اقتصاد در آینه ساندویچ| روایتی از قیمت‌های فست‌فود در دو دهه گذشته

هفت صبح| سال‌هاست که برای فهم اقتصاد ایران، نیازی به مرور کتاب‌های قطور یا جداول پیچیده آماری نیست. گاهی یک همبرگر ساده می‌تواند از هر نموداری پرمعناتر باشد. کافی است منوی یک فست‌فود در سال ۱۳۷۸ را با نرخ‌های مرداد ۱۴۰۴ مقایسه کنیم تا به عمق تغییراتی پی ببریم که در زندگی روزمره خانوار ایرانی رخ داده است. یک همبرگر ساده، زمانی فقط 550 تومان بود اما امروز با قیمتی 327 برابر، آینه‌ای از اقتصاد ایران شده است.

در سال 1378، یک شام فست‌فودی برای خانواده‌ای پنج‌نفره کمتر از 4 هزار تومان خرج داشت؛ تفریحی که 2.3 درصد درآمد ماهانه را می‌بلعید. حالا همان شام، بیش از یک میلیون تومان هزینه دارد و 4.2 درصد درآمد خانوار را می‌طلبد. از تغییر سبک زندگی تا کاهش قدرت خرید، منوی فست‌فود نه‌فقط قصه خوراک که روایت فشار تورم و دگرگونی‌های اقتصادی را در زندگی روزمره ایرانیان فریاد می‌زند.

قیمت‌ها برابر درآمد خانوار

بر اساس گزارش رسمی مرکز آمار ایران، متوسط درآمد ماهانه یک خانوار ایرانی در سال ۱۳۷۸ تنها ۱۵۴ هزار و ۷۰۸ تومان بود. در آن زمان، شام خوردن در یک فست‌فودی برای یک خانواده پنج‌نفره هزینه‌ای در حدود سه هزار و ۷۰۰ تومان داشت. ترکیب معمول چنین سفارشی شامل دو همبرگر، یک چیزبرگر، دو هات‌داگ، دو پرس سیب‌زمینی سرخ‌کرده و پنج نوشابه می‌شد. ساده‌تر بگوییم، هزینه یک شب خوشگذرانی با ساندویچ، حدود ۲.۳۹ درصد از درآمد ماهانه خانوار را می‌بلعید. در آن دوران، غذا خوردن بیرون از خانه نه عادت هر روزه که بیشتر شبیه یک تفریح گاه‌به‌گاه بود. بسیاری از خانواده‌ها شاید ماهی یک یا دو بار پا به چنین مکان‌هایی می‌گذاشتند و حتی بخشی از جامعه نگاه مثبتی به این رفتار نداشت.

    سبک زندگی و تغییر ذائقه

با گذشت بیش از دو دهه، سبک زندگی در شهرهای بزرگ دگرگون شده است. حالا برای بسیاری از کارمندان پرمشغله، یا دانشجویان خوابگاهی، فست‌فود فقط یک انتخاب تفریحی نیست؛ بلکه بخشی از ضروریات روزمره است. همین تغییر الگو باعث شده افزایش قیمت‌ها بیش از گذشته به چشم بیاید. در شرایطی که غذای آماده از «تفریح» به «ضرورت» بدل شده، هر جهش قیمتی فشار مستقیم‌تری بر سفره مردم وارد می‌کند.

جهش قیمتی که باورش سخت است

وقتی به قیمت‌ها نگاه می‌کنیم، ابعاد این تغییر روشن‌تر می‌شود. در سال ۱۳۷۸ یک همبرگر فقط ۵۵۰ تومان قیمت داشت. امروز همان ساندویچ به طور متوسط ۱۸۰ هزار تومان فروخته می‌شود. نوشابه‌ای که آن روزها ۷ تومان بود، اکنون 25 هزار تومان قیمت دارد. حتی اگر مواد اولیه و واردات را کنار بگذاریم، هزینه‌های جانبی مثل اجاره، انرژی و حقوق کارکنان، همگی سهمی بزرگ در این افزایش دارند.

