نبیه بری کیست؟ جنبش امل چیست؟
جنبش امل چه جایگاهی در محیط سیاسی لبنان دارد؟
هفت صبح| نبیه مصطفی بری، رئیس شیعه پارلمان لبنان این هفته به دلیل قرار گرفتن در متن مذاکرات آتش‌بس بین لبنان و رژیم اشغالگر مورد توجه قرار گرفت. این مذاکرات البته مستقیم نبود و به واسطه آمریکا برگزار می‌شد. نبیه بری کیست و جنبش او یعنی جنبش امل چه جایگاهی در محیط سیاسی لبنان دارد؟
شرح عکس: یک کنفرانس خبری در بیروت. از راست: محسن ابراهیم رئیس سازمان اقدام کمونیستی، نبیه بری رئیس جنبش امل، ولید جنبلاط رهبر دروزی‌های سوریه و یاسر عرفات رئیس سازمان آزادی بخش فلسطین در آگوست سال ۱۹۸۲. رابطه بری با جنبلاط خیلی خوب بود و از آن طریق ارتباط وثیقی با دولت سوریه داشت.
نبیه بری متولد ۸ بهمن ۱۳۱۶ در سیرالئون است. کشوری در غرب آفریقا. لبنانی‌ها در اواخر قرن نوزدهم برای اولین بار به این کشور رفتند. انگیزه اصلی آنان تجارت ابریشم و کشاورزی بود که در آن زمان در لبنان به مشکل خورده بود. پدر بری تاجری بود اصالتا متعلق به شهر تبنین در جنوب لبنان و نبیه هم بعد از تولد در خارج از کشور در این شهر بزرگ شد. او از یازده سالگی برای تحصیل به بیروت آمد و مدتی هم در صور درس خواند. پس از پایان تحصیلات ابتدایی خود در دانشکده حقوق دانشگاه لبنان مدرک حقوق گرفت و پس از آن برای تحصیلات تکمیلی به دانشگاه سوربن پاریس رفت.
از همان زمان دانشجویی، نبیه بری در فعالیت‌های سیاسی مشارکت داشت و درست در سالی که می‌خواست از دانشگاه فارغ‌التحصیل شود رئیس اتحادیه ملی دانشجویان لبنان شد و بسیاری از فعالیت‌ها و تظاهرات‌های دانشجویی و سیاسی را هدایت کرد. بری البته به کسب‌وکار هم پرداخت و پس از مشغول شدن در دفتر یک وکیل مشهور لبنانی در آن زمان به نام عبدالله لحود در چند شرکت به عنوان وکیل و مشاور حقوقی فعالیت کرد.
سال ۱۹۵۷ میلادی بود که عبدالحسین شرف‌الدین، رهبر شیعیان لبنان درگذشت. در آن زمان با درخواست شیعیان روحانی جوانی به نام امام موسی صدر، که ایرانی و در آن زمان ۳۱ ساله بود برای هدایت مردم این کشور به آنجا رفت. در میانه دهه شصت و در حالی که فعالیت‌های آن روحانی جوان به بلوغ رسیده بود؛ نبیه بری با وی آشنا شد و در تاسیس و مدیریت دو نهاد زیرمجموعه او یعنی مجلس اعلای شیعیان لبنان و نهضت محرومین کمک کرد. در مورد این نهضت محرومین بعدا توضیح بیشتری خواهیم داد. مسئولیت‌های بری در این مجموعه بیشتر در حوزه رسانه‌ای و هماهنگی با بقیه احزاب بود.
امام موسی صدر در سال ۱۹۷۸ میلادی در واقعه مشکوکی که منتسب به معمرالقذافی، رهبر سابق لیبی است، مفقود شد. پس از آن فردی به نام حسین الحسینی در سال ۱۹۷۸ ریاست جنبش امل را به عهده گرفت اما دو سال بعد در مخالفت با دخالت این جنبش در جنگ داخلی لبنان استعفا داد و از آن زمان تاکنون، نبیه بری رئیس جنبش امل است یعنی به مدت بیش از ۴۳ سال.
