آبروی از دست رفته هندوانه!
یک مدیر دولتی، مصاحبه‌ای جانان کرده و از حیثیت صیفی پرطرفدار این روزها دفاع کرده است
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| هندوانه، یکی از صیفی‌جاتی است که معمولا در فصل تابستان مورد اقبال قرار می‌گیرد و به‌تبع شب یلدا، جای خود را در اخبار این روزها باز کرده است. رئیس اتحادیه بارفروشان تهران مصاحبه کرده و گفته شامگاه یکشنبه ۴هزار تن هندوانه وارد میدان میوه تهران شده و شامگاه دوشنبه نیز ۴هزار تن انار و هندوانه وارد میدان خواهد شد و خیال پایتخت‌نشین‌ها را بابت شب یلدایشان راحت کرده است.
گفته شده مصرف کل هندوانه در شب یلدا در ایران بین ۱۰۰ تا ۱۱۰هزار تن است. ولی از آن طرف همین دیروز مدیرکل دفتر محصولات جالیزی وزارت جهاد کشاورزی مصاحبه جالب توجهی با خبرگزاری ایانا، خبرگزاری تخصصی کشاورزی، دام و طیور داشته و با بیان اینکه کشت هندوانه در کشور ما مظلوم واقع شده، تلاش کرده از این محصول دفاع کند.
یک: اول ببینیم وضعیت کشت هندوانه در کشور ما چطور است. آمار ما مربوط به آذر سال گذشته است. کل سطح زیر کشت هندوانه در کشور ۷۷ هزار و ۶۰ هکتار است. یعنی تقریبا ۷۷۰کیلومتر مربع. از این مساحت ۳میلیون و ۱۸۸هزار تن هندوانه به دست می‌آید. هرمزگانی‌ها می‌گویند بیشترین میزان تولید هندوانه در کشور متعلق به استان آن‌ها و به‌طور مشخص متعلق به شهر میناب است ولی آمارها دست‌کم تا سال ۹۹ نشان می‌دهد که بیشترین میزان هندوانه در فارس تولید می‌شود که کمی بیش از ۱۰درصد کل تولید کشور است.
دو: اما چطور هندوانه مظلوم واقع شد؟ از اوایل دهه ۹۰ در برخی مقالات علمی و نیز اظهارنظر برخی از مسئولان حوزه محیط‌زیست این فرضیه به‌وجود آمد که هندوانه محصولی آب‌بر است و نباید در ایران تولید شود. در یکی از نخستین اظهارنظرها در این زمینه به علی شمس اردکانی برمی‌گردد که در سال ۱۳۹۳ رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق بازرگانی بود و در آن زمان گفت: در ایران برای تولید یک هندوانه ۴۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود در حالی‌که باتوجه به وضعیت منابع آبی باید به سمت کشت محصولاتی با مصرف آب کمتر پیش برویم.
سه: اما بیایید کمی با آماری که آقای شمس اردکانی داده کلنجار برویم. وزن هر هندوانه را ۵ کیلو درنظر می‌گیریم. به این ترتیب به‌طور مثال در سال گذشته در ایران ۶۳۷میلیون هندوانه تولید شده است. اگر برای هر هندوانه ۴۰۰ لیتر آب مصرف شده باشد یعنی برای این میزان هندوانه، ۲۵۵میلیارد لیتر آب مصرف شده است یعنی به‌اندازه مصرف آب ۱۲۲ روز شهری ۱۰میلیون نفری مثل تهران که مردم آن تقریبا روزی ۲۱۰ لیتر آب مصرف می‌کنند! کمی غیرواقعی است.
چهار: سری بزنیم به مقالات علمی. مقاله‌ای پیدا کردیم در نشریه «مدل‌سازی و مدیریت آب و خاک» که متعلق است به دانشگاه محقق اردبیلی که در سال ۱۴۰۲ توسط آقای عبدالله‌زاده و همکاران نوشته شده و در آن میزان بهره‌وری آب محصولات کشاورزی در منطقه پلدشت آذربایجان غربی را که یکی از مراکز اصلی تولید هندوانه در شمال کشور است بررسی کرده. در این مقاله آمده:
«یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که محصول هندوانه دارای کمترین سطح برداشت با ۵۷۸۹هکتار و بیشترین سطح برداشت مربوط به گندم با ۷۳هزار و ۳۶۱هکتار بوده است. نتایج بهره‌وری نشان می‌دهد که محصولات گندم، جو، یونجه و هندوانه به‌ترتیب دارای بهره‌وری 2/23، 3/25، 1/86 و 14/98کیلوگرم بر مترمکعب است.
