بازار خواری در تاریخی‌ترین بازار ارومیه

هفت صبح| صدای قدم‌ها، رنگ قالی‌ها، بوی اسپند عطارها و برق طلای زرگران؛ همه اینها قرن‌هاست در بازار تاریخی ارومیه جان گرفته و شهر را زنده نگه داشته است. اما حالا میان این زیبایی دیرینه، چیزی تلخ در حال رخ‌دادن است:«بازارخواری». تجاوز آرام و خزنده برخی کسبه به حریم اصلی بازار، چهره اصیل این گذر کهن را زخم زده است. آنقدر آرام که اگر چشم تیزبین مردم و حساسیت علاقه‌مندان به میراث فرهنگی نبود، شاید این زخم هر روز عمیق‌تر می‌شد.

اکنون ۲۵ پرونده روی میز میراث فرهنگی است و این نکته که آیا بازار ارومیه از چنگ این بی‌نظمی طولانی رها می‌شود؟ بازار تاریخی ارومیه، این یادگار دیرپای تجارت و زندگی شهری، سال‌هاست مانند نگینی در میان بافت قدیمی شهر می‌درخشد. آجرهایش، قوس‌های خشتی‌اش، حجره‌های کوچک پررمزورازش و راسته‌هایی که بوی تاریخ می‌دهند، از آن جایی ساخته‌اند که هر مسافر را مسحور می‌کند. اما این روزها این زیبایی هزارساله زیر سایه رفتارهایی قرار گرفته که آرام و پیوسته چهره بازار را دگرگون می‌کند.

  بی‌نظمی خزنده؛ تصرفی که از یک قدم شروع شد

چندی است که شکایت‌های مردم از سد معبر، پیشروی حجره‌ها، گذاشتن بساط بیرون از محدوده اصلی و تصرف غیرقانونی بخشی از گذرها افزایش یافته است. مردم از تنگ‌شدن مسیرها می‌گویند، از این‌که گذر تاریخی قدم‌زنی را سخت کرده و  نفس بازار  را گرفته است. این‌بار البته باران و فرسایش طبیعی دلیل اصلی نیست. چند وقتی است که انسان‌ها به جان بازار افتاده‌اند. کسبه‌ای که از حد مجاز پا فراتر گذاشته‌اند، هدف‌شان توسعه حجره‌هایشان است. این تصرف‌ها در برخی موارد آنقدر گسترده بوده که طبق بعضی مغازه‌ها بیش از چهار متر از فضای اصلی بازار را بلعیده‌اند؛ چهار متر در بازاری که هر وجب آن ارزش تاریخی دارد و در جایی که هر متر مغازه تا یک میلیارد تومان قیمت دارد!

 ۲۵ پرونده و هشدارهای مکرر

مرتضی صفری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی، از ماجرا تصویری روشن‌تر ارائه می‌دهد: از ابتدای امسال تاکنون ۲۵ پرونده برای متخلفان تشکیل شده است. پرونده‌هایی برای کسانی که در محدوده داخلی بازار دست‌اندازی کرده‌اند. صفری تاکید می‌کند که بازار تاریخی ارومیه ضوابط مشخصی دارد و منظر آن نباید خدشه‌دار شود.

او می‌گوید:«تعدادی از کسبه در برخی راسته‌ها بیش از حد پیشروی کرده‌اند؛ این اقدام هم به مسیر تردد مردم آسیب زده و هم به ساختار تاریخی بازار لطمه زده است.» به گفته او، میراث فرهنگی و شهرداری بارها تذکر داده‌اند. حتی شکایت‌ حقوقی هم ثبت شده است. اما همچنان پیشروی‌ها ادامه دارد. صفری از شهرداری درخواست کرده که به‌عنوان متولی مقابله با سد معبر، نقش جدی‌تری ایفا کند تا چهره بازار از این بی‌نظمی نجات پیدا کند.

 زرگران و عطاران در خط اول تخلف

اگرچه تخلف‌ها در نقاط مختلف دیده می‌شود، اما آن‌طور که مدیرکل میراث فرهنگی می‌گوید، بیشترین تعرض‌ها در راسته عطاران و زرگران رخ داده است. منطقه‌ای که از قضا یکی از ارزشمندترین بخش‌های بازار به شمار می‌رود. جایی که عطر ادویه و درخشش طلا همیشه بخشی از هویت آن بوده، حالا زیر سایه تصرف‌ها و پیشروی‌های غیرقانونی، دچار آشفتگی شده است. در برخی مواقع قیمت در متر مغازه تا یک میلیارد تومان نیز معامله می‌شود.

بازار تاریخی؛ میراثی تنها برای کسب‌وکار نیست

صفری در ادامه صحبت‌هایش نکته‌ای را یادآوری می‌کند که شاید برخی کسبه از یاد برده‌اند: «بازار تاریخی ارومیه فقط محل کسب‌وکار نیست؛ یک هویت است. یک سند زنده از زندگی شهری. باید اصالت آن حفظ شود.» او تاکید می‌کند که نوع بهره‌برداری از بازار باید مطابق ضوابط میراثی باشد و کسبه باید کسب‌وکار را با احترام به تاریخ درآمیزند، نه با تجاوز به آن. 

 آسیبی که ریشه‌ها را می‌خورد

بازار ارومیه یک کالبد زنده تاریخی است. هنگامی که کسبه پیشروی می‌کنند و حجره‌ها بی‌قاعده جلو می‌آیند، هویت معماری بازار نیز  تغییر می‌کند. شکل دهانه‌ها، تناسب طاق‌ها، بافت مسیرها، همه و همه بخش‌هایی هستند که با یک دکه کوچکِ غیرمجاز یا یک پیشروی چهارمتری، تعادلشان بر هم می‌خورد.  سایه بازارخواری، همان‌قدر که آرام است، همان‌قدر هم مخرب است. اما چرا این اتفاق افتاد؟ مشکل اصلی نتیجه سال‌ها بی‌توجهی است. اگر بارها چشم‌پوشی نمی‌شد، اگر سد معبر جدی گرفته می‌شد، اگر نظارت پیوسته بود، شاید امروز بازار ارومیه با چنین حجم از تعرض روبه‌رو نبود.