از حدود چهار سال بعد از آن بری که حدود پنجاه سال سن داشت وارد حکومت شد. او مدیریت پنج وزارتخانه را در مدت حدود هشت سال و پنج دولت تجربه کرد من جمله وزارت دادگستری، مسکن و منابع آب و برق و پس از آن بود که از سال ۱۹۹۲ به مجلس این کشور راه یافت و به عنوان نماینده‌ای از حوزه انتخابیه جنوب و نبطیه تا الان در مجلس این کشور حاضر است و ریاست آن را نیز به مدت حدود ۳۲ سال است که به عهده دارد. بری دو بار ازدواج کرده و ۱۰ فرزند دارد.
امل چیست؟
و اما حرکت امل چیست؟ حرکت در عربی یعنی جنبش. مثلا حماس هم یک نوع حرکت است. حرکت مقاومت اسلامی. امل در عربی به معنای آرزو و امید هست و همچنین مخفف سه حرف اول أفواج المقاومه اللبنانیه نیز هست. نام قبلی این حرکت هم حرکت محرومین بود که در سال ۱۹۷۴ توسط امام موسی صدر تاسیس شد. در آن زمان شیعیان لبنان هم در فقر اقتصادی و هم در محرومیت‌های اجتماعی زیست می‌کردند و از نظر سیاسی هم جایگاهی در لبنان نداشتند. امام صدر با تاسیس این حرکت سیاسی و نیز مجلس اعلای شیعیان لبنان قصد اصلاح وضعیت را داشت.
امل البته یک شاخه مخفی نظامی هم داشت که با کمک فلسطینی‌ها در حال آماده‌سازی نیروی انسانی خود و آموزش آن بود که یک انفجار باعث فاش شدن این موضوع شد. در سال‌های بعد اما امل شاخه نظامی خود را مخفی نکرد و در جنگ داخلی لبنان نیز مشارکت داشت. در نبردی موسوم به کمپ‌ها امل علیه فلسطینی‌هایی که آن روز در بیروت غربی حاضر بودند جنگید و در این میانه حتی یکی دو بار بر سر تسلط بر بیروت با جنبش تازه تاسیس و نزدیک به ایران یعنی حزب‌الله نیز درگیر شد.
در نهایت در سال ۱۹۸۸ حزب‌الله توانست بر کل بیروت حاکم شود به جز سه محله غبیری، شیاح و بئرالحسن که در حال حاضر جزو محلات ثروتمندنشین‌تر ضاحیه جنوبی بیروت است و تحت تسلط حرکت امل است. پس از آن اما رفته رفته جنبش امل از حیث نظامی رو به افول گذاشت هر چند که در عملیات‌هایی که تحت نظر حزب‌الله برگزار می‌شد مشارکت داشت و هم در سال ۲۰۰۶ و هم در سال ۲۰۲۴، نیروهایی هم از شاخه نظامی امل به شهادت رسیدند.
در عوض، امل بیشتر به سمت هدایت سیاسی شیعیان در لبنان رفت و حزب‌الله نیز این هدایت را پذیرفت و تقریبا روی حرف نبیه بری حرفی نمی‌زد. این در حالی بود که بین این دو همان طور که گفتیم اختلافات زیادی وجود داشت. بخشی از این اختلافات مربوط به کلاس اقتصادی حامیان امل و حزب‌الله بود که تقریبا حزب‌الله در قشر ضعیف‌تر نفوذ بیشتری داشت و بخشی دیگر مربوط به تاکتیک‌های مبارزه که امل تقریبا به حوزه سیاسی محدود شده ولی حزب‌الله نه فقط در حوزه نظامی که در زمینه خدمات اجتماعی نیز حضور چشمگیرتری داشت.
از نظر مذهبی هم تفاوتی میان نیروهای امل و حزب‌الله وجود دارد و آن هم این است که نیروهای حزب‌الله بیشتر مقلدان آیت‌الله خامنه‌ای هستند در حالی که نیروهای امل یا از مرحوم علامه فضل‌الله تقلید می‌کردند یا در حال حاضر از مقلدان آیت‌الله سیستانی هستند. این تقلید البته باعث برخی از تفاوت در مناسک و مراسم هم می‌شود. مثلا حزب‌الله تقریبا به طور کامل به مراسم قمه‌زنی به دلیل مخالفت آیت‌الله خامنه‌ای با آن پایان داده در حالی که طرفداران جنبش امل به خصوص در شهر نبطیه هر ساله این نوع عزاداری را در ماه محرم برگزار می‌کنند.
