زمین فرو می‌رود، چاه‌ها می‌میرند!
اگر طرح‌های هوشمندسازی و استفاده از پساب اجرا نشوند تهران در آینده‌ای نزدیک با کم‌آبی شدید روبه‌رو خواهد شد
هفت صبح| تهران، همان شهری که روزگاری با قنات‌هایش شناخته می‌شد و سرسبزی‌اش را مدیون آنها بود؛ حالا در ماتم این شاهرگ‌های حیات به سوگ نشسته است. حالا آب این چاه‌ها که روزگاری مهمترین محل تامین آب مردم تهران بود، به قدری کم شده که حتی جوابگوی آبیاری بوستان‌ها و فضای سبز تهران نیز نیست چه رسد به تامین آب شرب شهروندان. حفر بی‌رویه چاه‌ها در کنار برداشت‌های بی‌حساب و کتاب آب از آنها باعث شده تا اکثرشان در معرض نابودی مطلق قرار گیرند.
شاید برای همین باشد که کارشناسان اعلام کرده‌اند به دنبال هوشمندسازی چاه‌های آب، به عنوان یکی از آخرین گزینه‌ها برای جلوگیری از مرگ آنها هستند و رئیس کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر نیز اعلام کرده که تا پایان سال 65 درصد چاه‌ها برای نظارت بر چگونگی برداشت آب از آنها به کنتور‌های هوشمند مجهز می‌شوند.
مصداق بارز وضعیت چاه‌های تهران شاید سخنان علی محمد مختاری رئیس اسبق سازمان بوستان‌های شهر تهران باشد که چند هفته پیش در صحن شورا نسبت به افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی هشدار داد و گفت: تا چند سال پیش در مناطق جنوبی تهران با حفر نیم‌متری به آب می‌رسیدیم اما اکنون در برخی مناطق با حفاری تا عمق ۱۵ متری نیز به آب نمی‌رسیم. حالا در شرایطی قرار داریم که از مجموع ۵۷۴ حلقه چاه، ۲۴ حلقه به‌طور کامل از مدار خارج شده، ۱۰۳ چاه خشک شده و ۱۱ چاه نیز کاهش شدید دبی داشته‌اند و در آستانه خشک شدن هستند.
هشدار در مورد حفر چاه‌های جدید
وضعیت چاه‌های تهران درحالی به مرحله بحرانی رسیده که معمولا تابستان‌ها، همزمان با بالا گرفتن بحران کمبود آب، بخشی از آب مورد نیاز شهرهای بزرگ و به‌خصوص تهران از طریق همین چاه‌ها یا حفر چاه‌های جدید تامین می‌شود. گرچه این برداشت‌ها امسال به مرز هشدار رسیدند کمااینکه محمدصابر باغخانی‌پور، مدیر کل محیط زیست شهرداری تهران، چندی قبل با لحنی هشدارآمیز خواستار توقف کامل حفر چاه‌های جدید در سطح شهر شد. به گفته وی حفر چاه‌های جدید در سطح شهر تهران باعث ایجاد مشکلات زیست‌محیطی، فرونشست زمین و معضلات دیگر می‌شود. او با لحنی جدی خطاب به مدیران مناطق شهرداری افزود: «مسئولان اجازه ندهند چاه جدیدی در مناطق تهران حفر و اضافه شود.» اخطاری که اگر نبود شاید شورای شهر تهران با حفر چند‌ده چاه توسط وزارت نیرو در تابستان اخیر موافقت می‌کردند!
از کنترل قانونی تا فرهنگ‌سازی
اما موضوع خاموشی نفس‌های چاه‌های پایتخت به حدی جدی است که پای فرمانداری را هم به ماجرا باز کرده است. حسین خوش‌اقبال، فرماندار تهران، چندی قبل ضمن هشدار نسبت به افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، اعلام کرد که ما به شدت از حفر چاه‌های غیرمجازجلوگیری می‌کنیم و بر مصرف آب از چاه‌های مجاز نظارت خواهیم داشت.
