چابهار در انتظار قطاری که نمی‌رسد
راه‌آهن سراسری مرز شرقی ایران می‌تواند کشورهای ایران، ترکمنستان و سایر کشورهای آسیای میانه را به بندر چابهار متصل کند
هفت صبح| پیمان عشق‌آباد که سال 2011 در قالب یک توافقنامه حمل‌ونقل و ترانزیت بین‌المللی به امضا رسید، به‌طور خاص برای گسترش روابط اقتصادی و تسهیل ترانزیت کالا و خدمات طراحی شده است. این پیمان که به‌عنوان یک محور همکاری استراتژیک در منطقه آسیای مرکزی و حوزه خلیج فارس مطرح است، ظرفیت‌های گسترده‌ای برای کشورهای عضو به‌ویژه ایران ایجاد کرده است.
ازجمله مهمترین ظرفیت‌های این پیمان، بهبود وضعیت ترانزیتی و حمل‌ونقل بین‌المللی است که در صورت اجرای کامل، به افزایش حجم مبادلات تجاری میان کشورهای عضو منجر می‌شود. موقعیت جغرافیایی ایران در این پیمان که به‌عنوان یک مرکز ترانزیتی برای اتصال کشورهای آسیای میانه به دریاها و بنادر تجاری جهانی شناخته می‌شود، به‌ویژه در ترانزیت کالا از شرق به غرب و شمال به جنوب، اهمیت زیادی دارد. البته پیش از پیمان عشق‌آباد، پیمان سه‌جانبه هند، ایران و روسیه با عنوان INSTC نیز در سال 2000 به امضا رسیده بود که ناکامی عملی آن، ایران و برخی کشورهای آسیای میانه را به مذاکرات پیمان عشق‌آباد متمایل کرد.
یکی از ظرفیت‌های کلیدی پیمان عشق‌آباد برای ایران، تسهیل تجارت و ترانزیت کالا از طریق توسعه و گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل است. این امر به‌ویژه در زمینه حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای و دریایی از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از پروژه‌های اصلی که بهره‌برداری از ظرفیت‌های این پیمان را تسهیل می‌کند، توسعه راه‌آهن سراسری مرز شرقی ایران است.
در صورت تکمیل این راه‌آهن، کشورهای ایران، ترکمنستان و سایر کشورهای آسیای میانه به هم متصل می‌شوند که نقش مهمی در تسهیل ترانزیت کالا بین این کشورها ایفا می‌کند. اتصال این مسیر ریلی به بندر چابهار، که مهمترین بندر ایران در دریای عمان است، فرصت‌های بیشتری را برای توسعه تجارت و ترانزیت کالا به کشورهای آسیای مرکزی و حتی حوزه خلیج فارس فراهم می‌آورد. بندر چابهار با موقعیت جغرافیایی ممتاز خود، از این ظرفیت برخوردار است که نقطه ارتباطی کلیدی برای ترانزیت کالا از ایران به کشورهای منطقه باشد و ایران را به‌عنوان یک هاب ترانزیتی مهم در منطقه معرفی کند.
تاریخچه مذاکرات و انعقاد تفاهمنامه عشق‌آباد به‌عنوان یک نقطه عطف در روابط بین‌المللی ایران با کشورهای منطقه، از اهمیت خاصی برخوردار است. مذاکرات تکمیلی برای نوسازی و توسعه این پیمان در سال‌های اخیر با هدف تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی آغاز شد که ظرفیت اسمی پیمان را ارتقا داد.
برای بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت‌های این پیمان، اقداماتی لازم است که موجب تسهیل ترانزیت و توسعه زیرساخت‌ها می‌شود. نخستین اقدام مهم، توسعه و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل است. ایران برای بهره‌برداری از مزایای این پیمان باید به‌ویژه در زمینه راه‌آهن، جاده‌ها و بنادر شرقی، سرمایه‌گذاری‌های اساسی انجام دهد. تکمیل راه‌آهن سراسری مرز شرقی و اتصال آن به بندر چابهار، ایران را به‌عنوان یک هاب ترانزیتی کلیدی در منطقه معرفی می‌کند. همچنین، بهبود هماهنگی و یکپارچه‌سازی قوانین گمرکی و ترانزیتی میان کشورهای عضو پیمان نیز از دیگر اقدامات ضروری است. این هماهنگی فرآیندهای تجاری و ترانزیتی را تسهیل کرده و از موانع گمرکی و اداری می‌کاهد.
یکی دیگر از الزامات برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های پیمان عشق‌آباد، ایجاد سازوکارهای مالی و سرمایه‌گذاری مشترک است. کشورهای عضو باید اقداماتی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و افزایش منابع مالی جهت توسعه زیرساخت‌ها و پروژه‌های مشترک در نظر بگیرند. ایجاد صندوق‌های حمایتی و همکاری‌های منطقه‌ای برای تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی، نقش مهمی در تحقق اهداف پیمان خواهد داشت.
با این حال، بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های پیمان عشق‌آباد با چالش‌هایی مواجه است. یکی از این چالش‌ها، نیاز به تأمین منابع مالی کافی برای توسعه زیرساخت‌هاست. به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای، سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی نیاز است که ممکن است با محدودیت‌هایی مواجه شود. علاوه بر این، رقابت‌های منطقه‌ای و تلاش دیگر کشورهای همسایه برای تبدیل شدن به مراکز ترانزیتی نیز فشارهایی بر موقعیت ایران وارد می‌کند. ایران باید بتواند با توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد مزایای رقابتی، در این رقابت‌ها پیشتاز باشد.
به‌ویژه کریدور روسیه-پاکستان به عنوان یک آلترناتیو بالقوه پیمان عشق‌آباد، در صورت رفع مسائل مربوط به کشمیر، از مزیت مسیرهای ترانزیتی ایران می‌کاهد. یکی دیگر از چالش‌ها، تأثیرات تحریم‌های بین‌المللی است که ممکن است بر روند توسعه پروژه‌های مشترک و جذب سرمایه‌گذاری خارجی تأثیر بگذارد. این تحریم‌ها به‌عنوان مانع اصلی برای همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان ایران و سایر کشورهای عضو پیمان عمل می‌کنند.
باوجود این، ایران قادر است با استفاده از ظرفیت‌های داخلی و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای، این چالش‌ها را تا حدی کاهش دهد. بهره‌برداری از ظرفیت‌های پیمان عشق‌آباد، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، همکاری‌های مستمر و رفع موانع موجود است. ایران باید با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، به‌ویژه راه‌آهن سراسری مرز شرقی و اتصال به بندر چابهار، نقش خود را به‌عنوان یک هاب ترانزیتی در منطقه تقویت کند. همچنین، هماهنگی و همکاری‌های بیشتر میان کشورهای عضو، موجب استفاده کامل از این ظرفیت‌ها می‌شود و فرصت‌های جدیدی را برای همکاری‌های اقتصادی در سطح منطقه‌ای و جهانی فراهم می‌آورد.
