دومینوی چک‌های برگشتی و کسادی بازار
اقتصاد ایران گروگان سیاست شده است
هفت صبح، حمید سلیمانی | اقتصاد ایران به سختی نفس می‌کشد. این موضوع را هم می‌توان در گزارش‌های رسمی مراکز پژوهشی معتبر همچون مرکز پژوهش‌های مجلس و اتاق‌های بازرگانی تهران و ایران دید، هم در آماری که بانک مرکزی و مرکز آمار ایران از وضعیت سرمایه‌گذاری و رشد یا افت تولید ناخالص داخلی ارائه می‌دهند.
با این حال، ناب‌ترین و دست اول‌ترین تحلیل‌ها را باید در صحبت‌های کسبه کوچه و بازار دید، آنهایی که معتقدند بار ناترازی‌های دولت، عموما به دوش آنها افتاده و در وانفسایی که مردم، مدام از خرید ملزومات و نیازهای زندگی خود می‌زنند، باید مالیات دولت را سروقت پرداخت کنند، حق بیمه را در پایان ماه به حساب تامین اجتماعی بریزند، اجاره محل کار یا بنگاه یا فروشگاه خود را سروقت پرداخت کرده و چک‌هایی که دست مردم دارند را هم پاس کنند.
مشکلاتی که از بی‌برقی فراتر رفته است
احمد سینایی از مدیران باسابقه و خوشنام صنعت کشور است که بالا و پایین صنعت را از همان وقتی که پیچ و مهره تحریم‌ها سفت و شل شد تا دوران کرونا در سال‌های گذشته لمس کرده است. با این حال می‌گوید در هیچ دوره‌ای، صنعت کشور تا این حد بی‌پول و کم‌رمق نبوده، جوری‌که هلدینگی از بزرگترین شرکت‌های صنعتی کشور هم نتوانسته‌اند پول لازم برای استارت یک پروژه نان و آبدار جدید را تامین کند.
او می‌گوید برق صنعت، نصفه و نیمه تامین شده «ما دیگر رغبتی برای تولید نداریم چون همین الان هم کلی محصول در انبارهای‌مان دپو شده که مشتری برای آنها نداریم. البته نه اینکه محصولات‌مان مورد نیاز نباشد، نه، مشتری ما زمانی باید در بورس کالا التماس می‌کرد که جنس بخرد اما الان و در این بی‌تکلیفی اقتصاد که چک‌ها یکی پس از دیگری برگشت می‌خورد، نمی‌خرد تا مطمئن شود که فضای نسبتا آرام نه مثل دوران برجام که همین قبل سال هم تکرار شود.»
سینایی ادامه می‌هد: «در این شرایط، فشار دولت برای راضی نگاه داشتن کارگران هم مزید بر علت شده. متاسفانه بی‌توجه به مشکلات تولید در کشور، از مدیران می‌خواهند که نه فقط کارگر را حفظ کند، بلکه جریان پاداش‌ها و مزایایی که در دوران رونق پرداخت می‌شد هم ادامه یابد آن هم در شرایطی که موجودی حساب بسیاری از بنگاه‌های بزرگ کشور، فقط برای پرداخت نهایت دو ماه از حقوق نیروهای انسانی شاغل، کفایت می‌کند.»
توقف صنعت در خانه رکود
بررسی‌های انجام‌شده توسط مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در اردیبهشت‌ماه سال جاری نشان می‌دهد که شاخص مدیران خرید (شامخ) کل اقتصاد، پس از تعدیل اثرات فصلی، در محدوده خنثی ۵۰ متوقف شده و شامخ بخش صنعت نیز به کمتر از ۵۰ رسیده که نشان‌دهنده رکود فعالیت‌های صنعتی در این ماه است. البته انتظار می‌رفت شرایط اقتصادی در اردیبهشت‌ماه نسبت به فروردین‌ماه بهبود یابد اما قطعی‌های مکرر برق به‌عنوان مهم‌ترین ترمز تولید در این بازه عمل کرد.
علاوه بر این، کاهش موجودی مواد اولیه، افزایش هزینه‌های تولید، افت قدرت خرید مصرف‌کنندگان و محدودیت‌های نقدینگی، فشار مضاعفی بر بخش تولید وارد کرده و این عوامل، همراه با مشکلات ارزی، به کاهش حجم تولید، افت سفارشات جدید و محدودیت در صادرات انجامیده است.
افت تولید صنعتی، توان مالی شرکت‌ها برای حفظ یا جذب نیروی انسانی جدید را نیز کاهش داده و در نتیجه به افت استخدام در بخش صنعت منجر شده است. همچنین نااطمینانی‌های اقتصادی و سیاسی، برنامه‌ریزی شرکت‌ها برای ماه‌های آینده را با سردرگمی مواجه کرده است.
