دود زمستانی بازمی‌گردد | منتظر قطع مازوت سوزی نباشید

هفت صبح،‌ مسیحا اقتداریان|  سرعت راننده تاکسی اندکی کم می‌شود‌. سرفه‌های بی‌جانش از ته ریه‌ها، دیگر یاری تنفس نمی‌دهد .مرد جوان نشسته روی صندلی جلو کنار راننده با دستپاچگی فرمان را به سمت کنار خیابان هدایت می‌کند. ما در صندلی‌های عقب خشک‌مان زده است. راننده یک باره نفس عمیقی می‌کشد و اسپری استنشاقی قهوه‌ای رنگش  را از جیب شلوار خاکستری‌اش بیرون می‌آورد و چند جرعه هوای پاک را از راه دهان به ریه‌هایش هل می‌دهد. 

لحظاتی می‌گذرد تا آرامش به تاکسی برگردد و راننده بتواند بریده بریده از آلودگی هوا و بی عملی مسئولان انتقاد می‌کند. وی که به گفته خودش جانباز شیمیایی دوران هشت سال جنگ ایران و عراق است و ریه‌های خرابش یادگاری است از همان روزها، دنده‌ای چاق کرده و از مسافران معذرت‌خواهی می‌کند و می‌گوید: چندساله گرفتار این وضعیتیم. چند ساله نه پاییزی داریم نه زمستونی نه بارون درست و حسابی نه برفی. یا با کمبود برق تو تابستون طرفیم یا با سوخت تو زمستون. گندتون بزنن با این مدیریتتون! این همه کارخونه بی‌پدرومادر واسه چیه؟ نه شما بگید این همه واسه چیه؟ گرفتاری شدیم به خدا.

راننده که معلوم است در حال سیر و سفر در گذشته‌های نه چندان دور و روزهای آسمان آبی است بعد از چند ثانیه می‌گوید: ما اون موقع مازوت سوزی داشتیم الان هم مازوت سوزی باز داریم. ریه واسمون نموند. بس که کارخونه زدن و مازوت می‌سوزه. نه بهاری نه تابستونی نه پاییزی نه زمستونی، خدا لعنت‌شون کنه.

آقای خدا بیامرزم می‌گفت، مُد مازوت سوزی از شوروی اومد تو مملکت. اون‌موقع مازوتو واسه گرم کردن خونه‌هاشون استفاده می‌کردن. اینو از سربازای قزاق شنیده بود.راننده همچنین در طول مسیر به یاد روستا و روزهای خوش گذشته، هر از چند گاهی آهی می‌کشد و ای روزگاری می‌گوید. اما همچنان راننده با ریه‌های فرسوده، آلودگی هوا را سرفه باران می‌کرد... 

 شاید دور، شاید نزدیک

چند سالی است که با شروع فصل سرما و پاییز و زمستان‌، دوی ماراتن روسیاهی به زغال به دست فراموشی سپرده شده و جایش را به مازوت داده است. یعنی این که تا مازوت هست قانون هوای پاک و قوانینی از این دست برای هوا معنا پیدا نخواهد کرد.با عبور از بحث کیفیت بنزین و فرسودگی وسایل نقلیه عمومی  و خودروهای روبه افزون که گذر می‌کنی، نیروگاه‌ها و به تبع آن سوخت مازوت‌شان ریه شهرها را در خواب آلودگی و آلایندگی فرو می‌برد.

چالش مازوت‌سوزی شاید در سال‌های دور هم وجود داشته، اما بر اساس یک جست‌وجوی ساده، این موضوع تقریبا از سه–چهار سال پیش به‌طور جدی به یکی از مطالبات رسانه‌ها و افکارعمومی بدل شده است. در این میان هر چند در سال پیش با توجه به قطعی‌های مکرر برق، دستور توقف استفاده از سوخت مازوت در سه نیروگاه، به نگرانی‌ها درباره‌ ناترازی انرژی دامن زده است. دولت می‌گوید در انتخاب میان دوگانه مازوت‌سوزی و قطع برق، بر سلامت مردم تاکید داشته و دارد اما، این گفته بدین معنا نبوده که دولت کاملا به گفته خود پایبند باشد. 

درست زمانی که ممنوعیت استفاده از سوخت مازوت در سه نیروگاه در شهرهای اراک، اصفهان و کرج در هیئت دولت به تصویب رسید، قرار شد طبق این تصمیم، نیروگاه‌های شازند(اراک)، منتظر قائم(کرج) و شهید منتظری(اصفهان) در سه کلانشهری که در هر فصل سرد بار ناترازی انرژی را به دوش می‌کشند، از سوزاندن مازوت منع شوند و در عوض وزارت نیرو ساعت‌هایی را در طول سال «خاموشی‌های منظم» اعلام کند.

