آخرین نفس‌های زمین زیرپای تهرانی‌ها
فرونشست گسترده و بی‌سابقه در تهران، سه میلیون نفر را در مسیر خطری لحظه‌ای و واقعی قرار داده است
هفت صبح| در حالیکه گفته می‌شود تقریبا ۴۰میلیون نفر از جمعیت کشور در معرض خطر فرونشست هستند، گزارش‌ها حکایت از آن دارد که تهران با حدود سه میلیون نفر شهروندی که در معرض این خطر قرار دارند، در صدر لیست شهرهایی قرار دارد که بیشترین آمار جمعیتی را در این زمینه به خود اختصاص داده است.
سخنگوی مدیریت بحران کشور اعلام کرده که بیشترین جمعیت تحت تاثیر فرونشست در استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان زندگی می‌کنند و در بین آنها، پایتخت بیشترین آمار جمعیتی در معرض خطر فرونشست را دارد. به گفته کارشناسان عمده‌ترین فرونشست در کشور در مجاورت یا روی گستره‌هایی است که کانون‌های جمعیتی بزرگی دارند؛ به طوری که ۷۵۰ شهر و ۹ هزار و ۲۰۰ آبادی و در مجموع ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشور روی پهنه‌های فرونشستی قرار دارند.
چندی قبل علی بیت‌اللهی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اعلام کرد که پدیده فرونشست زمین با آب‌های زیرزمینی در ارتباط است؛ به‌عبارتی هر چقدر آب زیرزمینی در لایه‌های زیرین زمین پایین می‌رود به همان نسبت هم سطح زمین پایین می‌رود که اصطلاحا به آن فرونشست اطلاق می‌شود.
او با ذکر اینکه امروز بارندگی‌ها قابل قیاس با حدود ۲۰سال قبل نیست می‌گوید: الان در بسیاری نقاط دیگر اصلا برف نمی‌بینیم و همین مسئله سبب می‌شود که بارش‌ها به صورت روان آب جاری شده و فرصت نفوذ آب به لایه‌های آب زیرزمینی هم گرفته شود. در واقع عدم امکان نفوذ آب یا کمبود نفوذ آب به لایه‌های زمین سبب شده تا فرونشست شکل بگیرد.
وی اعلام کرده، از آنجایی که درخصوص میزان تغذیه آبخوان تعادل وجود ندارد، نزدیک به ۱۴۰میلیارد متر مکعب آب از دست رفته است. همچنین به طور متوسط سطح آب زیرزمینی در آبخوان‌های کشور حدود ۶۰سانتی‌متر کم می‌شود که سالانه در برخی از مناطق کشور تا 1/5متر نیز می‌رسد. موضوعی که باعث از بین رفتن تدریجی دشت‌ها و مرگ آبخوان‌ها می‌شود. حالا کار به جایی رسیده که اکنون در همه استان‌های کشور به‌جز گیلان، این پدیده مشاهده شده است.
نقش کشاورزی در فرونشست
در این میان یکی از مهمترین دلایل کمبود آب‌های زیرزمینی و افزایش پدیده فرونشست، به حوزه کشاورزی برمی‌گردد. طبق گفته مسئولان تراز اول وزارت جهاد کشاورزی در دوره‌های مختلف دولت‌ها، نزدیک به ۳۰درصد محصولات کشاورزی ما پرت و هدر رفت آب دارد و به طور متوسط از ۲۰۰ لیتر در یک کیلوگرم تا ۱۵ هزار لیتر در یک کیلوگرم اعم از فرآورده‌های زراعی و دامی آب مصرف می‌شود که همه اینها به معنای هدر رفت بالای آب است.
4 منطقه پایتخت با بیشترین فرونشست
در تهران با جمعیتی بین 12 تا 14 میلیون نفر، سالانه تا ۳۶ سانتی‌متر فرونشست گزارش شده است. پدیده‌ای که می‌تواند تهدیدی جدی برای زیرساخت‌های شهری، خطوط لوله، شبکه‌های ریلی و جمعیت باشد.به گفته بیت‌اللهی، بیش از نیمی از مساحت بافت‌های تاریخی کشور در مناطق فرونشستی قرار دارند و حدود ۱۰ هزار کیلومتر از خطوط گاز در معرض خطر هستند به‌طوریکه خطوط ریلی و جمعیت حدود ۴۰میلیون نفر در مناطق مجاور یا در پهنه‌های فرونشستی زندگی می‌کنند که نشان‌دهنده خطرات جدی برای زیرساخت‌ها و زندگی مردم است.
