اسکوتر؛ محصولی کوچک و بازاری‌ رو به انفجار

هفت صبح|  بازار اسکوتر برقی در ایران از یک اسباب‌بازی نوجوانانه به یک کالای نیمه‌ حرفه‌ای حمل‌ونقل تبدیل شده است. بازاری که هم تحت‌تاثیر تحولات حمل‌ونقل پاک قرار دارد و هم از نوسان‌های ارزی، تعرفه‌های واردات و محدودیت‌های زیرساختی تاثیر می‌گیرد. اسکوتر برقی اکنون یک تصمیم اقتصادی است. تصمیمی که هم می‌تواند هزینه‌های رفت‌وآمد خانوار را کاهش دهد، یا به‌عکس، به یک هزینه مصرفی گران تبدیل شود.

  چرا قیمت‌ها اینقدر متفاوتند؟

قیمت اسکوتر برقی در ایران از حدود ۱۳میلیون تومان برای مدل‌های ساده آغاز می‌شود و در نسخه‌های شهری و تاشو به ۲۰ تا ۵۰ میلیون تومان می‌رسد. مدل‌های سنگین، آفرودی یا صندلی‌دار حتی فراتر از ۵۰ میلیون تومان تعیین قیمت دارند. این فاصله قیمتی، نتیجه ترکیب چند عامل است. هزینه بالای باتری لیتیومی که بخش اصلی قیمت را تشکیل می‌دهد، تعرفه‌های واردات، کیفیت ساخت، اندازه چرخ، قدرت موتور و تامین قطعات یدکی نیز تاثیر قیمتی خاص خود را دارند. در واقع خرید اسکوتر، امروز هم‌ردیف خرید یک لوازم برقی میان‌رده است و نوسانات دلاری قیمت نهایی را ماه‌به‌ماه تغییر می‌دهد. مسئله‌ای که این بازار را از ثبات دور نگه داشته و انتخاب خریدار را سخت‌تر می‌کند.

بازاری با چهار محصول اصلی

بازار ایران را می‌توان به چهار محصول با کاربری اقتصادی مشخص تقسیم کرد. نخست هاوربردها هستند. مدل‌های کوچک و بدون دسته که بیشتر با هدف سرگرمی و حرکت‌های کوتاه استفاده می‌شوند. مصرف این مدل‌ها بیشتر در پارک‌هاست و سهم‌شان در حمل‌ونقل بسیار محدود باقی مانده، همین هم باعث می‌شود که به‌عنوان «اسکوتر ارزان» در بازار تعریف شوند. 

دوم اسکوترهای تاشوی شهری که مهم‌ترین بخش بازار را تشکیل می‌دهند. این مدل‌ها به دلیل طراحی کاربردی، دسته تاشو و وزن کمتر، به انتخاب اصلی کاربرانی تبدیل شده‌اند که به دنبال کاهش هزینه روزانه رفت‌وآمد هستند. این بخش از بازار شبیه بازار «دوچرخه سبک شهری» عمل می‌کند. محصولی که هم کاربری واقعی دارد و هم می‌تواند با حمل‌ونقل عمومی ترکیب شود. سوم اسکوترهای صندلی‌دار هستند که یک پله بالاتر از اسکوترهای شهری قرار می‌گیرند و به نوعی مرز میان اسکوتر و موتوربرقی را کمرنگ می‌کنند.

هزینه خرید و نگهداری بیشتر، وزن بالاتر و نیاز به پارکینگ این مدل‌ها را از دسته کالاهای عمومی دور کرده و به گزینه‌ای برای مسافت‌های طولانی‌تر یا کاربران کم‌توان تبدیل‌شان کرده است. در گروه چهارم مدل‌های آفرودی و قدرتمند قرار دارند که با چرخ‌های بزرگ و موتورهای دوگانه، هدفشان عبور از مسیرهای ناهموار است. این مدل‌ها به دلیل قیمت بالا، سهم کوچکتری از بازار دارند و عملا کالای «لوکس» این صنعت محسوب می‌شوند. اثر این بخش بر بازار بیشتر روانی است تا واقعی. یعنی حضور این مدل‌ها سقف قیمت را بالا می‌برد و انتظارات مصرف‌کننده را تغییر می‌دهد، اما حجم فروششان بزرگ نیست.

