دوراهی مرموز رمزارز محبوب
سرمایه‌گذاران ایرانی مسیر صعود یا سقوط بیت‌کوین را رصد می‌کنند
هفت صبح | اگر تا همین چند سال پیش، حرف زدن از بیت‌کوین در جمع خانوادگی یا حتی میان سرمایه‌گذاران، با تردید و گاهی لبخند همراه می‌شد، حالا دیگر این رمز ارز، نه‌تنها به یکی از بازیگران اصلی اقتصاد جهانی تبدیل شده، بلکه در زندگی روزمره میلیون‌ها نفر از جمله ایرانیان، نقشی حیاتی ایفا می‌کند.
در حالی که اقتصادهای بزرگ دنیا به دنبال سیاست‌گذاری دقیق‌تر برای تنظیم بازار ارزهای دیجیتال‌اند، در سوی دیگر، میلیون‌ها انسان در کشورهای درگیر بحران، تحریم یا تورم، بیت‌کوین را همچون یک راه نجات می‌بینند. این روزها، نوسانات خیره‌کننده بیت‌کوین، امید و اضطراب را همزمان به همراه آورده است و پرسش اصلی همچنان باقی‌ست. آیا بیت‌کوین برای ما فرصت است یا تهدید؟
یک تابستان داغ برای بیت‌کوین
تابستان ۱۴۰۴ برای بازار ارزهای دیجیتال، داغ‌تر از همیشه آغاز شد. قیمت بیت‌کوین که در روز اول تیرماه روی عدد ۹۸ هزار دلار ایستاده بود، ناگهان جهشی خیره‌کننده را تجربه کرد و در کمتر از یک ماه، رکورد تاریخی 118/809دلار را ثبت کرد. در آخرین معاملات بازارهای جهانی نیز، این رمز ارز تا مرز 118/400 دلار پیش رفت و فعلا نشانی از توقف ندارد.
مسیر نوسانی بیت‌کوین اما تنها به همین چند هفته ختم نمی‌شود. این رمز ارز محبوب و معروف، پیش‌تر نیز در یک روند پر فراز و نشیب دیگر، از تاریخ هفدهم شهریور ۱۴۰۳، سفری خیره‌کننده را از محدوده 52/500 دلار آغاز کرده و تا اول بهمن‌ماه همان سال، خود را به آستانه ۱۱۰ هزار دلار رسانده بود. اما این رشد چشمگیر، در ادامه با یک سقوط قابل توجه همراه شد به‌طوری که تا بیستم فروردین ۱۴۰۴، قیمت بیت‌کوین به 74/800 دلار کاهش یافت.
این افت، ۶۱ درصد از رشد پیشین را اصلاح و نوروز ۱۴۰۴ را برای بسیاری از سرمایه‌گذاران ایرانی، به فصلی تلخ تبدیل کرد. با این حال، از پایان بهار امسال، بیت‌کوین مجددا وارد مسیر صعودی شد. اگرچه یک دوره توقف و اصلاح بین ابتدای خرداد تا نیمه تیر را تجربه کرد، اما در مجموع، روند صعودی ادامه یافته و لحظه تنظیم این گزارش، قیمت آن نزدیک به ۱۱۸ هزار دلار است.
بازار بیت‌کوین از گوگل باارزش‌تر است
با این افزایش قیمت، ارزش کل بازار بیت‌کوین به بیش از ۲.۱۷ تریلیون دلار رسیده است؛ رقمی که حتی از ارزش شرکت مادر گوگل یعنی آلفابت نیز فراتر رفته. کارشناسان می‌گویند در صورت تداوم این روند، بیت‌کوین تا پایان تابستان می‌تواند به قیمت ۱۳۵ هزار دلار برسد.
