نسل زد پای وطن ایستاده است
مقایسه واکنش نسل زد با دهه شصتی‌ها به جنگ ایران و اسرائیل از منظر مشارکت تعلق ملی و ابزارهای نوین کنش اجتماعی
هفت صبح، سیمین برادران| وقتی صحبت از جنگ و بحران‌های ملی می‌شود، اولین تصویری که در ذهن بسیاری نقش می‌بندد، دهه شصت و نوجوانانی است که با شور و اشتیاقی مثال‌زدنی در جبهه‌ها حاضر شدند؛ نسلی که با ایمان راسخ و احساس مسئولیت بالا پای ارزش‌های ملی ایستاد و از همه داشته‌های خود گذشت.
اما امروز، در دنیایی کاملاً متفاوت، نسل زد بزرگ شده در عصر تکنولوژی، شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، ممکن است به گونه‌ای دیگر با این بحران‌ها مواجه می‌شود؛ نسلی که اطلاعات را لحظه‌ای دریافت و بازتولید می‌کند، اما شکل مشارکتش دیگر شبیه گذشته نیست.
نسل جدید نه تنها در نوع مواجهه با جنگ، بلکه در دریافت اطلاعات، نوع تعامل با ارزش‌ها و حتی نحوه بیان احساسات خود، تفاوت‌های بنیادینی با نسل دهه شصت دارد. جنگ امروز دیگر صرفاً میدان نبرد تن به تن نیست، بلکه جنگ اطلاعات، رسانه‌ها و فناوری است؛ همین تغییر بنیادین، نسل زد را در جایگاهی متفاوت قرار داده که باید از زاویه جدیدی به آن نگاه کرد.
این گزارش می‌کوشد واکنش نسل زد نسبت به اتفاقات بزرگ ملی مانند جنگ را با دهه شصتی‌ها مقایسه کند، نگاهی بیندازد به عوامل مؤثر در این تفاوت‌ها، از سرمایه اجتماعی گرفته تا تاثیر فضای مجازی و نوع بحران‌ها. پرسش اصلی این است: آیا نسل امروز همان قدر که نسل گذشته دل در گرو وطن دارد؟ فناوری و رسانه‌ها در این مسیر چه نقش و تاثیری دارند؟ و نهایتاً، چه راهکارهایی می‌تواند حس تعلق ملی را در این نسل پرجنب‌وجوش و پرسشگر تقویت کند؟
نسل امروز و جنگ: تفاوت‌ها در مواجهه و مشارکت اجتماعی
حسن موسوی چلک، مددکار اجتماعی و معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی، درباره تفاوت مواجهه نسل‌ها با بحران جنگ گفت: «بچه‌های نسل دوره ما نوع مواجهه متفاوتی با بحران جنگ داشتند، زیرا میزان اطلاعاتشان و همچنین تأثیر خانواده و اطرافیان‌شان نیز متفاوت بود. به دلیل اینکه سرمایه اجتماعی در گذشته بیشتر بود، افراد داوطلبانه حضور پیدا می‌کردند و جنگ را مردم مدیریت کردند. به همین دلیل مشارکت آنان در جنگ تحمیلی زیاد بود، اما نسل جدید در موقعیت متفاوت‌تری قرار دارد.»
او ادامه داد: «درست است که بحران سبب همبستگی اجتماعی می‌شود، اما قبل از جنگ در کلان جامعه سرمایه اجتماعی بالایی نداشتیم. وضعیت اشتغال نیز وضعیت خوبی نیست و نسل جدید، نسلی پرسشگر و آگاه است که اطلاعات دارد؛ اما همین نسل به واسطه تسلط بر تکنولوژی، فضای مجازی و... می‌تواند خلاقیت‌هایی داشته باشد که به موقع به مردم اطلاعات بدهد و در مواقع لزوم مشارکت متفاوتی داشته باشد، زیرا جنگ ما متفاوت است».
موسوی چلک افزود: «ما در حال حاضر جنگ تن‌به‌تن نداریم، جنگ حالا جنگ تکنولوژی و موشک است، اما در جنگ تحمیلی به شکل تن‌به‌تن بود، بنابراین شکل جنگ متفاوت است. ولی آنچه مهم است این بوده که همه ما به هویت ایرانی افتخار می‌کنیم و معمولاً هرگاه کسی غیرت ایرانی را تحریک کند، میزان مشارکت و مسئولیت‌پذیری ما بالا می‌رود و در چنین شرایطی انسجام اجتماعی افزایش می‌یابد.»
او درباره میزان مشارکت نسل جدید گفت: «میزان مشارکت این نسل در موقعیت‌های مختلف فرق می‌کند. مثلاً وقتی جشنواره‌ای برگزار می‌کنیم، میزان مشارکتشان بالا است چون دانش و اطلاعات در این حوزه دارند. در برنامه‌های فرهنگی و ورزشی نیز مشارکت آن‌ها بالا است. این افراد بستگی به نوع برنامه و کاری که می‌خواهند انجام دهند، میزان مشارکت متفاوتی دارند. معمولاً در شرایطی که با تکنولوژی، خلاقیت و فناوری سروکار داشته باشند و یا گروه‌های همسالان باشند، مشارکتشان بیشتر می‌شود».
او در پایان اشاره کرد: «نسل حال حاضر نسبت به نوجوانان دهه شصت پرسشگری بیشتری دارند. به عنوان کارشناس می‌گویم این نسل مثل گذشته مشارکت ندارند، اما در حال حاضر چون موضوع اسرائیل مطرح است و بحث کودک‌کشی مطرح شده و این جنگ از همه جنگ‌ها متفاوت‌تر است، این ویژگی ممکن است مشارکت را افزایش دهد».