بازار عین دومینوست
قدمی در بازار تهران که می‌زنیم ادبیات تغییر می‌کند، حرف‌ها از جنس دیگری است و آنجا با زندگی واقعی روی زمین سر و کار داریم. «حاجی» چشم بازار تهران و حرفش سند است و نیازی نیست برای حرف‌هایش، چک هم ضمیمه کند. مغازه‌اش که به قول بازاری‌ها «خرج کار» یا همون زیپ و دکمه و یراق و... می‌فروشد، تو محله پاچنار تهران، محل رفت و آمد اکثر کفاش‌ها و خیاط‌های بازار است که توی کوچه سیدولی کفش و پوشاک تولید می‌کنند.
حاجی می‌گوید: «بازار جون نداره و باری که قبلا تو یه هفته فروش می‌رفت، بعد عید تو یه ماه هم فروش نمی‌ره.» حاجی معتقد است تبعات و آثار بازار کساد شب عید حالا خودش را نشان داده و سایه آن روزها الان بر سر بازار افتاده است. «گل بازار تولیدی‌های پوشاک، شب عیده که امید دارن با رونق بازار، جنس‌هاشون فروش بره و چک‌هاشون پاس شه. شب عید اما اوضاع بد به‌هم ریخت.
دلار هر روز یه قیمت داشت و بالای 100 تومن هم رفت و همین باعث شد که مردم، خرید چندانی نداشته باشن. حتی تولیدی‌های لباس بچگانه هم رودست خوردن. اینها فکر می‌کردن مردم از خرید برای خودشون هم بزنن، برای بچه‌هاشون کم نمی‌ذارن ولی امسال فروش لباس بچه هم خیلی پایین بود.»
همین باعث شد چک خیلی از کاسب‌ها و تولید‌کننده‌ها پاس نشود. «وقتی چک برگشت بخوره، اعتبار از بین میره و اون وقت، فقط باید نقدی کار کنی که خیلی خیلی کار رو سخت می‌کنه». حاجی ادامه می‌دهد «بازار عین دومینو است، وقتی فروشنده به مشکل بخوره و چک‌هاش پاس نشه، همین جوری چک پشت چکه که برگشت می‌خوره. اول فروشنده، بعد می‌رسه به تولیدی، بعد به ما که خرج کار می‌فروشیم یا اونایی که پارچه می‌فروشن و همین جور برو تا بالا. مردم دست‌شون خالیه، ندارن.»
افزایش 39درصدی برگشت چک در سال جاری
آخرین آمار اعلامی در کشور هم، سخنان فعالان بازار را تایید می‌کند. آمار بانک مرکزی از آمارهای چک‌های وصولی و برگشتی در فروردین سال جاری نشان از این امر دارد که در تمام استان‌های کشور تعداد چک‌های برگشتی نسبت به فروردین سال گذشته افزایش داشته است.
در این مدت تعداد چک‌های برگشتی کل کشور رشد داشته و به میزان 39.1درصد در فروردین امسال نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افزایش پیدا کرده است. این اتفاق نشانه‌ای از وضعیت نامطلوب کسب و کارها در ابتدای سال جاری است. در واقع وقتی درآمدزایی کسب و کارها و بنگاه‌های اقتصادی مطابق با انتظارات نباشد، این گروه‌ها متحمل ضرر شده و در نتیجه موجب می‌شود تا چک‌های آنها بیش از گذشته برگشت بخورد.
سیاست انتظار و انتظار
کشور چند صباحی است که در حالت انتظار به‌سر می‌برد. انتظار به نتیجه رسیدن گفت‌وگوها میان ایران و ایالات متحده همزمان با افزایش بی‌سابقه فشار بر کشورمان باعث شده که کارها گره بخورد. این انتظار البته به بدنه جامعه نیز تزریق شده است.
وقتی پای صحبت‌های فعالان اقتصادی می‌نشینید، متوجه می‌شوید که روند سرمایه‌گذاری در کشور متوقف شده و همه، روزها را با روزمرگی خاصی پشت هم می‌گذارند تا شاید از مسقط یا رم یا اسلو دود سفیدی از جلسات مذاکرات بیرون بیاید. در این میان، بزرگترین بازنده البته اقتصاد کشور است که گروگان سیاست شده و امید دارد با پایان تنش‌هایی که حتی به جنگ 12 روزه هم رسید، اندکی مجال تنفس پیدا کند و دوباره جریان سرمایه را به مثابه خونی در رگ‌هایش، تجربه کند.