اما این مسیر چگونه می‌تواند محقق شود؟ سوالی که خوش‌اقبال در پاسخ به آن گفته بود: فرمانداری تهران با نصب سامانه‌های پایش هوشمند، بازدید‌های میدانی و پیگیری قضایی، به‌طور مستمر با متخلفان برخورد می‌کند.به گفته وی این برخورد‌ها شامل جریمه‌های سنگین و در موارد خاص، پیگرد قضایی است.
آغاز تدوین طرح خام آب تهران
بخش اعظمی از آب چاه‌ها در تابستان‌ها برای آبیاری درختان استفاده می‌شود. برای همین به گفته رئیس کمیسیون محیط زیست شورای شهر قرار است برای کنترل این رویه، طرحی با عنوان طرح جامعه آب «خام» تهران تهیه شود. مهدی پیرهادی در این زمینه می‌گوید: این طرح در حال نهایی شدن است و پیش‌بینی می‌شود تا حدود دو ماه آینده به پایان برسد و برای تصویب به صحن شورای شهر ارائه شود. در این طرح، تمامی سناریوهای ممکن از جمله بدترین وضعیت‌های آبی برای پایتخت پیش‌بینی و بررسی شده است.
این عضو شورای شهر مدعی است که اگر طرح جامع آب خام به مرحله اجرا نرسد، در بلندمدت برخی از بوستان‌ها و فضاهای سبز شهر در معرض خطر خشکی قرار می‌گیرند، از این رو اجرای آن ضرورتی حیاتی برای تداوم پایداری محیط‌زیست شهری تهران دارد.
طرحی که رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر از آن یاد می‌کند در واقع طرحی است که در آن ۳۴ پروژه شامل احداث تصفیهخانهها، انتقال پساب، شناسایی و احیای قنات‌ها، آب‌رسانی هوشمند و شبکه‌ای به فضای سبز، آبیاری زیرسطحی و هوشمندسازی چاه‌ها طی چند سال آینده به بهره‌برداری می‌رسند و نهایتا برخی از موارد باقی مانده تا افق ۱۴۱۰ تکمیل خواهند شد.
در این میان پروژه‌های مربوط به انتقال پساب تصفیهخانهها به مناطق مختلف شهری برای آبیاری بوستان ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پیرهادی در مورد تکمیل این طرح ها نیز می‌گوید: این پروژه‌ها حداکثر تا سال ۱۴۰۸ به پایان خواهد رسید. با تکمیل این پروژه‌ها، استفاده از پساب برای آبیاری بوستان‌ها و فضاهای سبز جایگزین برداشت آب از چاه‌ها خواهد شد و در نتیجه مصرف آب چاه‌ها به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کند و به حفظ منابع آبی کمک خواهد شد.
راهکاری به‌نام هوشمندسازی چاه‌ها
اما طرح هوشمندسازی چاه‌های تهران که فرماندار نیز از آن به عنوان راهکاری برای جلوگیری از خشک شدن چاه‌ها یاد کرده به کجا رسیده است؟ موضوعی که پیرهادی در پاسخ به آن می‌گوید: تا پایان سال جاری ۶۵درصد چاه‌های شهر هوشمند می‌شوند و تا سال آینده نیز، تمام چاه‌ها به سیستم هوشمند مجهز خواهند شد.
به گفته وی، هوشمندسازی چاه‌ها موجب صرفه‌جویی در مصرف آب و انرژی، افزایش عمر مفید تجهیزات، پیشگیری از خشک شدن چاه‌ها و نیز پاسخگویی به الزامات قانونی از جمله نصب کنتور هوشمند آب می‌شود. همچنین با اجرای این طرح، امکان مانیتورینگ لحظه‌ای عملکرد پمپ‌ها فراهم شده و از برداشت غیرمجاز جلوگیری خواهد شد.
