در روزهای جنگ همه ماندند، حتی برق!
چرا بعد از پایان یافتن جنگ دوباره سروکله خاموشی‌ها پیدا شد؟
هفت صبح| در روزهایی که اخبار جنگ، هر لحظه چشم‌ها را به صفحه گوشی‌ها دوخته بود، اتفاقی عجیب و بی‌سروصدا در زیر پوست شهر رخ داد. تهران، این کلانشهر همیشه در معرض خاموشی‌های تابستانه، انگار نفس تازه‌ای کشیده بود. خبری از قطعی‌های زمان‌بندی‌شده نبود، خانه‌ها روشن ماندند، کولرها کار می‌کردند و هیچ پیامک هشداری درباره «خاموشی احتمالی» به گوشی‌ها نرسید.
همه‌چیز در حالی اتفاق افتاد که تنها چند روز پیش از آغاز جنگ، سامانه رسمی «برق من» خبر از خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده می‌داد. اما در 12روزی که حمله‌ها جریان داشت، همه‌چیز برعکس شد. خاموشی‌ها لغو شدند، و شبکه برق نه‌تنها پایداری‌اش را حفظ کرد، بلکه نفس راحتی هم کشید. چرا؟
قطع اینترنت، نجات‌بخش برق شد؟
پاسخ این معما را محمد الله‌داد، معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر، داد. او با صراحت گفت: در روزهای جنگ، به واسطه قطع سراسری اینترنت، مصرف برق در کشور به شکل چشمگیری کاهش یافت؛ چیزی حدود ۲۴۰۰ مگاوات! عددی که معادل ۱۵ درصد از کمبود برق کشور تخمین زده می‌شود.
اما عده‌ای دیگر این کاهش را اغلب به خاموش شدن ماینرهای استخراج رمزارز نسبت می‌دهند. آمار غیررسمی می‌گوید بیش از ۹۰۰ هزار ماینر در سراسر کشور، به دلیل نیاز به اتصال اینترنت، به‌ناچار خاموش شدندکه نتیجه آن خلاصی شبکه برق کشور از بار سنگین این ماینرهاست.
ماینرها مقصرند؟
البته داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود. قطع اینترنت ایران، حتی فراتر از مرزهای کشور بازتاب داشت. نرخ استخراج بیت‌کوین در سطح جهانی، به‌طور ناگهانی بیش از ۵ درصد کاهش یافت؛ اتفاقی که برخی تحلیلگران آن را نشانه‌ای از نقش پررنگ ایران در استخراج جهانی رمزارزها دانستند.
اما حتی اگر این سهم ۵ درصدی را اغراق بدانیم که بسیاری معتقدند اغراق‌آمیز است، باز هم تناقضی در اعداد دیده می‌شود. زیرا حتی اگر به فرض محال سهم ایران از بازار رمزارز را 5 درصد بدانیم این عدد به پانصد مگاوات برق احتیاج دارد، این درحالی است که به گفته الله‌داد قطع اینترنت باعث کاهش ۲۴۰۰ مگاواتی شد؟ مگر ماینرها تنها عامل مصرف بالا هستند؟
کارشناسانی هستند که معتقدند کاهش مصرف صرفا به ماینرها ربط ندارد. در دوران جنگ، برخی مناطق کشور تخلیه شدند، مهاجرت موقت افزایش یافت و بخشی از خانوارها درگیر مدیریت شرایط بحرانی شدند. در چنین موقعیتی، طبیعی است که مصرف خانگی کاهش یابد. اما نبود شفافیت در اطلاع‌رسانی درباره مصرف واقعی، تولید برق و حتی میزان هدررفت انرژی، باعث شده این ماجرا همچنان در ابهام بماند.
ماهی گرفتن از برق یارانه‌ای
با این حال، آنچه مسلم است، وسعت فعالیت دستگاه‌های ماینر در کشور است. بر اساس گزارش‌های رسمی، فعالیت استخراج رمزارز در ایران از سال ۱۳۹۸ آغاز شده و حالا، بعد از گذشت چند سال، تبدیل به پدیده‌ای زیرزمینی، اما گسترده شده است.