از نگاه برخی تحلیلگران بازار جهانی، دلیل این رشد، تصویب طرح مالیاتی و بودجه‌ای مورد حمایت دونالد ترامپ در کنگره آمریکاست. همچنین، همزمانی با رشد شاخص S&P500 و بازگشت رونق به بازارهای سنتی نظیر بورس‌های بین‌المللی، در جهش اخیر بیت‌کوین نقش‌آفرین بوده است.اما این فقط یک نمودار خوش‌رنگ نیست؛ داستان بیت‌کوین در ایران، به‌ویژه در شرایط اقتصادی و سیاسی خاص، ابعاد پیچیده‌تری دارد.
وقتی بیت‌کوین «فرصت» می‌شود
بر اساس گزارشی که شرکت معتبر چینالیسیس در اسفندماه ۱۴۰۳ منتشر کرده، کشورهای تحت تحریم مانند ایران در سال گذشته، سهم قابل توجهی از تراکنش‌های ارز دیجیتال را به خود اختصاص داده‌اند. طبق این گزارش، حدود ۳۹درصد از تمام فعالیت‌های مالی غیررسمی در بازار رمزارزها، مربوط به کشورهایی‌ست که تحت محدودیت‌های بین‌المللی قرار دارند.
اما برخلاف تصور رایج، این استفاده گسترده، لزوماً به معنای فعالیت‌های دولتی یا غیرقانونی نیست. چینالیسیس تأکید کرده که برای میلیون‌ها شهروند عادی در کشورهایی چون ایران، بیت‌کوین و دیگر رمزارزها راهی برای حفظ دارایی، مقابله با تورم و جبران مشکلات سیستم بانکی سنتی شده‌اند.
نکته جالب آن‌که با وجود محدودیت‌هایی که آمریکا اعمال کرده، بسیاری از کاربران ایرانی از صرافی‌های داخلی و پلتفرم‌های رمزارزی بومی استفاده می‌کنند تا از ارزش پول خود محافظت کنند. به بیان دیگر، رمزارزها به یک نظام مالی جایگزین بدل شده‌اند که بسیاری را از فرسایش سرمایه در بازارهای سنتی نجات داده است.
مرز باریک فرصت و تهدید
در عین حال، بیت‌کوین در سطح حکمرانی جهانی نیز محل مناقشه است. در اردیبهشت ۱۴۰۳، سناتورهای آمریکایی الیزابت وارن و انگوس کینگ در نامه‌ای خطاب به مقام‌های ارشد ایالات متحده، نسبت به نقش احتمالی ایران در استفاده از استخراج ارز دیجیتال برای کاهش فشار تحریم‌ها هشدار دادند. آنان مدعی شدند که ایران با بهره‌گیری از ظرفیت بالای مزارع استخراج، بخشی از منابع مالی خود را از طریق این مسیر تأمین می‌کند.
در این نامه همچنین به چالش‌های زیست‌محیطی ناشی از استخراج رمزارزها در ایران و ارتباط احتمالی با فعالیت‌های سایبری اشاره شده بود. اگرچه بسیاری از داده‌های ذکرشده در این گزارش به سال‌های پیش بازمی‌گردد، اما هنوز بحث استفاده از استخراج بیت‌کوین به عنوان ابزار دور زدن تحریم‌ها، در محافل سیاسی و رسانه‌ای غرب مطرح است.
با این حال، در دنیای غیرمتمرکز رمزارزها، تمایز میان استفاده قانونی و غیرقانونی، دولتی یا فردی، آن‌چنان شفاف نیست. کارشناسان یادآوری می‌کنند که استفاده مردم از رمزارزها، حتی در شرایط دشوار اقتصادی، بخشی از حق انتخاب فردی و مسیر حفظ دارایی شخصی‌ست.
