تبلیغات، تشریفات و دیگر هیچ!
انتظاراتی که برآورده نشد؛ نقد فعالان اقتصادی به عملکرد هفتمین دوره ایران‌اکسپو
هفت صبح، شیرین فیروزبخت| نمایشگاه ایران‌اکسپو ۱۴۰۴ از تاریخ ۸ تا ۱۲ اردیبهشت‌ماه در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار شد. این رویداد که هفتمین دوره از مجموعه نمایشگاه‌های صادراتی جمهوری اسلامی ایران به‌شمار می‌رفت، قرار بود با شعار «ایران، شریک مطمئن تجاری» فرصتی برای تعاملات گسترده‌تر اقتصادی با شرکای بین‌المللی فراهم آورد؛
به‌ویژه در شرایطی که ایران تاکنون در اکسپوی ۲۰۲۵ ژاپن هیچگونه مشارکت و حضور رسمی ندارد و امید می‌رفت این غیبت با یک نمایشگاه داخلی قدرتمندتر و کارآمدتر جبران شود. اما به گفته برخی فعالان اقتصادی و صاحبان کسب‌وکار، ایران‌اکسپو ۱۴۰۴ نتوانست در جنبه‌های عملیاتی و تجاری به حد انتظارات پاسخ دهد و بخش‌هایی از آن با ضعف‌های قابل‌توجه همراه بود.
نوید محرابی، از فعالان اقتصادی حاضر در نمایشگاه، با اشاره به نبود شفافیت در اطلاعات شرکت‌های خارجی گفت: «نه پیش از شروع نمایشگاه و نه در زمان برگزاری آن، اطلاعات دقیق و کاربردی درباره شرکت‌های خارجی شرکت‌کننده در اختیار متقاضیان قرار نگرفت. گاهی چند دقیقه مانده به شروع جلسه، فهرست اسامی شرکت‌ها بدون معرفی زمینه کسب و کار آنها در اختیار متقاضیان قرار می‌گرفت که در عمل راهگشا نبود.
گاهی نیز علاقه‌مندان باید در خود جلسه، شرکت‌های خارجی حاضر را شناسایی می‌کردند. در واقع برای بسیاری از شرکت‌های ایرانی که توان دریافت غرفه را نداشتند، تنها مسیر تعامل با خریداران خارجی، نشست‌های B2B بود؛ اما متأسفانه این نشست‌ها نیز تحت‌تأثیر سخنرانی‌های غیرضروری مقامات دولتی به‌ویژه سفیر و ... قرار گرفت که بخش بزرگی از زمان مفید جلسات را به خود اختصاص داده بودند.»
کمبود اطلاعات
او با اشاره به ساختار کلی نمایشگاه گفت: «غرفه‌ها عمدتاً به نهادهای دولتی، اتاق‌های بازرگانی یا شرکت‌های خاص اختصاص داشت. اما بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط که نقش مهمی در صادرات غیرنفتی کشور دارند، از امکانات نمایشگاهی محروم بودند. فرصت تعامل این دسته از شرکت‌ها، محدود به نشست‌هایی بود که نه اطلاع‌رسانی دقیقی درباره آن صورت گرفته بود و نه فضای کافی برای برقراری ارتباط مؤثر فراهم شده بود.»
مریم ملایی، دیگر فعال اقتصادی حاضر در ایران‌اکسپو، در نقدی مشابه اظهار داشت: «نشست‌هایی که با حضور شرکت‌های کشورهای همسایه برگزار شد، تا حدی آزاد بود و ما توانستیم در آنها حضور داشته باشیم. اما در نشست‌هایی که با شرکت‌های اروپایی برگزار شد، فقط غرفه‌داران امکان حضور یافتند. این در حالی است که حوزه کاری ما دقیقاً در تعامل با واردکنندگان اروپایی تعریف شده و عدم امکان حضور ما در این جلسات، یک فرصت از‌دست‌رفته مهم بود.»