مصداق این گفته نیز در سخنان شینا انصاری، رئیس سازمان محیط زیست کشور در جایی مشهود می‌شود که می‌گوید: مازوت سوزی به طور مکرر در این سه استان داشتیم و مشخص شده میزان انتشار آلودگی ناشی از گوگرد بالاست. برای همین تصمیم گرفته شد تا مازوت سوزی در این سه نیروگاه ممنوع شود.

احمد طاهری، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست نیز در گفت‌وگو با روزنامه «هفت‌صبح» می‌گوید که با توجه به ناترازی انرژی و شرایط فعلی، احتمال مازوت‌سوزی در امسال هم وجود دارد.  البته وی در عین حال تاکید می‌کند که سوخت مورد استفاده، از نوع مازوت «کم‌گوگرد» است و فعلا حدود ۲۵۰ میلیون لیتر آن ذخیره شده و در صورت نیاز امکان تامین بیشتر هم هست.

با این اوصاف، این حجم ذخیره‌سازی و برنامه‌ریزی نشان می‌دهد تصمیمی برای توقف مازوت‌سوزی وجود ندارد؛ حتی اگر نوع کم‌گوگرد آن استفاده شود. اما اینکه مازوت کم‌گوگرد دقیقا چقدر خطرش کمتر است و چقدر از نظر آلایندگی با مازوت معمولی تفاوت دارد، سوالی است که باید از کارشناسان به آن پاسخ دهند.

مازوت سوزی نادرستی که چاره شده است

دکتر دولت آبادی فعال حوزه محیط زیست در این باره با ذکر اینکه مصرف مازوت در دنیا روش منسوخ شده است به «هفت‌صبح» می‌گوید: اصولا چون در مازوت گوگرد وجود دارد مصرف آن حتی در کشتی‌هایی که در اقیانوس‌ها حرکت می‌کند هم ممنوع است، اگر سوخت شناور نیم درصد گوگرد داشته باشد ممنوع است که حرکت کند و در بنادر اجازه پهلوگیری ندارند!

وی تصریح می‌کند:«مازوت مورد استفاده در نیروگاه‌ها  5/2 تا 5/3 درصد است. تازه این مازوت در نیروگاه‌های داخل شهرها مثل نیروگاه شهید رجایی در چند کیلومتری قزوین، نیروگاه رامین در جاده اهواز به رامهرمز و نیروگاه نکا  در نزدیک ساری و حتی نیروگاه بعثت در نزدیک ترمینال جنوب در تهران استفاده می‌شود.»

به گفته وی، اینکه از این همه آلودگی چقدر آن در اثر استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها است قابل محاسبه نیست. دولت آبادی در این زمینه می‌افزاید: متاسفانه سوخت خودروها هم  دارای مقداری گوگرد است. تنها تفاوت در این است که سوخت نیروگاه‌ها و آلودگی آن به‌صورت انبوه دیده می‌شود ولی سوخت خودروها به‌صورت نامحسوس در هوا پخش می‌شود .

وی با تاکید بر اینکه نباید از واقعیت‌های فنی و محدودیت‌های موجود در تامین سوخت کشور چشم‌پوشی کرد اعلام می‌کند: صحبت و قضاوت و اظهارنظر در مورد توقف مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها، بدون توجه به شرایط واقعی تامین سوخت، امکان‌پذیر نیست و طرح آن در سطح رسانه‌ای نیازمند درک جامع از زیرساخت‌های موجود است.به زیان ساده، با توجه به زیر ساخت‌های فرسوده و کمبودهایی که در مورد تجهیزات و نیروگاه‌ها داریم، عملا تنها گزینه پیش روی دولت برای حفظ پایداری تولید برق، ادامه استفاده از مازوت در دوره‌های سرد سال است. در واقع هرگونه تصمیم درباره توقف مازوت‌سوزی باید با ملاحظه واقعیت‌های فنی، ظرفیت انتقال انرژی و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها اتخاذ شود.

   یک ادعای تازه: مازوت عامل اصلی نیست!

پدرام جدی رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی بهشتی نیز معتقد است که مازوت به‌عنوان یک سوخت صنعتی در جهان، اروپا و کشورهایی مانند سوئد مصرف می‌شود؛ اما نکته مهم آن است که نوع و استاندارد مازوت در میزان آلایندگی آن اثر مستقیم دارد!

وی البته در این میان ادعایی را مطرح می‌کند که در نوع خود جدید است. وی در گفت‌‌وگو با «هفت‌صبح» می‌گوید: برخلاف تصوری که طی سال‌های اخیر در فضای رسانه‌ای تقویت شده، مازوت عامل اصلی آلودگی هوای تهران نیست. طبق آمارهای معتبر، منابع متحرک شامل خودروها، موتورسیکلت‌ها و ناوگان حمل‌ونقل بیش از ۶۰ درصد آلودگی هوای پایتخت را تولید می‌کنند.

