تهران، تقاطع بی‌آبی و بی‌تدبیری

هفت صبح، فریبا نباتی| شهری که روزگاری با کوچه‌باغ‌های سرسبز و قنات‌هایش شناخته می‌شد؛ مدت‌هاست محل برج‌های بی‌روح و خیابان‌های شلوغ شده است. تهران امروز، اما ‌تنها با دود و ترافیک و آلودگی دست و پنجه نرم نمی‌کند که با بحران آب هم دست به گریبان است.

بحران آب در تهران دیگر یک هشدار نیست، یک واقعیت تلخ و روزمره است. واقعیتی که در روزهای آینده، با افزایش دما و استفاده از کولرهای آبی بیشتر رخ نشان خواهد داد. پایتخت در اقلیم نیمه‌خشک قرار دارد و به طور طبیعی همیشه با منابع آبی محدود و چالش‌های آبی روبه‌رو بوده.

کاهش بارندگی‌های فصلی و افزایش دمای هوا به دلیل تغییرات اقلیمی نیز منابع سطحی و زیرزمینی آب را تحت فشار مضاعف قرار داده اما آنچه اوضاع را وخیم‌تر کرده، ناهماهنگی میان عرضه و تقاضا است که تعادل منابع را به هم زده. ثابت ماندن منابع آب و افزایش جمعیت، توسعه افسارگسیخته شهری، تبدیل باغ‌ها به سازه‌های سیمانی و مصرف بی‌رویه آب آن هم بدون کوچک‌ترین توجه به ظرفیت‌های محیط‌زیستی.

کاهش بارندگی، افزایش دما و رشد بی‌رویه جمعیت تنها بخشی از تکه‌های پازل بی‌آبی پایتخت هستند؛ آنچه بیش از همه در این میان نقش بازی کرده مدیریت ناکارآمد منابع آب است؛ سوء‌مدیریت‌ها و تصمیم‌های مقطعی که سال‌ها جای رویکرد علمی و بلندمدت را گرفته‌اند.

جز شهرسازی سلیقه‌ای، شبکه آبرسانی پایتخت نیز فرسوده و ناکارآمد است. طبق آمار، حدود ۲۰ درصد از آبی که وارد این شبکه می‌شود، پیش از رسیدن به مصرف‌کننده، نشت می‌کند و میلیاردها لیتر آب تصفیه‌شده و سالم، تنها به دلیل لوله‌های پوسیده، در زمین فرو می‌رود. 

حفر چاه‌ها نیز جان نیمه خشک تهران را بیشتر گرفته است. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران در آماری از رشد 30 درصدی حفر چاه‌های نیمه عمیق در بازه زمانی 15 ساله خبر داده است. این چاه‌ها از 26 هزار و 707 حلقه در سال آبی 1386-1385 به 34 هزار و 560 حلقه در سال آبی 1401-1400 رسیده است.

این در حالی است که  در این دوره زمانی، برداشت آب از این چاه‌ها از 193 میلیون متر مکعب به 160.8 میلیون متر مکعب رسیده و 15 درصد کاهش پیدا کرده. این اعداد یعنی سطح آب‌های زیرزمینی کاهش قابل توجهی داشته است. در چنین شرایطی، حتی بهترین بارش‌ها نیز نمی‌توانند تهران را از خشکی نجات دهند.

گرچه بحران آب به صورت جدی رخ نشان داده اما راه‌حل‌ها نیز روشن‌اند. باید در تصمیم‌گیری‌ها برای شهر پذیرفت تهران نمی‌تواند بی‌پایان رشد کند. باید سیاست‌های توسعه شهری بر اساس ظرفیت زیستی و منابع محدود آب بازنگری شوند. استفاده از فناوری‌های نوین مانند سنسورهای هوشمند برای ردیابی نشت، ساخت تصفیه‌خانه‌های پیشرفته، بازچرخانی آب در صنعت و کشاورزی و آموزش عمومی برای کاهش مصرف، می‌توانند نجات‌بخش باشند.

بحران آب در تهران مهم است چرا که تنها یک مسئله محیط‌زیستی نیست، بلکه امنیتی، اجتماعی و اقتصادی نیز است. تهران تشنه است؛ نه فقط تشنه آب، که تشنه تدبیر، آینده‌نگری و عقلانیت.