در آغاز، دستگاه‌های استخراج در کارخانه‌ها نصب می‌شدند؛ اما پس از برخوردهای اولیه، حالا این تجهیزات به شکلی مخفیانه در خانه‌ها، سوله‌ها، مراکز کشاورزی و حتی کنار استخرهای پرورش ماهی پنهان شده‌اند. الله‌داد می‌گوید: بیش از ۵۰ درصد این دستگاه‌ها در مناطق صنعتی فعال‌اند.
مناطقی که برق یارانه‌ای می‌گیرند تا کالای ضروری تولید کنند، اما حالا برقشان به استخراج رمزارز اختصاص یافته است. این نشان می‌دهد که ما با یک پدیده محلی و کوچک روبه‌رو نی ستیم، بلکه با شبکه‌ای به‌هم‌پیوسته، هوشمند و قدرتمند مواجهیم که مقابله با آن، فقط با قطع برق یا اینترنت ممکن نیست.
ماینرها به وزیر نیرو پیامک تهدید زدند
وزیر نیرو هم معتقد است با شبکه‌ای قدرتمند و بانفوذ مواجه هستیم. عباس علی‌آبادی گفته بود که فعالیت ماینرهای غیرمجاز روزبه‌روز گسترده‌تر می‌شود. او حتی مدعی شده که پس از ارائه گزارشی درباره فعالیت آنها به رئیس‌جمهوری، پیامک‌های تهدید دریافت کرده است! اگر این ادعا صحت داشته باشد، نشان از عمق نفوذ شبکه پنهان ماینرها در کشور دارد.
در سایه قانونِ نانوشته
همه این‌ها در حالی رخ می‌دهد که هنوز فعالیت استخراج رمزارز به‌طور رسمی و مشخص جرم‌انگاری نشده است. این خلأ قانونی، در کنار نبود شفافیت و فقدان ابزارهای نظارتی مؤثر، راه را برای سودجویی برخی هموار کرده است. وزارت نیرو در بهمن ۱۴۰۳ اعلام کرده بود که سهم ماینرها از مصرف برق کشور به بیش از ۲۰ درصد رسیده است؛ عددی که اگر دقیق باشد، به معنای آن است که یک پنجم مصرف برق کشور صرف بیت‌کوین و رمزارز می‌شود.
تابستان داغ، خاموشی‌های سرد
اما حالا ورق برگشته. خاموشی‌ها دوباره از راه رسیده‌اند. برخی مناطق کشور، به‌ویژه نقاطی با دمای بالاتر از ۴۵ یا حتی ۵۰ درجه، بار دیگر با برنامه‌های قطعی برق مواجه‌اند. سازمان هواشناسی هشدار داده که در روزهای آینده، دمای تهران از ۴۰ درجه نیز فراتر خواهد رفت. در چنین شرایطی، حتی قطع چندساعته برق می‌تواند آسایش مردم را تهدید و طاقت آنها را طاق کند، چه به‌خاطر گرمای طاقت‌فرسا، چه به دلیل قطع پمپ‌های آب یا ازکارافتادن تجهیزات حیاتی.
خاموشی برنامه‌ریزی‌شده، یا خاموشی تدبیر؟
در پایان، یک سؤال جدی باقی می‌ماند: آیا می‌توان ریشه خاموشی‌ها را فقط در فعالیت ماینرها جست‌وجو کرد؟ یا آن‌طور که برخی می‌گویند، ما با مصرف‌کننده‌هایی روبه‌رو هستیم که در تاریکی قانون، مشغول روشن نگه‌داشتن دستگاه‌هایی‌اند که به نفع خود، اما به ضرر همه کار می‌کنند؟ خاموشی‌هایی که در آستانه تابستان بار دیگر بر کشور سایه انداخته‌اند، یادآوری دردناکی‌اند از این واقعیت که برق، فقط منبعی برای روشنایی نیست؛ بلکه نوری است که بر آنچه در تاریکی می‌گذرد افکنده می‌شود.
