چه کنیم تا سرمان کلاه نرود؟
چند توصیه برای کاهش پرونده‌های قضایی
هفت صبح| ابراهیم ایوبی، وکیل دادگستری - عنوان یادداشت سوالی است که مردم روزانه می‌پرسند. جواب کوتاه و در دو کلمه این خواهد بود: «اعتماد نکنید!». تجربه نشان داده ریشه بیشتر پرونده‌های دادگستری خیانت در یک رابطه صمیمانه است؛ «همکار»، «همکلاس»، «همسایه»، «هم‌خدمتی»، «همسر» و این «هم»ها را تا بی‌نهایت ادامه دهید. قبول دارم این توصیه خیلی دوست‌کام نیست اما ریشه همه نارو زدن‌ها «اعتماد» است و ریشه اعتماد وجود یک رابطه صمیمانه و به شکل معمول طولانی. اساسا تا اعتمادی نباشد کلاهبرداری (حالا نه به معنای دقیق کلمه، بلکه به مفهوم خوردن حق دیگری) رخ نمی‌دهد.
سال‌ها پیش پرونده‌ای معاضدتی از سوی کانون وکلا به من ارجاع شد. باید دانست وکلا طبق قوانین و مقررات شغلی تکلیف دارند در سال سه پرونده معاضدتی انجام دهند. پرونده معاضدتی یا انجام رایگان پرونده، به مواردی گفته می‌شود که فردی توانایی مالی ندارد ولی نیاز به وکیل دارد. در همه کانون‌های وکلای دادگستری سراسر کشور، اداره‌ای به این نام اختصاص دارد که پس از بررسی وضعیت مالی مراجعه کننده، او را به وکیل معرفی می‌کنند. اصل سی و پنجم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، داشتن وکیل را به عنوان یک حق بنیادین برای همه شهروندان به رسمیت می‌شناسد: «در همه دادگاه‌ها، طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آن ها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد».
فرد معرفی شده خانم میانسال و کارمند بازنشسته بود. همسر برادر شوهر او برای خرید دو کامیون (حالا بماند این که یک خانم چرا به کامیون نیاز دارد آن هم دوتا) به شکل اقساطی چند فقره چک صادر کرده بود و برای تضمین بیشتر از جاری خود خواسته بود پشت چک‌ها را امضا و در اصطلاح حقوقی «ظهرنویسی» کند. کامیون‌ها خریداری و تحویل می‌شود، ولی چک‌ها یکی بعد از دیگری به دلیل عدم کفاف موجودی برگشت خورد. فروشنده برای دریافت وجه چک‌ها دادخواستی به طرفیت صادرکننده چک یا همان جاری («جاری» به معنای همسر برادر شوهر، با «حساب جاری» اشتباه نشود!) طرح می‌کند که به دلیل فراری بودن خریدار، اموال ضامن توقیف می‌شود. به همین راحتی! خانه‌ای که این خانم پس از سی سال زحمت خریداری کرده بود بر سر یک اعتماد نا به جا به باد فنا رفت.
بیشتر مواردی که این «دوستان (؟!) با پیشوند «هم» باعث ضرر و زیان و تشکیل پرونده و بالا و پایین رفتن از پله‌ها و آسانسور دادگستری می‌شوند، همین درخواست تضمین است. بهترین راه در زمان رجوع فردی برای درخواست ضمانت، گفتن یک کلمه دو حرفی است؛ «نه»! و تمام. اگر طرف منطقی باشد، می‌پذیرد؛ اگر هم غیرمنطقی باشد و نپذیرد، به قول فقهاء «فبهاء المراد و نعم المطلوب»، ارتباط‌اش را با ما قطع می‌کند و برای همیشه از گیر یک فرد غیرمنطقی خلاص می‌شویم. اگر «رودربایستی» (به بیان عامیانه «رودرواسی») از فرهنگ اجتماعی ما ایرانیان حذف شود، دو سوم پرونده‌های ورودی دادگستری کاهش می‌یابد. این واژه در لغت‌نامه دهخدا این‌گونه تعریف شده است: «حالت شرم از گفتن گفتاری یا کردن کرداری به ملاحظه حرمت شخص حاضر که این گفته یا کرده خلاف حفظ احترام اوست». به خلاف این تعریف، «رودربایستی» عملی غیراخلاقی به نظر می‌رسد؛ زیرا در دل فرد چیزی است متفاوت از آنچه بر زبان او جاری می‌شود، نقض این بیت مولانا «هم دلی از هم‌زبانی بهتر است».
مثال دیگر درخواست‌هایی است که افراد غریبه در خیابان می‌کنند. از موارد بسیار رایج تقاضای انتقال پول از طریق کارت به کارت به بهانه نداشتن یا همراه نداشتن کارت عابر بانک است. پیش می‌آید در هنگام عبور از کنار یک بانک، رهگذری از شما می‌خواهد که وجهی را به کارت بانکی دیگری واریز کنید و در مقابل همین میزان را به صورت نقدی به شما می‌دهد. متأسفانه از این روش برای خرید و فروش مواد مخدر استفاده می‌شود و صاحب کارت که روح‌اش هم از ماجرا بی‌خبر بوده به اتهام معاونت در جرم به دادسرای انقلاب اسلامی فراخوانده شده است. در کشور ما در حدود پنج تا ده میلیون اتباع کشور افغانستان زندگی می‌کنند. بسیاری از این افراد به دلیل حضور غیرقانونی در ایران فاقد کارت عابر بانک هستند و برای انجام امور مالی روزمره (مانند خرید نان یا بلیت مترو) از کارت یکی از دوستان ایرانی خود بهره می‌برند. هرگونه سوء استفاده از این کارت‌های بانکی به نام دارنده کارت نوشته می‌شود و اثبات بی‌گناهی او در صورت ارتکاب جرم اگر نگوییم ناشدنی، حداقل خیلی دشوار است. شاید خواندن کتاب‌های روان‌شناسی عمومی که مهارت «نه گفتن» را آموزش می‌دهد، از بسیاری مشاوره‌های حقوقی که پس از رخ دادن آنچه نباید رخ دهد گفته می‌شود، بیشتر به کار آید.
با خرید اشتراک اینترنتی روزنامه هفت صبح می‌توانید مطالب بیشتر صفحه باشگاه وکلا را در روزهای دوشنبه بخوانید.
برای ارتباط با وکیل می‌توانید به ایمیل زیر یا آی دی EbrahimAyoubi @
در شبکه ایکس (توییتر) رجوع کنید.
ebrahim.ayoubi@ut.ac.ir