موضوعی که بیت‌اللهی چالش‌های مطرح در این خصوص را اینگونه توصیف می‌کند: اصولا یکی از بزرگترین زون‌های فرونشستی کشور دلیل تمرکز جمعیتی بالا، در جنوب تهران است. دشت تهران از کمربند میانی از سمت بلوار کشاورز به پایین شکل می‌گیرد که به همان نسبت به صورت خفیف فرو نشست به سمت جنوب تهران شروع می‌شود و اکنون در مناطق ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۲۱، ۱۰، ۱۱، آثار فرونشست در آنها مشاهده شده است.
او با خطرناک خواندن این شرایط می‌گوید: نزدیک به سه میلیون نفر در پهنه فرونشستی تهران ساکن هستند. متاسفانه به دلیل کاهش منابع آب شرب و بهداشتی، عدم تکافوی آب از طریق سدهای کرج، لتیان و ماملو و تامین بیش از ۵۰ درصد آب مورد نیاز تهران از طریق چاه‌های آب، مصرف آب بالایی را در این کلانشهر شاهدیم که این وضعیت، روند فرونشست را تشدید کرده است؛
به‌خصوص در مناطق جنوبی و حاشیه‌ای شهر، جایی که میزان فرونشست نسبت به دو سال قبل تا سه برابر افزایش یافته است و نزدیک به سه میلیون نفر در تهران در پهنه‌های فرونشستی ساکن هستند.او معتقد است: سیاست‌گذاری‌های بلندمدت، پایدار و مبتنی بر کارشناسی می‌تواند این بحران را کنترل و از توسعه بی‌رویه و تخریب منابع آب جلوگیری کند.
هوشمند سازی 100 هزار چاه
حالا اما در آخرین اظهار نظر در این زمینه حسین ظفری سخنگوی مدیریت بحران کشور، گفته که برداشت بی‌رویه از آبخوان‌ها، خشکسالی و تغییرات اقلیمی، بیشترین اثر را بر استان‌های خراسان رضوی، اصفهان و جنوب کرمان داشته است و اقدامات کنترلی شامل تجهیز چاه‌های مجاز به سیستم هوشمند، مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و اجرای پروژه‌های آبخیزداری برای کاهش پیامدهای فرونشست در جریان است.
او همچنین ضمن برشمردن برخی از اقدامات انجام شده برای کاهش اثرات فرونشست گفته که طی چند سال گذشته بیش از ۱۰۰ هزار حلقه چاه مجاز مجهز به سیستم کنترل هوشمند شده‌اند تا میزان برداشت آب زیرزمینی کنترل شود. همچنین در سال گذشته حدود ۲۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز مسدود شده است.
فرونشست خطرناک
اما این فرونشست‌ها می‌تواند زندگی شهروندان را در مراکز جمعیتی به خطر بیاندازد. یکی از این نقاط تاثیر بر زیرساخت‌های حیاتی شهرهاست. موضوعی که سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور نیز به آن اشاره کرده و گفته است: مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ارزیابی خطرپذیری فرونشست را در بخشی از خطوط زمینی، ریلی و فرودگاه‌های کشور انجام داده است.
علاوه بر این، وزارت نیرو و سازمان منابع طبیعی با هدف تغذیه آبخوان‌ها از طریق مدیریت سیلاب‌ها و آبخیزداری اقدام کرده‌اند و این اقدامات علاوه بر تامین منابع آب، موجب کاهش پیامدهای فرونشست نیز می‌شود. تلاش بر این است که پیامدهای فرونشست به حداقل برسد و سازه‌ها و زیرساخت‌های مهم کشور، از جمله خطوط ریلی، مترو و سایر تاسیسات حیاتی، کمترین آسیب را ببینند.