نوجوانان نسل زد هم به جنگ تن به تن می روند
مهدی نغمه گو، پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان، در گفت‌وگویی به تحلیل رفتار و واکنش نوجوانان نسبت به بحران‌های جنگ پرداخت و تاکید کرد که «ورود بچه‌ها به جنگ معمولاً پخته نیست و بیشتر تحت تأثیر هیجان و اطلاعات محیطی قرار دارند.»
او توضیح داد که نوجوانان به دلیل تجربه کمتر و هیجان بالا، بیشتر تابع محیط و نوع اطلاعاتی هستند که دریافت می‌کنند. به گفته وی «نوجوانی که اطلاعاتش از رسانه‌های داخلی است، با نوجوانی که از رسانه‌های خارجی اطلاعات می‌گیرد، تفاوت دارد.» وی اضافه کرد که شرایط زندگی و محیطی که نوجوانان در آن رشد می‌کنند، نقش بسیار مهمی در نوع دریافت و تحلیل اطلاعات آنان دارد.
نغمه گو با اشاره به نسل دهه ۶۰ گفت: «در آن دوران هم نوجوانانی بودند که مسیر خودشان را رفتند، اما قهرمانان واقعی کسانی بودند که با اخلاص جانشان را در جبهه‌ها فدا کردند.» او همچنین به شرایط اقتصادی و اجتماعی امروز اشاره کرد و گفت: «برخی افراد از تهران مهاجرت کرده‌اند و با دو نوع رفتار مواجهه داشتند، برخی قیمت کالاهای‌شان را افزایش دادند و برخی به مردم اسکان رایگان می‌دهند.
به نظر می‌رسد که این تفاوت‌ها در نگرش نوجوانان تاثیرگذار است.» این پژوهشگر یادآور شد که نوع جنگ امروز متفاوت از گذشته است و بیشتر «جنگ اطلاعاتی و از راه دور» است، در حالی که دهه شصت جنگ تن‌به‌تن بود. وی افزود: «اگر جنگ در مرزهای نزدیک بود، مطمئنم بسیاری از نوجوانان امروز نیز به میدان جنگ می‌رفتند، حتی بدون اجازه والدین.»
مهدی نغمه گو بر این باور است که نوجوانان ذاتاً هیجانی و پاک هستند و در بسیاری از جنگ‌ها، پیاده‌نظام اصلی را تشکیل می‌دهند. او تاکید کرد که برخلاف دیدگاه برخی که نسل امروز را بی‌تفاوت و «پرت» می‌دانند، «اگر شرایط مهیا باشد، این نوجوانان حاضرند پای جنگ بروند، هرچند شدت مشارکت آن‌ها به اندازه دهه شصت نخواهد بود.»
در پایان، این پژوهشگر با تاکید بر اهمیت گفت‌وگو با نوجوانان پس از هر بحران، خواستار سرمایه‌گذاری دولت بر روی تقویت حس ملی‌گرایی در نسل جوان شد: «باید با این نسل صحبت کنیم، احساس تعلق و ملی‌گرایی آنان را پرورش دهیم تا در شرایط حساس، واکنش‌های مثبت و مسئولانه‌ای نشان دهند».
نسل زد، جنگ و حس تعلق ملی در دنیای نوین
مقایسه واکنش نسل زد با نوجوانان دهه شصت نسبت به بحران‌های جنگی نشان می‌دهد که تفاوت‌ها بیشتر از تفاهم‌هاست؛ تفاوت‌هایی ریشه در تغییرات بنیادین اجتماعی، فناوری و نوع جنگ دارد. نسل گذشته با سرمایه اجتماعی بالا، فضای متفاوت اطلاعاتی و جنگ تن به تن، در جبهه‌ها حضور مستقیم و فعال داشتند و مشارکتشان ملموس و گسترده بود. اما نسل امروز که در دنیای دیجیتال و رسانه‌های گسترده رشد یافته، جنگ را به شکل دیگری می‌فهمد و واکنش نشان می‌دهد؛ جنگی که بیشتر از میدان نبرد، در عرصه اطلاعات، رسانه و تکنولوژی جریان دارد.
با این حال، نکته مهم این است که حس تعلق به وطن و ملی‌گرایی در دل نسل زد همچنان زنده است، اما شکل بروز آن تغییر کرده است. نسل جدید با پرسشگری بیشتر، خلاقیت و توانایی اطلاع‌رسانی در فضای مجازی، مشارکت متفاوتی دارد که باید آن را شناخت و به رسمیت شناخت. به جای قضاوت و مقایسه صرف، باید بسترهایی فراهم کرد تا این نسل بتواند با ابزارهای نوین، در دفاع از ارزش‌های ملی نقش‌آفرینی کند.
بر همین اساس کارشناسان نیز بر ضرورت گفت‌وگوی مستمر با نسل جوان، تقویت حس ملی‌گرایی و ایجاد سرمایه اجتماعی پایدار تأکید دارند. به نظر می‌رسد آینده مشارکت اجتماعی و همبستگی ملی به توانایی ما در فهم و همراهی با نسل جدید بستگی دارد؛ نسلی که با ابزارهای نوین، می‌تواند پاسدار ارزش‌های کهن ما باشد، به شرط آنکه فرصت‌ها و حمایت‌های لازم فراهم شود.
