توقف معادن در ایستگاه اکتشاف
با بهره‌برداری از ذخایر ژرمانیوم و لیتیوم و سرمایه‌گذاری در این عناصر استراتژیک، ایران در صنایع پیشرفته مانند تولید باتری‌ها و انرژی‌های پاک نقش مهمی ایفا خواهد کرد.
هفت صبح| در دل زمین ایران، گنجینه‌ای نهفته است که می‌تواند اقتصاد کشور را متحول کند؛ گنجی از جنس فلز، خاک، سنگ و نمک اما راه رسیدن به این ثروت بی‌پایان، دیگر تنها با بیل و کلنگ ممکن نیست. رئیس هیات‌مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران دیروز و در مراسم افتتاحیه یکی از مهم‌ترین نمایشگاه‌های تخصصی معدنی کشور، نه از کمبود ذخایر گفت و نه از نبود علاقه‌مندان، بلکه از چیزی سخن گفت که همچون سدی بی‌صدا، راه بهره‌برداری درست از معادن ایران را بسته است: کمبود تکنولوژی.
علیرضا شهیدی، با اشاره به جایگاه ژئولوژیکی ایران روی کمربند متالوژنی آلپ-هیمالیا، یادآور شد که کشور ما نه ۶۸، بلکه ۸۱ نوع ماده معدنی با ارزش اقتصادی دارد. تنوعی که حتی متخصصان بین‌المللی را واداشته تا ایران را «بهشت زمین‌شناسی جهان» بنامند. اما این بهشت، بدون ابزارهای پیشرفته، در حال تبدیل شدن به سرزمینی خاموش و بدون بهره‌وری است.
شهیدی هشدار داد که ادامه مسیر معدن‌کاری بدون ورود فناوری‌های نوین، به ویژه در بخش استخراج زیرزمینی، آینده این صنعت را با خطر جدی مواجه می‌کند.او همچنین از ضرورت عبور از نگاه سنتی به معدن‌کاری سخن گفت و بر ظرفیت‌هایی مانند زمین‌گردشگری، استفاده از عناصر استراتژیک نظیر ژرمانیوم و نیکل و ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به این حوزه تأکید کرد.
روایت او فراتر از روایت یک مدیر دولتی محافظه‌کار و بلکه تلنگری بود به بدنه سیاست‌گذاری کشور که چنانچه قصد دارد از معادن به عنوان پیشران توسعه استفاده کند، باید به سرعت نقشه راه خود را به‌روز کند. این گزارش، نگاهی دارد به آنچه گفته شد و آنچه نگفته ماند؛ فرصتی بزرگ که در دل خاک دفن شده و منتظر تصمیمی جسورانه است.
به‌رغم غنای منابع معدنی ایران، مشکلات زیادی مانند ضعف تکنولوژی، مشکلات زیرساختی و کمبود نیروی انسانی متخصص باعث شده‌اند که بخش معدن کشور از پتانسیل‌های خود به‌طور کامل بهره نبرد. در این گزارش، به بررسی پتانسیل‌های معدنی ایران و راه‌های به‌کارگیری آن برای تحول اقتصادی پرداخته خواهد شد.
جایگاه ایران در عرصه جهانی معدنی
ایران در کمربند متالوژنی آلپ-هیمالیا قرار دارد که یکی از غنی‌ترین نواحی زمین‌شناسی جهان است. این موقعیت جغرافیایی، ذخایر عظیم معدنی و فلزات پایه در ایران را امکانپذیر کرده است. در حال حاضر، کشورمان پهنه‌های حاوی ذخایر فراوانی از مواد معدنی نظیر مس، طلا، آهن، سرب، روی، پتاس، نیکل و ژرمانیوم را کشف کرده است.
علاوه بر این، ذخایر انرژی مانند زغال‌سنگ نیز در ایران موجود است که می‌تواند زمینه‌ساز تحولی عظیم در توسعه اقتصادی کشور باشد.ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مس، آهن، سرب و روی در منطقه است. با این حال، برخلاف منابع عظیم، هنوز از لحاظ استخراج و فرآوری مواد معدنی نتوانسته‌ایم به جایگاه خود در بازار جهانی دست یابیم.
