پرواز تلخ برگشت
آنها آقازاده‌های مقامات ایرانی هستند؟ نه.گزارش هفت صبح را در پنج نکته بخوانید
هفت صبح| یک: در شب آرامی از ایالت لوئیزیانا، هواپیمایی چارتری با مقصدی ویژه از زمین برخاست. مقصد؟ تهران. مسافران؟ حدود صد ایرانی که پس از سال‌ها زندگی، انتظار و شاید رویاپردازی در خاک آمریکا، حالا در مسیر بازگشت به کشوری بودند که بسیاری‌شان از آن گریخته بودند.
این خبر را روزنامه نیویورک تایمز به نقل از سه منبع نوشت؛ دو مقام ایرانی و یک مقام آمریکایی که البته نام هیچ یک از آنها را افشا نکرد. همچنان که نام آن صد مسافر دیپورت شده از آمریکا نیز اعلام نشده است. اما نکته در این است که دو دولت ایران و آمریکا بر سر بازگشت این صد نفر با هم توافق کرده‌اند. البته حسین نوش‌آبادی یکی از مدیران وزارت خارجه گفته است که این افراد 120 نفر هستند. در واقع در روزهایی که مهمترین توافق ممکن بین ایران و آمریکا بر سر مسائل هسته‌ای به بن بست رسید تا تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران فعال شوند، در گوشه‌ای دیگر از آمریکا مقامات دیگری از دو کشور بر سر بازگشت ایرانیان مهاجر، در حال توافق و صحبت بودند که البته به نتیجه رسیدند.
همانطور که گفته شد این پرواز حاصل گفت‌وگوهای مفصل و مخفیانه میان واشنگتن و تهران بود. توافقی کم‌سابقه میان دو کشوری که روابط دیپلماتیک‌شان سال‌هاست قطع شده. مقام‌های ایرانی به نیویورک تایمز گفته‌اند هواپیما سه‌شنبه از طریق قطر به ایران رسید و وزارت خارجه ایران مسئولیت هماهنگی بازگشت را بر عهده گرفت.
دو: اما این فقط یک پرواز نبود. این لحظه، نقطه‌ای بود در امتداد تاریخی پیچیده از مهاجرت ایرانیان به آمریکا؛ از دانشجویان دهه ۵۰ شمسی تا پناهجویان سیاسی یا پزشکان و مهندسان و خانواده‌هایی که تهران را ترک کردند و مرزها را پشت سر گذاشته بودند. در طول دهه‌های گذشته، صدها هزار ایرانی به آمریکا مهاجرت کرده‌اند. برخی با ویزای تحصیلی، برخی با سرمایه‌گذاری و بسیاری با امید به زندگی بهتر.
جامعه ایرانیان آمریکا، یکی از موفق‌ترین و تحصیل‌کرده‌ترین گروه‌های مهاجر در این کشور است اما در کنار این تصویر رسمی، روایت‌های پنهان‌تری نیز وجود دارد از وضعیت افرادی که در آمریکا مستقر شدند اما به نتیجه مطلوب نرسیدند. مهاجرت ایرانیان به آمریکا، البته همیشه از راه درست و هوایی صورت نمی‌گیرد.
در سال‌های اخیر، موج تازه‌ای از مهاجران ایرانی از مرزهای جنوبی آمریکا وارد شده‌اند. بسیاری از آنان، به دلیل باورهای سیاسی یا مذهبی، مدعی‌اند که در ایران با خطر جدی مواجه‌اند. روند رسیدگی به پرونده‌های پناهندگی آنان، پیچیده و زمان‌بر است. پرونده برخی از آنها ماه‌ها معطل می‌ماند و برخی دیگر با رد درخواست مواجه می‌شوند و گروهی نیز بدون رسیدگی کامل، دیپورت می‌شوند.