آینده‌ای روشن یا مبهم؟
برای میلیون‌ها ایرانی که در یکی از پرتلاطم‌ترین اقتصادهای منطقه زندگی می‌کنند، بیت‌کوین و ارزهای دیجیتال، بیش از آن‌که صرفاً یک «سرمایه‌گذاری» باشند، راهی برای حفظ آینده‌اند. اما همان‌طور که افزایش قیمت‌ها می‌تواند سودآور باشد، ریسک سقوط یا محدودیت‌های احتمالی نیز همواره وجود دارد.نکته مهم این است: دانش، آگاهی و احتیاط باید در کنار هیجان و اشتیاق قرار بگیرد. بازار بیت‌کوین شاید فرصتی تازه باشد، اما همان‌قدر که می‌تواند نجات‌بخش باشد، برای بی‌خبران نیز خطرناک است.
بیت‌کوین؛ رمزارزی که دنیا را تکان داد
در سال ۲۰۰۸، درست زمانی که بحران مالی جهانی اعتماد مردم به بانک‌ها و نهادهای مالی را به‌شدت متزلزل کرده بود، فرد (یا گروهی) با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو، مقاله‌ای با عنوان «بیت‌کوین، یک سیستم پولی الکترونیکی همتا به همتا» منتشر کرد که سنگ‌بنای دنیای جدیدی را گذاشت. نخستین بلوک بیت‌کوین، چند ماه بعد در زمستان سال ۲۰۰۹، استخراج شد، جایی که ناکاموتو با زیرکی خاصی، پیامی در دل آن قرار داد که به اوضاع نابسامان بانک‌ها اشاره داشت.
این پیام، بخشی از تیتر روزنامه تایمز لندن بود که درباره کمک‌های مالی دولت به بانک‌ها نوشته بود. انگار خالق بیت‌کوین می‌خواست بگوید این پول تازه، قرار است درست همان‌جایی را اصلاح کند که بانک‌ها و دولت‌ها خرابش کرده‌اند. بیت‌کوین برای اولین‌بار، مفهومی را وارد اقتصاد کرد که پیش از آن در حد رؤیا می‌نمود. پول دیجیتال بدون نیاز به بانک یا واسطه، متکی بر فناوری بلاک‌چین که از چشم و دستبرد دولت‌ها به دور است.
سیستمی که همه می‌توانند ببینند، اما هیچ‌کس نمی‌تواند آن را تغییر دهد یا مصادره کند. سال‌ها طول کشید تا این ایده از دنیای رمزنگاران وارد دنیای واقعی شود. در سال ۲۰۱۰، یکی از نخستین تراکنش‌های ثبت‌شده با بیت‌کوین، خرید دو عدد پیتزا در فلوریدا بود؛ مردی به نام لازلو هانیچ، برای دو پیتزا، ۱۰ هزار بیت‌کوین پرداخت کرد! (ارزش آن امروز بیش از یک میلیارد دلار است.) بیت‌کوین در مسیر رشد خود بارها سقوط کرد، به آن حمله شد، ممنوع شد و حتی مرگ آن پیش‌بینی شد.
اما هر بار، بازگشت. در سال ۲۰۱۷ برای نخستین‌بار از مرز ۲۰ هزار دلار عبور کرد، در سال ۲۰۲۱ به بالای ۶۹ هزار دلار رسید و امروز، پس از نوسانات فراوان، به یک دارایی جهانی بدل شده و میان سرمایه‌گذاری، فناوری، سیاست، و حتی فلسفه آزادی مالی جایی برای خود پیدا کرده است.
در حال حاضر، بیت‌کوین نه‌تنها به‌عنوان «طلای دیجیتال» شناخته می‌شود، بلکه الهام‌بخش هزاران رمزارز دیگر نیز شده است. با وجود همه انتقادات، قوانین متغیر و چالش‌های زیست‌محیطی، بیت‌کوین حالا دیگر تنها یک «رمز ارز» نیست؛ یک زبان جهانی نو برای پول است که نه تنها بانک‌ها، بلکه دولت‌ها را نیز به بازنگری در تعریف سنتی پول و مالکیت واداشته است.