  اصلاح هزینه یا خرید تفریحی؟

آنچه اسکوتر را در بازار ایران به کالای جالب‌توجه تبدیل کرده، پتانسیل آن در کاهش هزینه‌های رفت‌وآمد است. در شهرهای بزرگ، هزینه حمل‌ونقل بخش قابل‌توجهی از هزینه ماهانه خانوار را تشکیل می‌دهد. اسکوترهای تاشو با یک شارژ کم‌هزینه، مسیرهای کوتاه را پوشش دهند و وابستگی به تاکسی و خودرو شخصی را کاهش می‌دهند. به همین دلیل بعضی از خریداران نگاه اقتصادی به این کالا دارند.

اسکوتر یعنی پرداخت یک‌باره برای کاهش هزینه‌های تکرارشونده. اما این مدل مصرف تنها در جایی معنی دارد که زیرساخت شهری اجازه تردد ایمن بدهد. در مسیری که خط دوچرخه یا پیاده‌راه مناسب وجود ندارد، اسکوتر به‌جای ابزار صرفه‌جویی، به وسیله‌ای استفاده‌نشده در گوشه انباری تبدیل می‌شود. نبود زیرساخت‌‌های مناسب، باعث می‌شود بخشی از بازار عملا مصرف تفریحی داشته باشد، نه کاربردی.

  اثر مستقیم موقعیت جغرافیایی بر بازار

مناطق مرکزی و شمالی شهرهای بزرگ که پیاده‌راه و مسیر دوچرخه بیشتری دارند، بیشترین سهم مصرف اسکوتر را جذب کرده‌اند. در این مناطق اسکوتر تبدیل به بخشی از سبک زندگی شده و حتی فروش مسکن در نزدیکی خطوط دوچرخه اثر مثبتی بر بازار اسکوتر داشته است. در مقابل، مناطق پرچاله، خیابان‌های ناهموار یا مناطق با شیب تند، مانع استفاده گسترده‌اند و به کاهش فروش واقعی منجر می‌شوند.شرایط آب‌وهوایی نیز بازار را محدود می‌کند. در شهرهایی که بارش و لغزندگی زیاد است، اسکوتر کاربری کمتری دارد و بازار آن به شکل طبیعی کوچک‌تر می‌شود.

  قانونی که هنوز کامل نیست

بازار اسکوتر برقی در ایران فعلا  از سیاست‌گذاری عقب‌تر است. نبود قوانین واضح برای تردد، بیمه، سرعت مجاز و جانمایی مسیرهای مخصوص، این بازار را در وضعیت بلاتکلیفی نگه داشته است. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نیز برای ارائه خدمات اسکوتر اشتراکی به همین دلیل محدود مانده است. در واقع اگر مسیرهای ایمن و قوانین روشن وجود داشته باشد، اسکوتر به یک بازار پایدار و اشتغال‌زا تبدیل می‌شود. بازاری که از واردات و مونتاژ تا فروش و خدمات پس از فروش را فعال می‌کند. اما تا زمانی که زیرساخت عمومی تغییر نکند، رشد این بازار نسبت به ظرفیت واقعی‌اش کند خواهد بود.

  امیدوارکننده اما وابسته به تصمیم‌های بعدی

بازار اسکوتر برقی در ایران همچنان در مرحله بلوغ است. بازاری که هم جذابیت مصرفی دارد و هم پتانسیل اقتصادی، اما زیرساخت و سیاست‌گذاری هنوز با آن همراه نشده‌اند. با افزایش قیمت خودرو، بنزین و حتی حمل‌ونقل عمومی، تمایل به اسکوتر بیشتر شده، اما خطرات ایمنی و نبود مسیرهای مشخص، بخشی از این تقاضا را به خریدهای مردد تبدیل کرده است. آینده بازار اسکوتر در ایران بیشتر از هر چیز به تصمیم‌های شهری، قوانین جدید و ثبات قیمتی باتری وابسته است.