دود در ریه تهران

هفت صبح، حمیدرضا خالدی|  این روزها تعداد تهرانی‌های ماسک به صورت و کسانیکه سرفه‌های شدید و خشک می‌کنند روز به روز بیشتر می‌شود. گرچه بخشی از این سرفه‌ها، شاید به خاطر ابتلای شهروندان به ویروس‌های پاییزه باشد اما، مسلما بخش قابل توجهی نیز به آلودگی هوای تهران بر می‌گردد. زنان و مردانی که راهی ندارند جز اینکه هر روز در این هوای آلوده کیلومترها طی مسیر کنند تا به محل کار، یا اماکنی که کاری در آنجا دارند برسند.

تقریبا روزی نیست که خبری در مورد آلوده بودن هوا منتشر نشود. اخباری که نشان می‌دهد بعد از بحران برق و آب، تهرانی‌ها حالا باید منتظر روزهای آلوده پاییز و زمستان باشند. این مسئله زمانی مهمتر می‌شود که بدانیم هوای تهران در 6 ماهه اول امسال نسبت به همین بازه زمانی در سال 1403، تقریبا 10درصد آلوده‌تر بوده است. و این یعنی؛ تهرانی‌ها منتظر روزهای پاک در نیمه دوم سال نباشند!

موضوعی که خودروها، سوزاندن پسماندها و مازوت سوزی از جمله مهمترین عوامل بروز این آلودگی‌ها هستند. با ایشن وجود رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در گفت‌وگو با «هفت‌صبح» اعلام می‌کند که همچنان دولت مصر به استفاده از مازوت – البته از نوع کم گوگرد آن – است!

   آمار، گویاترین سند

هوای پایتخت در طول شش ماهه اول سال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته وضعیت کیفیتی به مراتب بدتری را  داشته است. براساس گزارش‌های شرکت کنترل آلودگی هوای تهران، پایتخت نشینان سال گذشته 5 روز هوای پاک (با شاخص صفر تا 50) 121 روز هوای قابل قبول (با شاخص 51 تا 100) 57 روز هوای ناسالم برای گروه حساس (با شاخص 101 تا 150) دو روز ناسالم برای همه گروه‌ها (با شاخص 151 تا 200) داشته و روزهای با هوای بسیار ناسالم (با شاخص 201 تا 300) و خطرناک (با شاخص 301 تا 500) هم صفر بود.

امسال اما این آمار بیشتر به سمت آلودگی سوق پیدا می‌کند. بر اساس همین گزارش‌ها طی شش ماهه ابتدایی سال تعداد روزهای با هوای پاک در پایتخت 6 روز بوده ولی از تعداد روزهای با هوای قابل قبول کاسته شده و به 104 روز رسیده و تعداد روزهای با هوای ناسالم برای گروه‌های حساس به 65 روز و تعداد روزهای با هوای ناسالم به 7 روز افزایش یافته و تهرانی‌ها، دو روز هوای بسیار ناسالم و دو روز هوای خطرناک را تنفس کرده‌اند.

به زبان ساده، گزارش‌ها حاکی از آن است که در ۱۸۶ روز از ابتدای امسال تا پایان تابستان، حدود ۴۱درصد روز‌ها وضعیت آلودگی فراتر از حد سلامت داشته‌اند که در مقایسه با درصد مشابه سال گذشته (۳۲ درصد)، افزایش چشمگیری را نشان می‌دهد.

این گزارش‌ها همچنین نشان می‌دهد که گرچه تعداد روز‌های آلوده امسال افزایش یافته اما در مورد آلاینده‌های گازی به‌خصوص اُزن، این ارقام کاهش نسبی را داشته و در عوض، در مورد آلاینده ذرات معلق شرایط کیفی هوا نامناسب‌تر از سال گذشته بوده است.

