چرا جمعیت جوان نشد؟

هفت صبح|در روزگاری که ایران برای جوان ماندن جمعیتش با چالش‌های بزرگی دست‌وپنجه نرم می‌کند، قانونی با وعده‌های بزرگ به میدان آمد تا آینده‌ای پررونق را برای خانواده‌ها رقم بزند. قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» با میلیاردها تومان بودجه، قرار بود صدای خنده نوزادان را در خانه‌های ایرانی بلندتر و سایه پیری را از سرزمین دور کند‌ اما اعداد و ارقام، داستان دیگری را روایت می‌کنند: کاهش تولدها، افزایش مرگ‌ومیر و تیرهایی که یکی پس از دیگری به خطا رفته‌اند. این گزارش، قصه هزینه‌های کلان و دستاوردهای ناچیزی است که امیدهای بسیاری را به خود گره زده بود.

 هزینه‌های کلان برای دستاوردهای صفر

در مهرماه سال ۱۴۰۰، قانونی با عنوان «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» با ۷۳ ماده و ۸۱ تبصره در مجلس به تصویب رسید. این قانون که قرار بود با اجرای آزمایشی ۷ ساله، ایران را از خطر پیری جمعیت نجات دهد، در آبان همان سال با تأیید شورای نگهبان به اجرا درآمد‌ اما حالا، پس از چند سال، اعداد و ارقام حکایت دیگری دارند.

میلیاردها تومان هزینه شده‌ اما نه‌تنها رشد جمعیت بالا نرفته، بلکه حتی کاهشی شده است. پیش از این قانون، در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، رشد جمعیت کشور حدود ۰.۸ درصد بود‌ اما پس از اجرای قانون، این عدد در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ افت کرد و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که امسال حتی به ۰.۷ درصد هم می‌رسد. به زبان ساده، هزینه‌های هنگفت، نتیجه‌ای جز عقب‌گرد نداشته است.

   کاهش چشمگیر تولدها در یک دهه

 روزی که قانون جوانی جمعیت به اجرا درآمد، امید بود که صدای خنده نوزادان در خانه‌های ایرانی بیشتر شود‌ اما آمار چیز دیگری می‌گوید. در زمستان پارسال، تعداد تولدهای ثبت‌شده با کاهشی حدود ۵ درصد نسبت به سال قبل، از حدود ۲۶۰ هزار به ۲۴۵ هزار رسید. این کاهش فقط به یک فصل محدود نیست. در کل سال ۱۴۰۳، تعداد تولدها به حدود ۹۸۰ هزار مورد رسید، در حالی که سال قبلش حدود یک میلیون و ۶۰ هزار نوزاد به دنیا آمده بود؛ یعنی کاهشی نزدیک به ۷ درصد را تجربه کرده‌ایم.

اگر به عقب‌تر نگاه کنیم، از سال ۱۳۹۵ که حدود یک میلیون و ۵۳۰ هزار تولد ثبت شده بود، تا سال ۱۴۰۳، تعداد تولدها با کاهش حدود ۵۵۰ هزار موردی، نزدیک به ۳۶ درصد افت کرده است. فقط سال ۱۴۰۰ کمی استثنا بود که تعداد تولدها نسبت به سال قبلش اندکی بیشتر شد‌ اما این رشد ناچیز هم نتوانست جلوی روند کاهشی را بگیرد.

 افزایش مرگ‌ومیر در سال‌های اخیر

در حالی که تعداد تولدها کم می‌شود، تعداد مرگ‌ومیر در کشور رو به افزایش است. زمستان پارسال، تعداد فوتی‌ها با رشدی حدود ۱۱ درصد، از ۱۲۰ هزار نفر به حدود ۱۳۴ هزار نفر رسید. در کل سال ۱۴۰۳ هم حدود ۴۵۹ هزار نفر فوت کردند که نسبت به ۴۴۲ هزار نفر در سال ۱۴۰۲، حدود ۴ درصد افزایش داشته است.

سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، به دلیل همه‌گیری کرونا، اوج مرگ‌ومیر بود. در سال ۱۴۰۰ حدود ۵۴۵ هزار نفر و در سال ۱۳۹۹ حدود ۵۱۲ هزار نفر فوت کردند که بالاترین آمار در این دوره است‌ اما حتی اگر این دو سال را کنار بگذاریم، از سال ۱۳۹۵ که حدود ۳۷۰ هزار فوتی ثبت شده بود، تا سال ۱۴۰۳، تعداد مرگ‌ومیر با افزایشی حدود ۸۹ هزار نفری، رشدی ۲۴ درصدی داشته است.

شهرنشینان و افزایش مرگ‌ومیر

وقتی آمار را به تفکیک شهر و روستا بررسی می‌کنیم، داستان کمی متفاوت می‌شود. در سال ۱۳۹۵، از کل تولدها، حدود ۱ میلیون و ۱۷۶ هزار مورد (نزدیک به ۷۷ درصد) مربوط به شهرها بود‌ اما در سال ۱۴۰۳، این عدد به حدود ۷۵۳ هزار تولد رسید که کاهش‌ حدود ۳۶‌درصدی را نشان می‌دهد. در روستاها هم اوضاع مشابه است و تولدها تقریباً به همین میزان کم شده‌اند.

اما در بخش مرگ‌ومیر، شهرنشینان بیشتر آسیب دیده‌اند. در سال ۱۳۹۵، حدود ۲۷۵ هزار فوتی (حدود ۷۴ درصد کل فوتی‌ها) در شهرها ثبت شد. این رقم در سال ۱۴۰۳ به حدود ۳۵۳ هزار نفر رسید که رشد‌ حدود ۲۸‌درصدی را نشان می‌دهد. در سال‌های کرونا، شهرنشینان بیشتر از روستانشینان قربانی شدند و سهم آنها از کل فوتی‌ها به حدود ۷۷درصد رسید. شاید آلودگی هوا یا مهاجرت روستاییان به شهرها در این افزایش نقش داشته باشد.

تیری که به هدف نخورد

قانون جوانی جمعیت قرار بود امیدی برای آینده ایران باشد‌ اما اعداد و ارقام، داستان ناکامی را روایت می‌کنند. در دو سال اول اجرا، این قانون حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان هزینه داشت‌ اما در سال ۱۴۰۳، بودجه آن یک‌باره به ۴۲ هزار میلیارد تومان رسید. در مجموع، طی سه سال، بیش از ۵۳ هزار میلیارد تومان برای این قانون خرج شده است.

با این حال، نه‌تنها کاهش تولدها متوقف نشده، بلکه روند کاهشی همچنان ادامه دارد. این قانون، مانند تیری بود که نه‌تنها به هدف نخورد، بلکه به نظر می‌رسد مسیر را هم گم کرده است. این روزها ایران برای جوان ماندن می‌جنگد‌ اما آمارها هشداری تلخ دارند. میلیاردها تومان هزینه شده‌ اما نتیجه‌ای جز کاهش تولدها و افزایش مرگ‌ومیر به دست نیامده است.