نابیولینا معلم سیاست پولی ایران شود

هفت صبح، شیرین فیروزبخت| در سالی که گذشت، ارزش روبل روسیه در برابر دلار آمریکا بیش از ۳۸ درصد تقویت شد؛ تحولی نادر در میان ارزهای جهانی که آن را در صدر فهرست بهترین ارزهای جهان در سال ۲۰۲۵ قرار داد. روبلی که در سال‌های ابتدایی جنگ اوکراین حتی در رسانه‌های غربی هم با لفظ «بی‌جان» توصیف می‌شد، اکنون با صلابت ایستاده و در برابر تحریم‌ها، فراتر از حد انتظار مقاومت می‌کند. پشت این دستاورد، چهره‌ای ایستاده است که بی‌سروصدا اما مقتدرانه اقتصاد روسیه را هدایت می‌کند: الویرا نابیولینا، رئیس بانک مرکزی فدراسیون روسیه.

اگر رئیس‌کل بانک مرکزی ایران یعنی محمدرضا فرزین، چند ماهی از میز و صندلی برج شیشه‌ای میرداماد فاصله بگیرد و برای کارآموزی به خیابان نگلینایا در مسکو ـ جایی که مقر بانک مرکزی روسیه است ـ برود، شاید بتواند از خانم نابیولینا بیاموزد که در عصر اقتصادهای متورم، مدیریت پول ملی الزاما به معنای قفل‌ کردن دلار در صرافی‌ها یا صدور بخشنامه‌های خلق‌الساعه نیست.

در روسیه، روبل نه با التماس به صادرکنندگان نفتی و غیرنفتی، بلکه با سیاست‌های منسجم پولی تقویت شد. در اسفند ۱۴۰۳ الویرا نابیولینا نرخ بهره را به ۲۱ درصد رساند و آن را در نشست مارس ۲۰۲۵ تثبیت کرد. سیاستی سختگیرانه، با هدف کنترل تورم، جذب سرمایه‌های خرد به بازار پول‌ و بازگرداندن ثبات به بازار ارز. نه قرار بود کسی را با تهدید به فروش ارز مجبور کنند، نه نیازی به مصاحبه‌های هر روزه مسئولان وجود داشت.

از سوی دیگر، بانک مرکزی روسیه در مسیر استقلال سیاست‌گذاری حرکت کرد؛ یعنی اجازه نداد فشار دولت برای تسهیل مالی، ستون‌های بانک مرکزی را بلرزاند. در ایران اما، سال‌هاست سیاست پولی تابعی از بودجه عمومی است و در بزنگاه‌های سیاسی، استقلال بانک مرکزی از اجرا باز می‌ماند و در حد یک شعار زیبا باقی می‌ماند.

خانم نابیولینا اقتصاددان برجسته‌ای است که در مدیریت بحران نیز کارنامه درخشانی دارد. از سال ۲۰۱۳ که به ریاست بانک مرکزی منصوب شد، تا امروز چندین شوک ارزی، تحریم بانکی، افت قیمت نفت و یک جنگ تمام‌عیار را از سر گذرانده و هر بار با ابزارهای سیاست پولی ـ نه با تبلیغات رسانه‌ای ـ از اقتصاد روسیه دفاع کرده است.

در مقام مقایسه، بانک مرکزی ایران در مواجهه با بحران‌ها اغلب درگیر اقدامات واکنشی و نمایشی می‌شود. گاه بازار ارز را با شوک‌های تزریقی آرام می‌کند، گاه با جلسات محرمانه و تعیین نرخ‌های ساختگی. نتیجه آن اما فرسایش اعتماد عمومی به ریال، نوسانات بی‌پایان در بازار ارز و شکست پی‌درپی وعده‌هایی مانند تک‌نرخی‌کردن دلار یا کنترل تورم است.

این تفاوت در مدیریت، نتیجه مستقیم تفاوت در دانش، تجربه و استقلال فردی روسای بانک‌های مرکزی است. محمدرضا فرزین، با سابقه‌ای در دانشگاه علامه طباطبایی و اتاق‌های سیاست‌گذاری دولت، همچنان درگیر چارچوب‌های سنتی و فرمان‌پذیر است؛ اما نابیولینا با سابقه‌ای بین‌المللی، زبان‌دانی و تحصیلات اقتصاد کاربردی در دانشگاه مسکو، الگویی از سیاست‌گذاری علمی و جسورانه را ارائه می‌دهد.