چالش‌ها و موانع موجود در بخش معدن ایران
یکی از چالش‌های عمده‌ای که ایران در صنعت معدن‌کاری با آن مواجه است، کمبود تکنولوژی‌های مدرن برای اکتشاف و استخراج مواد معدنی به‌ویژه از معادن عمیق است. این موضوع بهره‌برداری از معادن را کند کرده و باعث از دست رفتن فرصت‌های شغلی، کاهش تولید و اتلاف منابع می‌شود. بسیاری از کشورهای همسایه مانند عربستان سعودی، برای جذب مهندسان معدن ماهر، دستمزدهایی بین ۶ تا ۱۰ هزار دلار در ماه پرداخت می‌کنند. این در حالی است که در ایران، حقوق مهندسان معدن بین 30 تا 70 میلیون تومان است و این باعث شده که تعداد کمتری از متخصصان درجه 1 به‌دنبال کار در این بخش باشند.
دسترسی به داده‌ها و تصاویر ماهواره‌ای
دسترسی به داده‌های جغرافیایی و تصاویر ماهواره‌ای سه‌بعدی یکی دیگر از چالش‌های عمده در بخش اکتشاف معدن است. این داده‌ها به‌طور قابل‌توجهی فرآیند اکتشاف را سرعت می‌بخشند و به کمک آنها می‌توان ذخایر معدنی جدیدی را به صورت توصیفی شناسایی کرد. با این حال، به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های فناوری، ایران دسترسی ناقصی به این منابع دارد. در حالی که اغلب کشورهای همسایه از این ابزارهای نوین برای شناسایی و استخراج معادن به‌طور مؤثرتر استفاده می‌کنند.
ضرورت تخصیص منابع بیشتر به بخش اکتشاف
برای اینکه ایران بتواند از ذخایر عظیم معدنی خود بهره‌برداری کند، نیاز است که وزارت صنعت، معدن و تجارت کشور توجه ویژه‌ای به بخش اکتشاف داشته باشد. در حال حاضر، یکی از مشکلات عمده این بخش، کمبود منابع و تخصیص ناکافی سهم اکتشاف از حقوق مالکانه معادن است. این سهم باید به‌گونه‌ای تخصیص یابد که عملیات اکتشاف با سرعت و دقت بیشتری انجام شود. به‌این‌ترتیب، معادن جدیدی شناسایی خواهند شد و ظرفیت‌های جدید برای استخراج و فرآوری مواد معدنی فراهم خواهد شد.
توجه به معادن استراتژیک
در حال حاضر، بسیاری از معادن ایران به‌طور عمده روی فلزات پایه مانند مس، آهن، سرب و روی متمرکز است. در حالی که در سال‌های اخیر، توجه جهانی به‌ویژه در صنعت باتری‌های الکتریکی و انرژی‌های تجدیدپذیر، به مواد معدنی استراتژیک مانند ژرمانیوم، نیکل و لیتیوم جلب شده است. این مواد در صنعت باتری‌های نسل جدید و خودروهای برقی کاربرد فراوان دارند. ایران باید با شناسایی و استخراج این مواد معدنی، به یکی از تأمین‌کنندگان اصلی مواد اولیه برای این صنایع تبدیل شود.
توسعه معدن‌کاری سبز
با توجه به رشد جهانی در جهت حفظ محیط‌زیست و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، صنعت معدن نیز باید به سمت معدن‌کاری سبز حرکت کند. استفاده از فناوری‌های نوین و ماشین‌آلات خودران، آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی از استخراج معادن را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های جدید می‌تواند بهره‌وری را افزایش داده و هزینه‌های استخراج را کاهش دهد.
ظرفیت درآمدزایی معادن ایران
اگر ایران بتواند به‌طور مؤثر از ذخایر معدنی خود استفاده کند، می‌تواند سالانه درآمدهای میلیاردی از این بخش کسب کند. به‌طور مثال، تنها معدن آهن A21 با ذخیره‌ای بالغ بر ۴ تا ۸ میلیارد تن می‌تواند نیاز داخلی به آهن را تأمین کرده و حتی صادرات آن می‌تواند به‌منظور درآمدزایی برای کشور مفید باشد. درآمد حاصل از این منابع می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی رشد اقتصادی ایران را افزایش دهد و کشور را از وابستگی به منابع نفتی نجات دهد.