سه: در میان مسافران آمریکا، گروهی خاص همواره در کانون توجه بوده‌اند. از آنان به عنوان «آقازاده» یاد می‌شود تا مشخص شود که فرزندان برخی از مقامات جمهوری اسلامی هستند. در سال‌های گذشته، رسانه‌های ایرانی و خارجی بارها به حضور آنان در آمریکا اشاره کرده‌اند. برخی اشاره کرده بودند که بیش از 5 هزار نفر آقازاده ایرانی در آمریکا زندگی می‌کنند. این عدد ابتدا توسط محمد غرضی مطرح شد و او مدعی بود که ترامپ در سال ۲۰۱۷ چنین چیزی گفته است اما هیچ منبع رسمی یا سندی برای این ادعا وجود ندارد.
با این حال، در کمپین‌های انتخاباتی و ویدئوهای رسمی وزارت خارجه آمریکا، از جمله توسط برایان هوک، نماینده ویژه امور ایران، موضوع اخراج فرزندان مقام‌های ایرانی مطرح شده بود. در کنار این روایت‌ها، نشریه اکونومیست نیز در گزارشی اشاره کرده بود که بسیاری از آقازاده‌های ایرانی، پس از پایان تحصیلات به ایران برنمی‌گردند و به دنبال زندگی در غرب هستند. برخی در دانشگاه‌های معتبر مشغول‌اند، برخی در مشاغل معمولی و گروهی نیز در فضای مجازی سبک زندگی لوکس خود را به نمایش می‌گذارند.
بازگرداندن صد ایرانی از آمریکا به ایران، نه فقط یک اقدام اجرایی، بلکه اتفاقی نادر از همکاری دو کشور است. در سالیان گذشته ایران و آمریکا در موضوعات سیاسی همکاری‌های محدودی از جمله درباره افغانستان یا عراق داشته‌اند اما درباره اخراج ایرانیان نه. تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده بود.
چهار : مقام‌های ایرانی گفته‌اند که برخی از اخراج‌شدگان داوطلبانه بازگشته‌اند، اما بسیاری دیگر پس از ماه‌ها بازداشت، بدون رسیدگی کامل به پرونده‌شان، به ایران فرستاده شده‌اند. حسین نوش‌آبادی، مدیرکل مجلس معاونت کنسولی مجلس و ایرانیان وزارت خارجه نیز از یک «تفاهم صورت گرفته» بین دو کشور خبرداده و تعداد ایرانیان را بیشتر ذکر کرده و گفته است: «طی فردا یا پس فردا حدود ۱۲۰ مهاجر ایرانی به کشور باز خواهند گشت و براساس آنچه که ما اطلاع داریم رضایت آنها برای بازگشت به کشور جلب شده است.»
نوش آبادی در توضیح خود این را نکته را بازکرده است که « این افراد از ایران به صورت قانونی خارج شده‌اند، اما برخی از آنها از طریق مرز مکزیک به صورت غیرقانونی به آمریکا ورود پیدا کرده‌اند.» به گفته او اداره مهاجرت آمریکا پیگیر خروج آنها بود. او این خبر را هم داده است که این پرواز اول بازگشت ایرانیان است. او می‌گوید:« چند ماه پیش در ارتباط با اخراج اتباع ایرانی در آمریکا بحث ۳۰۰ الی ۴۰۰ نفر مطرح شد و تعداد افرادی که اکنون برمی‌گردند حدود ۱۲۰ نفر هستند و شاید این مرحله اول بازگشت این افراد باشد.»
پنج : در ایران که با بحران اقتصادی، تورم، بیکاری و قطعی‌های مکرر انرژی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، بازگشت به وطن برای بسیاری از این افراد، نه پایان یک سفر، بلکه آغاز یک ابهام است. مقام‌های ایرانی وعده داده‌اند که با آنان برخورد مناسبی خواهد شد، اما برخی از بازگشتگان، به گفته منابع آمریکایی، دچار ترس و ناامیدی‌اند. این پرواز، در نهایت، تصویری چندلایه از مهاجرت ایرانیان به آمریکا را به نمایش می‌گذارد؛ از رویای تحصیل و آزادی تا واقعیت‌های دیپورت و بازگشت.