لذا محصول هندوانه دارای بیشترین بهره‌وری و محصول یونجه دارای کمترین بهره‌وری بوده است.» طبق این پژوهش با هر مترمکعب آب در این منطقه نزدیک به ۱۵کیلوگرم هندوانه برداشت شده است که با گفته‌های آقای شمس اردکانی به شدت منافات دارد. جالب است بدانید که بازه زمانی این پژوهش از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ بوده و 10سال را مورد پوشش قرار داده است.
پنج: با این حال، تصور مصرف بالای آب با کشت هندوانه کار خودش را کرد و آن‌طور که مقامات مسئول می‌گویند سطح زیر کشت هندوانه در ایران ظرف ۱۰سال منتهی به سال ۱۴۰۱، ۴۱درصد کم شده است.
شش: حالا بیایید با هم سخنان آقای مدیرکل را بخوانیم و ببینیم که او چرا معتقد است که هندوانه مظلوم واقع شده است: «خیلی از حرف‌ها که درباره شرایط کشت هندوانه مطرح می‌شود، درست نیست. هندوانه برگ‌های مضرس (دندانه‌دار) دارد که میزان تبخیر را کنترل می‌کند و علاوه بر این، تعداد بوته در واحد سطح آن زیاد نیست.
در بعضی جاها گفته می‌شود که هر هکتار هندوانه نیاز به ۱۲۰۰۰ مترمکعب آب دارد. ۱۲۰۰۰مترمکعب یعنی روی هر هکتار زمین به ارتفاع 1/2متر آب بسته شود. ما هندوانه را روی پشته می‌کاریم، یعنی پشته آبیاری نمی‌شود و آب، تنها در جوی‌ها جاری می‌شود. عرض هر پشته بین ۱۲۰ تا ۱۵۰سانتی‌متر است در حالی که عرض جوی‌ها ۳۰ سانتی‌متر است. به بیان دیگر، اگر قرار باشد هر هکتار، ۱۲۰۰۰مترمکعب آب مصرف کند در این صورت ارتفاع آب جاری به 1/2متر شاید به ۳ متر برسد.این در شرایطی است که هندوانه به‌صورت غرقابی کشت شود، در صورتی که در حال حاضر امکان کشت غرقابی هندوانه برای کشاورزان ما وجود ندارد.
ارزیابی‌های ما نشان می‌دهد که در نیمه جنوبی کشور، متوسط آب مصرفی هر هکتار هندوانه حدود ۴۰۰۰مترمکعب در طول یک دوره کشت است. این رقم برای مناطق شمالی کشور که در فصل تابستان هندوانه می‌کارند، حدود ۵۵۰۰ تا ۶۰۰۰ مترمکعب است.
ما در سال ۱۳۹۷ بیش از ۳میلیون و ۱۰۰هزار تن سبزی و صیفی صادر کردیم که نزدیک به 4/1میلیارد دلار درآمد برای کشور به ارمغان آورد. پس چرا نباید هندوانه را صادر کرد وقتی می‌توان آن را با قیمت بالاتری از نفت خام فروخت؟ این در حالی است که هزینه استحصالش کمتر است و برخلاف نفت خام، با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی انجام می‌شود.»
هفت: و البته بیایید حرف او را کمی راستی‌آزمایی کنیم. آیا واقعا قیمت هندوانه از نفت خام بیشتر است؟ فقط دوبی را بررسی کردیم و یک هندوانه دو و نیم کیلویی حالا در دوبی 5/63 درهم است یعنی حدود ۷۷هزار تومان و به این ترتیب قیمت هر کیلو هندوانه در این شهر حدودا ۳۱هزار تومان است. هر بشکه نفت ۱۳۶کیلو نفت دارد و حالا حدودا ۷۳دلار است یعنی هر کیلو نفت تقریبا ۲۸هزار تومان است. بنابراین صحبت آقای مدیرکل درست است و واقعا هندوانه دست‌کم همین بیخ گوش ما گران‌تر از نفت خام معامله می‌شود.