یک سرگرمی غمبار اقتصادی

شاید باور این اعداد و ارقام برای عده‌ای دشوار باشد به خصوص برای جوان‌ها که امروزه حتی بلد نیستند این اعداد و ارقام را به حساب بیاورند. برای فهم بهتر اینکه تورم چه بلایی سر اقتصاد به ویژه دربخش خوراکی‌ها آورده است، سراغ گوشی همراه خود بروید و در بخش غذا و سپس سفارش‌‌ها به اولین سفارشی که احتمالا سال‌ها پیش ثبت کرده‌اید سری بزنید. البته اگر در این سال‌ها گوشی خودتان را عوض نکرده باشد.

تجربه نگارنده به روز شنبه، 16 اسفند 1399 باز می‌گردد که عبارت است از یک پیتزای هالوپینوی یک نفره 62 هزار تومان، پیتزای مخلوط 62 هزار تومان، نان سیر، 25 هزار تومان، هزینه ارسال 4500 تومان به همراه هزینه بسته‌بندی 9000 تومان که در مجموع 162 هزار و 500 تومان بابت خرید از یک فست‌فودی در شمالی‌ترین منطقه تهران است. همین خرید با همین کیفیت از همان فست‌فودی در شهریور ماه امسال یک میلیون و 385 هزار تومان می‌شد که از رشد 800 درصدی طی پنج سال خبر می‌دهد. در چنین شرایطی، قیمت‌های دهه 70 بیشتر به یک تصویر «سورئال» شباهت پیدا می‌کنند. اعدادی که امروز دیگر به سختی قابل تصورند. 

درآمد خانوار و قیمت ساندویچ

آخرین گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد متوسط درآمد ماهانه یک خانوار شهری در سال ۱۴۰۳ حدود ۲۸ میلیون تومان بوده است. اگر همان سبد غذایی سال ۱۳۷۸ را با قیمت‌های مرداد ۱۴۰۴ محاسبه کنیم، به عددی حدود یک میلیون و ۱۸۵ هزار تومان می‌رسیم. به این ترتیب، سهم شام فست‌فودی یک خانواده پنج نفره از درآمد ماهانه، امروز به ۴.۲۳ درصد رسیده است؛ تقریبا دو برابر سهمی که ۲۶ سال قبل داشت. به زبان دیگر، اگرچه درآمد خانوار از سال ۱۳۷۸ تاکنون ۱۸۵ برابر شده‌ اما هزینه همان ساندویچ خانوادگی 327 برابر افزایش یافته است. همین فاصله نشان می‌دهد قدرت خرید واقعی کاهش یافته و تفریح ساده‌ای مثل ساندویچ خوردن، به نسبت گذشته دشوارتر شده است.

روایت یک تفریح پرهزینه

شاید در نگاه اول، مقایسه یک همبرگر با درآمد خانوار ساده‌انگارانه به نظر برسد‌ اما واقعیت این است که چنین مثال‌هایی دقیق‌ترین تصویر از لمس روزمره اقتصاد در زندگی مردم هستند. آنچه آمارهای کلان می‌گویند، وقتی به سفره خانوار می‌رسد، معنای ملموس پیدا می‌کند. یک خانواده در سال ۱۳۷۸ می‌توانست با کمتر از چهار هزار تومان شام مناسبی در یک فست‌فودی بخورد. امروز همان خانواده باید بیش از دو  میلیون تومان کنار بگذارد تا تجربه‌ای مشابه داشته باشد. این فاصله نه فقط اختلاف عددی، بلکه نشانه‌ای از فشار هزینه‌ها بر زندگی عادی مردم است.

همبرگر اقتصادی

تصویر ساده یک همبرگر، حالا بدل به آینه‌ای از فراز و فرود اقتصاد ایران شده است. از تغییر سبک زندگی گرفته تا جهش‌های قیمتی و کاهش قدرت خرید واقعی، همه را می‌توان در این منوی کوچک جست‌وجو کرد. شاید به همین دلیل است که مرور نرخ‌های قدیمی فست‌فود، امروز بیش از هر زمان دیگری برای جامعه ایرانی معنا پیدا می‌کند‌؛ معناهایی که نه در اعداد خشک آمار، بلکه در تجربه روزمره خانواده‌ها قابل لمس است.