این رقم نشان می‌دهد که تمرکز مطالبه‌گری و پیگیری باید بر حوزه حمل‌ونقل و مدیریت خودروها باشد. البته مازوت در تهران نقش تشدیدکننده‌ای دارد ولی عامل اصلی آلودگی محسوب نمی‌شود. در شرایطی که آلودگی ناشی از خودروها وجود دارد، مصرف مازوت می‌تواند با افزایش SO2 و ایجاد بوهای نامطبوع، کیفیت هوا را بدتر کند؛ اما نمی‌توان آن را علت اصلی آلودگی هوا دانست.

این مقام مسئول با اشاره به چرایی مصرف مقطعی مازوت در نیروگاه‌ها نیز می‌گوید: زمانی که در فصل سرد مصرف گاز خانگی افزایش می‌یابد و ذخایر نیروگاهی به‌موقع تامین و تکمیل نشده باشد، نیروگاه‌ها ناچار می‌شوند به سراغ سوخت‌های جایگزین از جمله مازوت بروند. در واقع مازوت گزینه اضطراری است.

وی همچنین یادآور شد: «در سال‌های اخیر فشار رسانه‌ای، ورود دستگاه‌های نظارتی و پیگیری فعالان محیط‌زیست موجب توقف‌های مقطعی در مصرف مازوت شده است؛ اما این توقف‌ها نمی‌تواند ادامه پیدا کند، زیرا تامین برق کشور اولویت حیاتی دارد. به گفته این کارشناس، برای اصلاح وضعیت آلودگی هوا در تهران، باید نگاه‌ها را به‌سمت ناوگان فرسوده، خودروهای غیراستاندارد، موتورسیکلت‌ها و مدیریت حمل‌ونقل شهری هدایت کرد، نه این‌که مازوت را به‌عنوان عامل اول معرفی کنیم.

منتظر قطع مازوت سوزی نباشید

محمدرضا درویش، پژوهشگر و کارشناس محیط‌زیست که این روزها در سفری کاری در استان‌های شمالی کشور به سر می‌برد در گفت‌و‌گو با «هفت‌صبح» با اشاره به آلودگی «بی‌سابقه» در شهرهای شمالی کشور می‌گوید: کیفیت هوا در این مناطق که معمولا از آلودگی زمستانی دور هستند، به‌طور نگران‌کننده‌ای کاهش یافته و در عین حال تقریبا همه استان‌ها اکنون درگیر آلودگی‌اند.او درباره تاثیر استفاده از «مازوت کم‌گوگرد» در شکل‌گیری آلودگی‌ها و تشدید آن می‌گوید: تا زمانی که سازمان محیط‌زیست آمار شفاف از سهم مازوت‌سوزی در آلودگی هوا و میزان گوگرد مصرفی ارائه نکند، اظهارنظر دقیق ممکن نیست.

درویش همچنین به نقش خشکسالی و توفان‌های شن در کشورهای همسایه اشاره کرده و می‌گوید: تاکنون هیچ نهاد رسمی سهم عوامل فرامرزی را در آلودگی ایران اعلام نکرده است. مسئولان آلودگی هوا را ناشی از گرد و غبار ناشی از خشکسالی کشورهای همسایه عنوان می‌کنند. شاید این حرف تا حدودی درست باشد ولی مسلما همه آلودگی هوای بی‌سابقه کنونی کشور، این مسئله نیست بلکه عوامل مختلفی دخالت دارند که باید در مورد آنها بررسی و تحقیق شود.

عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با یادآوری ناترازی چند ده هزار مگاواتی انرژی در کشور تاکید می‌کند: در چنین شرایطی با وجود ادعای عدم مازوت‌سوزی از سوی مسئولان، نیروگاه‌ها عملا طی سال‌های اخیر به مصرف مازوت ادامه داده‌اند و به نظر می‌رسد امسال هم این رویه ادامه خواهد داشت!

در این میان باید سوال کرد که واقعا حق مردم از هوای سالم کجا نوشته و درج شده است؟ به نظر می‌رسد متولیان و مسئولان، میان توسعه صنعتی و حق مردم ازداشتن هوای سالم، توسعه صنعتی را انتخاب کرده‌اند. حال آنکه، آنچه ایران در شرایط بحرانی از آن رنج می‌برد کمبود اراده است. مادامی که نگاه به وضعیت انرژی کوتاه مدت و مستمر نباشد مازوت سوزی نیز تکرار خواهد شد. بحث مازوت بحث سوخت نیست بحث زندگی مردم است.