بماند، حتی اگر ایروان نخواهد
هفت صبح| درست وقتی که ارمنستان تلاش می‌کند خود را از زیر سایه مسکو بیرون بکشد و راهی برای آشتی با همسایگانش بیابد، کی‌یف مدعی شده که روسیه بی‌سروصدا در حال تقویت بزرگ‌ترین پایگاه نظامی‌اش در خاک ارمنستان است؛ پایگاهی در شهر گیومری، نزدیک مرز ترکیه که حالا بار دیگر به نقطه‌ای حساس در نقشه ژئوپلیتیکی قفقاز تبدیل شده است. روز ۵ ژوئیه، سازمان اطلاعات ارتش اوکراین (HUR) مدعی شد روسیه در حال افزایش نیروهایش در پایگاه ۱۰۲ گیومری است؛ اقدامی که به گفته کی‌یف، بخشی از راهبردی بزرگ‌تر برای «بی‌ثبات‌سازی امنیت جهانی» است.
ارمنستان در واکنش اولیه این ادعا را رد کرد اما چند روز بعد، سازمان اطلاعات ارتش اوکراین، سندی منتشر کرد که گفته می‌شود «دستور رسمی فرمانده نیروهای ناحیه جنوبی ارتش روسیه» برای «تکمیل فوری» یگان‌های مستقر در گیومری است. در این سند که از طریق تلگرام منتشر شده، آمده است یگان‌هایی از ارتش‌های ترکیبی شماره ۸، ۱۸، ۴۹ و ۵۸ روسیه مأمور انتخاب نیروهای واجد شرایط برای اعزام به ارمنستان شده‌اند.
در این فرمان، معیارهای مشخصی برای آمادگی حرفه‌ای، پایداری روانی و آمادگی رزمی قید شده و جذب افراد دارای سابقه در قاچاق مواد مخدر یا روانگردان‌ها به‌صراحت ممنوع شده است. اطلاعات نظامی اوکراین معتقد است مسکو با این اقدام، در حال اجرای بخشی از «راهبرد کلان کرملین» برای تقویت تنش‌های قومی و نظامی در قفقاز جنوبی است. در همین راستا، روسیه حتی به وخامت روابط خود با آذربایجان نیز دامن زده است؛ از مرگ مشکوک دو شهروند آذربایجانی در بازداشت پلیس روسیه تا سقوط یک هواپیمای مسافربری خطوط آذربایجان در دسامبر گذشته که باکو آن را کار مسکو می‌داند.
شهر گیومری با جمعیتی بیش از ۱۰۰ هزار نفر، تنها سه‌ونیم کیلومتر با مرز ترکیه فاصله دارد. پایگاه ۱۰۲ ارتش روسیه در دهه ۱۹۹۰ به‌منظور حفاظت از مرزهای ارمنستان با ترکیه و مقابله با تحرکات احتمالی آذربایجان در منطقه قره‌باغ راه‌اندازی شد اما در عمل، در سال ۲۰۲۳ و هنگام حمله برق‌آسای باکو برای بازپس‌گیری کامل قره‌باغ، هیچ مداخله‌ای نکرد.
در سال ۲۰۱۰، ایروان و مسکو توافق کرده بودند که این پایگاه تا سال ۲۰۴۴ در خاک ارمنستان باقی بماند. اما در سال ۲۰۲۴، ارمنستان به‌طور بی‌سابقه‌ای مشارکت خود را در پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه (CSTO) به حالت تعلیق درآورد؛ اقدامی که به‌وضوح نشانه نارضایتی دولت نیکول پاشینیان از عملکرد مسکو بود. نخست‌وزیر ارمنستان گفته بود دیگر «مزیتی» در حضور نیروهای روسی در کشورش نمی‌بیند، اما پایگاه گیومری همچنان به فعالیت خود ادامه داده است.
این در حالی است که ارمنستان اکنون با هدف خروج از انزوای منطقه‌ای، در حال مذاکره برای عادی‌سازی روابط با ترکیه و آذربایجان است. گشایش دوباره مرز با ترکیه، که از سال ۱۹۹۳ به‌دلیل حمایت آنکارا از باکو بسته بود، می‌تواند نقطه عطفی در این روند باشد. رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان نیز اعلام کرده در این مسیر از تلاش‌های ایروان برای صلح با باکو حمایت خواهد کرد.
با تضعیف روابط ارمنستان و روسیه و هم‌زمانی افزایش تنش‌های دیپلماتیک با آذربایجان، بسیاری این اقدام مسکو برای تقویت پایگاه نظامی‌اش را نه تنها حرکتی تاکتیکی، بلکه پیامی سیاسی تلقی می‌کنند: کرملین، قفقاز را همچنان بخشی از حوزه نفوذ سنتی خود می‌داند. حتی اگر دولت‌های منطقه دیگر تمایلی به این حضور نداشته باشند.
پایگاه گیومری بزرگ‌ترین مرکز نظامی روسیه در قفقاز جنوبی است؛ با حدود ۵ هزار نیرو، جت‌های جنگنده میگ-۲۹ و سامانه پدافند هوایی اس-۳۰۰. اما در چشم بسیاری از ارمنیان، این حضور نه حافظ امنیت، بلکه یادآور وابستگی است؛ وابستگی‌ای که اکنون، دولت پاشینیان تلاش دارد از آن رها شود. مسکو اما انگار قصد ندارد به این آسانی عقب‌نشینی کند.