ناگفته نماند که نابیولینا فقط به ابزار نرخ بهره متکی نیست. او با اصلاح ساختار بازار بدهی، گسترش ابزارهای مالی و حذف یارانه‌های ارزی غیرضروری، اقتصاد روسیه را در برابر شوک‌های خارجی مقاوم کرد. آیا نمی‌توان همین مدل را در ایران نیز پیاده کرد؟ البته که می‌توان، به شرط آنکه سیاست‌گذار پولی واقعا سیاست‌گذار باشد، نه بلندگوی دولت‌ها!

اگرچه پیشنهاد سفر یک رئیس بانک مرکزی به مسکو برای کارآموزی، بیشتر شبیه شوخی است تا طرح اجرایی اما شاید یک نشست محرمانه، یک دوره مطالعاتی یا حتی یک تماس تصویری هم کافی باشد تا محمدرضا فرزین کمی از مدل ذهنی خانم نابیولینا الهام بگیرد. چراکه در جهانی که روبل برق می‌زند و ریال درجا، دست‌کم گرفتن تجربه دیگران خسارت‌بار و بلکه خطرناک است.

نامه فرضی از الویرا نابیولینا به محمدرضا فرزین

بانک مرکزی فدراسیون روسیه

مسکو - خیابان نگلینایا، شماره ۱۲

تاریخ: ۱۹ آوریل ۲۰۲۵

جناب آقای محمدرضا فرزین

رئیس‌کل محترم بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

تهران - خیابان میرداماد

با سلام و احترام

مایلم مراتب ارادت خود را به جنابعالی و تیم همکاران‌تان در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ابراز کنم. در شرایطی که اقتصاد ایران با چالش‌های پیچیده‌ای روبه‌روست، مایلم نکاتی را با تکیه بر تجربه بانک مرکزی روسیه در مسیر عبور از بحران‌های مالی و ارزی، با شما و همکاران تان در میان بگذارم که ممکن است در مسیر پیش‌رو مفید واقع شوند.

تجربه ما نشان داده است که شفافیت در سیاست‌گذاری پولی، ستون اصلی اعتماد عمومی و ثبات اقتصادی است. هنگامی که تصمیمات پولی به‌روشنی برای مردم و بازارها توضیح داده می‌شود، از شدت شایعات و انتظارات منفی کاسته می‌شود و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، با اطمینان بیشتری فعالیت می‌کنند. بانک مرکزی باید همواره خود را متعهد به گفت‌وگو و ارتباط مستمر با جامعه اقتصادی بداند.

همچنین باور داریم که کاهش فشارهای سیاسی بر بانک مرکزی و شبکه بانکی، شرط لازم برای استقلال و اثربخشی سیاست‌های پولی است. بانک مرکزی نمی‌تواند در عین ایفای نقش تنظیم‌گر حرفه‌ای، مجری دستورات فوری و غیرکارشناسی باشد. یکی از تحولات کلیدی در روسیه، فاصله ‌گرفتن بانک مرکزی از نقش یک «ماشین امضا» برای دستورات دستوری دولت بود؛ ما تلاش کردیم تا جایگاه بانک مرکزی را به‌عنوان نهادی مستقل، تحلیلی و تصمیم‌ساز در مسیر توسعه اقتصادی تقویت کنیم.

این تغییر، فرآیندی تدریجی اما ضروری بود. بانک مرکزی باید نقش خود را از ابزار اجرایی صرف، به معمار سیاست‌های پولی منسجم و همسو با رشد پایدار ارتقا دهد. این مسیر به مهار تورم و ثبات ارزی کمک می‌کند و موجب تقویت اعتبار نظام بانکی در میان فعالان اقتصادی و جامعه نیز خواهد شد.

ما دریافته‌ایم که پایداری در سیاست‌گذاری، انسجام در تصمیم‌گیری و شفافیت در اطلاع‌رسانی، سه عامل کلیدی برای مقابله با بحران‌ها و افزایش تاب‌آوری اقتصاد هستند. امیدوارم بانک مرکزی ایران نیز بتواند با اتخاذ این مسیر، نقش محوری خود را در شکل‌دهی آینده اقتصادی کشور ایفا کند. با امید به گسترش تبادل تجربیات و همکاری‌های مشترک میان بانک‌های مرکزی ایران و روسیه، برای جنابعالی و همکارانتان آرزوی موفقیت دارم.

با احترام -  الویرا نابیولینا

رئیس‌کل بانک مرکزی فدراسیون روسیه