 نقش گرد و غبار در افزایش آلودگی

به گفته فاطمه کریمی، مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران،  در سال جاری، سهم ذرات معلق ناشی از گرد و خاک و پدیده‌های جوی به دلیل شرایط اقلیمی خاص افزایش یافته و باعث شده تا شرایط آلودگی بیشتر به دلیل پدیده‌های هواشناسی و محیط‌زیستی باشد. وی همچنین ضمن هشدار نسبت به ادامه این رویه گفته که این وضعیت بیانگر ضرورت انجام اقدامات راهبردی در مدیریت محیط زیست و منابع طبیعی، کنترل خشکسالی و تغییرات اقلیمی در کنار کاهش نقش منابع انسانی آلاینده‌هاست.

این شرایط در معرض بحران در حالی است که سال‌ها از تدوین طرح مقابله با آلودگی هوای تهران می‌گذرد. طرحی که به نظر نمی‌رسد چندان ضمانت اجرایی داشته باشد! و چه دلیلی بهتر از اینکه هر ساله همزمان با آغاز پاییز و زمستان، برنامه‌های کاهش آلودگی هوا با هدف کنترل منابع آلاینده از سوی متولیان امر اجرا می‌شوند، اما عملا این اقدامات نتوانسته‌اند تاثیر ملموسی بر کیفیت هوای تهران بگذارند.در مورد بی‌اثر بودن اقدامات انجام شده همین بس که چندی قبل مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرد که «در بازه 10 ساله منتهی به 1403، این سال با حدود 39.9درصد شاخص کیفیت هوای بالاتر از حد سلامت، دومین سال آلوده در دهه اخیر بوده است.»

وعده بهبود شرایط؛ شاید چند سال بعد!

از سویی طی سال‌های گذشته اعضای شورای شهر تهران نیز بارها نسبت به اجرا نشدن قانون هوای پاک و تاثیر آلودگی زمستانه پایتخت بر سلامت شهروندان هشدار داده‌اند کما اینکه رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران چند روز قبل با ابراز نگرانی از وضعیت آلودگی هوا در پایتخت و تکرار سالانه پدیده وارونگی دما و افزایش غلظت آلاینده‌ها، خواستار بازنگری اساسی در طرح‌های مقابله با آلودگی هوا شد.

‌ مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران با تفسیری از وضعیت آلودگی هوای پایتخت در شش ماهه دوم سال می‌گوید که براساس بررسی داده‌های زیست‌محیطی، در سال جاری نیز شاخص آلودگی در بسیاری از روز‌های مهر و نیمه نخست پاییز در وضعیت ناسالم قرار گرفته و با آغاز پایداری جوی و وقوع وارونگی دما، انتظار می‌رود این روند همچون سال‌های گذشته در فصول زمستان نیز تشدید شود.

وی نیز به استمرار آلودگی هوای تهران در دو دهه گذشته اشاره کرده و گفته است؛ با وجود اجرای طرح‌های مختلف از جمله طرح کنترل آلودگی هوا و محدودیت تردد خودروها، شاخص کیفیت هوا در ماه‌های سرد سال، هوای پایتخت همچنان در وضعیت ناسالم یا بسیار ناسالم قرار داشته است؛ که باید چاره‌ای عاجل در این باره اندیشیده شود.

همدستی آلودگی با «مرگ»

در این میان اما شاید نگران‌کننده‌ترین بخش ماجرا تاثیری باشد که آلودگی مداوم هوا بر روی سلامت و حتی افزایش آمار مرگ و میر هموطنان داشته است. حدود سه ماه قبل بود که عباس شاهسونی، معاون مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام کرد. در حقیقت استناد شاهسونی به گزارشی است که چندی قبل منتشر شد و در آن در مورد آثار مادی و جانی آلودگی هوا بر روی هموطنان در شهرهای مختلف هشدار داده شده بود.

در این گزارش که در 83 شهر کشور با جمعیتی بیش از 57 میلیون نفر انجام شده، آمده است که تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال 1403 به طور میانگین 35 هزار و 540 نفر بوده است. همچنین در بخش دیگری از این مطالعه آمده است؛ 12.7 درصد از مرگ‌های طبیعی در 83 شهر مورد مطالعه، منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون بوده است، ضمن آنکه به طور میانگین 14.66 درصد از مرگ‌های منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی، 15 درصد به علت سکته مغزی، 14.4 درصد به دلیل سرطان ریه و بیش از 11 درصد به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی بوده است. 

