یادداشت| آمریکا دلار چاپ می‌کند جهان تاوان می‌دهد
صدای ناقوس پایان اما شنیده می‌شود. آیا شما هم می‌شنوید؟
هفت صبح، فرشید فرحناکیان | برتون وودز زنجیر زد؛ دلار، شاه شد. نیکسون طلا را کنار زد و دلار را آزاد کرد تا بی‌پشتوانه فرمانروایی کند. ریاض تسلیم شد؛ نفت فقط با دلار معامله شد و انرژی به خراج آمریکا بدل شد. دلار شد پادشاه خزانه‌های جهان و در ۹۰درصد معاملات، اسمش هست. سرپیچی؟ تحریم. برای باورش فقط از روسیه بپرسید. آمریکا چاپ می‌کند، جهان تاوان می‌دهد! صدای ناقوس پایان اما شنیده می‌شود. آیا شما هم می‌شنوید؟
نظام برتون وودز در ۱۹۴۴، ارزهای جهان را به دلار آمریکا بست؛ دلاری که آن زمان به طلا وابسته بود؛ اما در ۱۹۷۱، نیکسون این پیوند را برید و دلار را رها کرد تا بدون پشتوانه، سلطه‌اش را گسترش دهد. نظامی که در سال ۱۹۴۴ برای تثبیت ارزهای جهانی پایه‌گذاری شد و ارزها را به دلار آمریکا (که در آن زمان قابل‌تبدیل به طلا با نرخ ۳۵ دلار به ازای هر اونس بود) متصل می‌کرد. این نظام در سال ۱۹۷۱، با تصمیم ریچارد نیکسون برای تعلیق تبدیل‌پذیری دلار به طلا فروپاشید و راه را برای نظام نرخ ارز شناور باز کرد؛ امری که به سلطه دلار در تجارت جهانی انجامید (Federal Reserve History, 2023).
در ۱۹۷۴، با توافق نفتی با عربستان، دلار به تنها زبان انرژی در جهان تبدیل شد. نظام پترو-دلار پس از توافق سال ۱۹۷۴ میان ایالات‌متحده و عربستان سعودی برای قیمت‌گذاری نفت به دلار شکل گرفت. این توافق باعث شد تقاضای جهانی برای دلار تضمین شود؛ به‌طوری‌که تا سال ۲۰۲۳ حدود ۸۰درصد معاملات نفتی همچنان بر پایه دلار انجام می‌شود. بااینحال، تحرکات اخیر کشورهای عضو بریکس (BRICS) نشانه‌هایی از تغییر در این روند را نشان می‌دهد (Atlantic Council, 2024).
قدرت دلار فقط اقتصادی نیست؛ ابزاری ژئوپلیتیکی هم هست. ایالات‌متحده از سلطه دلار در ژئوپلیتیک استفاده استراتژیک می‌کند. تحریم سوئیفت علیه روسیه در ۲۰۲۲ نمونه‌ای از استفاده آمریکا از این اهرم است که شامل ممنوعیت بانک اسبربانک نیز می‌شد. با توجه به اینکه دلار در حدود ۹۰درصد معاملات ارزی جهانی حضور دارد، این قبیل اقدامات نشان می‌دهند چگونه ایالات‌متحده می‌تواند از قدرت پولی خود برای اعمال مجازات اقتصادی بین‌المللی بهره‌برداری کند.
چین البته طی سال‌های گذشته تلاش کرده است نظام پرداخت مبتنی بر یوآن را با سرعت بیشتری توسعه دهد. این روند به حدی پیشرفت کرده که در سال ۲۰۲۳، برای نخستین‌بار، میزان پرداخت‌های بین‌المللی این کشور با استفاده از یوآن از پرداخت‌های دلاری فراتر رفت.
بااینحال، این پروژه همچنان در مسیر تکامل قرار دارد و چین با دستیابی به قطع کامل وابستگی به دلار، هنوز چندین سال فاصله دارد. علاوه بر این، چین به‌طور تدریجی در حال کاهش ذخایر دلاری خود است. در حال حاضر، ذخایر اوراق خزانه آمریکای این کشور حدود ۷۵۰ میلیارد دلار است که نشان‌دهنده کاهش تقریباً ۴۰ درصدی در ذخایر اوراق خزانه نسبتاً به اوج 3 /1 تریلیون دلاری آن در سال ۲۰۱۴ است.
برتون وودز، ارزهای جهان را به اراده واشنگتن زنجیر کرد. نیکسون وعده طلا را پاره کرد و دلار را رها ساخت تا بی‌مهار در جهان بتازد. ریاض سر فرود آورد و نفت را فقط در برابر دلار فروخت و انرژی را به خراجی تبدیل کرد که مستقیماً به وال‌استریت سرازیر می‌شود.
امروز، دلار قدرتمند همچنان بر خزانه‌های بانک‌های مرکزی حکم می‌راند و در ۹ معامله از هر ۱۰ معامله، فرمانروایی می‌کند. سرپیچی که کنید، چکش تحریم‌های سوئیفت فرود می‌آید؛ از تجربة مسکو بپرسید. جهان کار می‌کند و آمریکا چاپ می‌کند. کسری بودجه آمریکا از طریق خریدارانِ ناگزیر خارجی تأمین می‌شود؛ درحالی‌که افزایش نرخ بهره توسط فدرال رزرو، اقتصادها را از صحرا تا دلتای رودخانه در هم می‌کوبد. ناقوس پایان سلطه دلار به صدا درآمده است! آیا صدایش را می‌شنوید؟