همکاری با بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان
برای تحقق این اهداف و بهره‌برداری بهینه از معادن ایران، لازم است که دولت با بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان همکاری‌های گسترده‌ای داشته باشد. این همکاری‌ها می‌توانند به انتقال دانش فنی و فناوری‌های پیشرفته به صنعت معدن ایران کمک کرده و در نهایت منجر به توسعه پایدار این بخش شوند. همچنین، سرمایه‌گذاری در معادن به‌ویژه در مناطق محروم می‌تواند موجب ایجاد شغل و توسعه منطقه‌ای شود.
تمرکز بر معادن استراتژیک؛ چالش‌ها و فرصت‌ها
یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی صنعت معدن ایران، عدم توجه کافی به مواد معدنی استراتژیک و جدید است. مواد معدنی‌ای مانند ژرمانیوم، نیکل، لیتیوم و دیگر عناصر نادر که در تولید باتری‌های نسل جدید، فناوری‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و مدارهای الکترونیکی کاربرد دارند، جایگاه ویژه‌ای در آینده صنعت معدن خواهند داشت. با توجه به روند جهانی به سمت خودروهای برقی، انرژی‌های تجدیدپذیر و باتری‌های پیشرفته، نیاز به این عناصر به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.
متاسفانه ایران در زمینه شناسایی و استخراج این مواد معدنی با کمبود زیرساخت‌ها و تکنولوژی‌های لازم مواجه است. به‌ویژه کشورهای پیشرفته نظیر چین و آمریکا در حال سرمایه‌گذاری‌های کلان در استخراج و فرآوری این مواد معدنی هستند. ایران باید هرچه سریع‌تر توجه ویژه‌ای به شناسایی و استخراج این مواد داشته باشد تا از بازارهای جهانی عقب نماند.
راهکارهای تقویت بخش معدن ایران
برای تقویت بخش معدن ایران و بهره‌برداری بهینه از منابع معدنی، لازم است که دولت و بخش خصوصی همکاری‌های بیشتری داشته باشند. در این راستا، چند راهکار کلیدی قابل پیشنهاد است:
تخصیص بهینه سهم اکتشاف از حقوق مالکانه معادن: به‌منظور ارتقای سطح اکتشافات معدنی، وزارت صنعت، معدن و تجارت باید سهم معقولی از حقوق مالکانه معادن را به بخش اکتشاف اختصاص دهد. این امر می‌تواند باعث شتاب گرفتن فعالیت‌های اکتشافی شود و ذخایر جدیدی را شناسایی کند.
سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های نوین: برای بهره‌برداری بهینه از معادن زیرزمینی و عمیق، ایران نیاز به فناوری‌های نوین مانند تجهیزات خودران و ماشین‌آلات هوشمند دارد. این ماشین‌آلات می‌توانند به‌طور چشمگیری هزینه‌های استخراج را کاهش و بهره‌وری معادن را افزایش دهند.
ایجاد زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری از معادن: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی و فرآوری معادن می‌تواند نقش مهمی در افزایش بهره‌وری معادن ایران داشته باشد. به‌ویژه در مناطق دورافتاده، ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقل هزینه‌های استخراج را کاهش می‌دهد و دسترسی به معادن را آسان‌تر کند.
همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان: استفاده از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند به ارتقای تکنولوژی و فرآیندهای معدن‌کاری کمک کند. این شرکت‌ها می‌توانند فناوری‌های نوین در زمینه‌های مختلف از جمله اکتشاف، فرآوری و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی را به صنعت معدن ایران معرفی کنند.
توسعه معدن‌کاری سبز: با توجه به نگرانی‌های جهانی در مورد تغییرات اقلیمی و تاثیرات منفی معدن‌کاری بر محیط‌زیست، حرکت به‌سمت معدن‌کاری سبز می‌تواند باعث کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی از استخراج معادن شود. استفاده از تکنولوژی‌های پاک و کم‌آسیب به‌ویژه در معادن عمیق و زیرزمینی می‌تواند به توسعه پایدار کمک کند.