اما آلودگی هوا علاوه بر تاثیرات مخربی که روی سلامت شهروندان دارد، منشاء خسارت‌های اقتصادی و مادی فراوانی هم هست. در گزارش یاد شده، هزینه‌های ناشی از مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال 1403 حدود 14 میلیارد دلار و معادل 1000 میلیارد تومان بوده است! حالا برای درک اهمیت این میزان خسارت کافی است آن را در قیمت دلار 110 هزار تومانی ضرب کنید تا ابعاد آن بیشتر مشخص شود.

 از ذرات معلق تا سایر آلاینده‌ها

همانطور که گفته شد ذرات معلق مهمترین منبع آلودگی هوا در تهران و سایر کلانشهرها، به‌خصوص در ایام سرد سال است. احمد طاهری، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در این باره به «هفت‌صبح» می‌گوید: محاسبات انجام شده نشان می‌دهد حجم  انتشار آلایندگی در کشور سالانه حدود ۷۰۰ هزار تن است که از این میزان، سهم تهران رقمی حدود ۱۰ هزار تن ذرات معلق است.

این حجم گسترده از ذرات معلق دلایل مختلفی دارد. از آلایندگی خودروها تا پسماند سوزی که نقش مهمی در افزایش این ذرات دارد. با این وجود در این آمار سهم و اسمی از پسماند سوزی به چشم نمی‌خورد در حالیکه ثابت شده که این پدیده می‌تواند حقیقتا یکی از مهمترین عوامل افزایش ذرات معلق آلاینده‌های جوی در پایتخت باشد.

تاکنون به کرات در مورد نقش منابع متحرک مانند خودروها در آلودگی هوا صحبت شده است.  طبق آمار، ۶۱درصد آلودگی هوا ناشی از منابع متحرک مانند خودروها، کامیون‌ها و اتوبوس‌های واحد است، در حالی که ۳۹ درصد دیگر مربوط به منابع ساکن مانند صنایع و نیروگاه‌ها می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که کنترل منابع متحرک تاثیر مستقیمی بر کاهش آلودگی دارد. با تمام این تفاصیل به نظر می‌رسد هنوز حتی با وجود افزوده شدن تعدادی اتوبوس و تاکسی جدید به ناوگان حمل و نقل عمومی همچنان منابع متحرک نقش مهمی در آلودگی پایتخت دارد.

به گفته طاهری هنوز بخش اعظمی از خودروهای عمومی و شخصی دارای استاندارد آلایندگی یورو ۱ و یورو ۲ هستند که از نظر زیست‌محیطی قابل قبول نیستند. ضمن آنکه حدود ۱۷ درصد کل ناوگان سواری تهران فاقد استاندارد آلایندگی است ضمن آنکه تقریبا بخش زیادی از خودروهای تهران نیز فرسوده هستند که آنها نیز جزو منابع اصلی آلاینده هوا محسوب می‌شوند.

رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم ولی در عین حال معتقد است که نباید انتظار داشت که آلودگی هوا، امسال روندی کاهشی را داشته باشد. وی در این زمینه می‌گوید: به هر حال سرد شدن هوا مساوی است با پدیده وارونگی هوا که ماهیت آن افزایش آلایندگی در مناطقی است که سرشار از ذرات معلق و دیگر منابع آلاینده هستند.

نقش شهرداری در کاهش آلودگی هوا

در این میان مدیریت شهری و به‌خصوص شهرداری قطعا یکی از اصلی‌ترین نهادهایی است که می‌تواند در کاهش آلودگی هوا دخیل باشد. از طریق نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، افزایش سرانه فضای سبز و درختکاری، انجام معاینه فنی‌های دقیق و... رئیس کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر مدعی است که اگر ورود خودروهای حمل و نقل عمومی به همین ترتیب ادامه داشته باشد، طی چند سال آینده می‌توانیم به کاهش آلودگی هوای تهران، به ویژه در فصل‌های سرد سال امیدوار بود. ادعایی که طاهری نیز آن را تایید می‌کند.گرچه کارشناسان معتقدند که هنوز اظهار نظر در مورد میزان تحقق این وعده‌ها زود است!