جای خالی سامانه ارتباطی تجاری
به باور او، باید ظرفیت حضور در نشست‌های کلیدی برای همه صادرکنندگان، حتی آنهایی که غرفه ندارند، فراهم شود. از نظر ملایی، سالن‌هایی مانند میلاد می‌توانستند با برنامه‌ریزی هوشمندانه، ظرفیت بیشتری برای تعاملات آزاد و مفید ایجاد کنند، تا تجربه حضور در رویدادهای تجاری با شرکت‌های غیرهمسایه، به غرفه داران نمایشگاه محدود نشود.
برخی کارشناسان نیز به زیرساخت‌های اطلاعاتی ضعیف نمایشگاه اشاره کردند. نبود یک سامانه دیجیتالی که اطلاعات شرکت‌کنندگان داخلی و خارجی، زمان‌بندی جلسات و امکان رزرو نشست‌های تجاری را از قبل در اختیار مخاطبان قرار دهد، به‌وضوح در ایران‌اکسپو احساس شد. این در حالی است که در بسیاری از کشورها، نمایشگاه‌ها بر بستر فناوری و با استفاده از پلتفرم‌های هوشمند برگزار می‌شوند که امکان برنامه‌ریزی دقیق برای فعالان اقتصادی را فراهم می‌کنند.
در میان فعالان اقتصادی، نگاه مشترکی وجود دارد که صنعت نمایشگاهی ایران هنوز نتوانسته از مرحله تبلیغ و تشریفات عبور کند و به مرحله توسعه واقعی بازارها برسد. در ایران‌اکسپو ۱۴۰۴، تلاش‌هایی برای ارتباط‌سازی انجام شد، اما ساختار نشست‌های تجاری به‌گونه‌ای طراحی نشده بود که خروجی قابل‌قبولی برای اکثریت شرکت‌کنندگان ایجاد کند. نشست‌های B2B که باید فضای کلیدی تعامل صادراتی باشند، زیر سایه سخنرانی‌های کلیشه‌ای و کم‌اثر قرار گرفتند و اطلاعات مهم درباره شرکت‌های خارجی نیز به‌طور پراکنده یا ناکامل ارائه شد.
پیشنهادهای مطرح‌شده از سوی فعالان بخش خصوصی بر چند محور کلیدی متمرکز است. نخست، لزوم راه‌اندازی یک پلتفرم جامع اطلاعاتی برای شرکت‌ها و نشست‌ها، که امکان برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند را فراهم سازد؛ دوم، طراحی فضایی در نمایشگاه برای شرکت‌هایی که توان غرفه‌داری ندارند اما ظرفیت صادراتی بالایی دارند؛ سوم؛ گسترش دسترسی به جلسات تجاری برای همه تولیدکنندگان، فارغ از این‌که غرفه‌دار باشند یا نه؛ و در نهایت، تقویت بخش محتوایی نشست‌ها با دعوت از تجار و واردکنندگان واقعی به‌جای صرفاً نهادهای دولتی یا واسطه‌ها.
ضرورت تغییر نگاه
نمایشگاه‌هایی از جنس ایران‌اکسپو، اگر به‌درستی طراحی و اجرا شوند، به پلی بین تولید داخلی و بازارهای جهانی بدل می‌شوند. اما این مهم زمانی تحقق می‌یابد که نگاه حاکم بر این رویدادها از کسب درآمد غرفه‌‌فروشی و حضورهای تشریفاتی به سوی توسعه واقعی صادرات، اعتمادسازی بین‌المللی و تقویت تعامل میان بخش خصوصی ایران و بازارهای جهانی تغییر مسیر دهد. در غیر این صورت، نمایشگاه‌هایی که باید موتور محرک صادرات باشند، به فرصت‌هایی نمادین بدل خواهند شد که تنها ظاهر پررنگ دارند اما در باطن، سودی برای توسعه صادرات ملی به همراه نخواهند داشت.
