سونامی درخت‌کشی
قطع درختان بوستان جنگلی چیتگر از سه سال پیش تاکنون ادامه دارد آفت سوسک پوست‌خوار به جان درختان چیتگر، سرخه‌حصار و لویزان افتاده است
هفت صبح مهتاب جودکی| پاک‌تراشی درختان چیتگر هنوز ادامه دارد. قرار بود طبق وعده شهردار منطقه ۲۲ تهران، همه درختان خشک و آفت‌زده را قبل از رسیدن سال نو از پارک خارج کنند تا درختان دیگر آلوده نشوند. مسئولان شهری حتی گفته بودند تا شب عید بالای ۲۰ هزار اصله درخت در چیتگر کاشته می‌شود اما آنچه اکنون به چشم ساکنان می‌آید، ادامه قطع درختان از سه سال پیش تا امروز است. بی‌توجهی به بحران بی‌آبی و رشد آفت‌ها چنان بوده که علاوه بر چیتگر، در سرخه‌حصار هم تکرار شده و به حذف درختان بیمار انجامیده است، آنطور که یکی از کارشناسان فضای سبز می‌گوید به‌زودی در لویزان هم گسترده خواهد شد.
در پارک چیتگر چه خبر است؟
پرپنچی، یکی از ساکنان این محله می‌گوید پیمانکاران قطع درخت، از روز یکشنبه مشغول تراشیدن جنگل‌اند. او که تصاویر این پاک‌تراشی را در اختیار «هفت صبح» گذاشته، می‌گوید: «قطع درختان در شمال غربی پارک چیتگر در جریان است. نمی‌دانیم به‌دست چه کسی اما به همسایه‌ها و ساکنان اطلاع‌رسانی کردم تا بعد از آن استشهادی جمع و به این وضع اعتراض کنیم. من از سال ۹۰ اینجا زندگی می‌کنم، خانه‌ام مقابل دریاچه و جنگل است. از سه سال پیش این درخت‌ها روز به روز سست و کمرنگ می‌شوند و بعد قطع‌شان می‌کنند. داخل جنگل هم برخی مسیرها را بسته‌اند و از چشم‌انداز خانه‌ها، قطعات منظمی دیده می‌شود که درختانش خشک شده. می‌گویند درختان بیمار بوده‌اند اما چطور درختان باغ راز هستی (باغ سمن‌ها)، در همسایگی این قطعات، هنوز سرسبز و زنده‌اند؟ اگر قطع کرده‌اید باید جایگزین کنید. مشکل این است که اصلاً آبیاری نمی‌کنند. پیرمرد باغبان اینجا می‌گوید فقط چهار نفر در پارک مشغول‌اند، دو نفر آبیاری می‌کنند و دو نفر زباله جمع می‌کنند. جنگل را رها کرده‌اند.»
اسفند 1403، وقتی تصاویر قلع‌وقمع درختان این جنگل دست به دست می‌شد «ایمان گودرزی»، معاون خدمات شهری شهرداری منطقه ۲۲ در جمع خبرنگاران دلیل قطع درختان را «تنش‌های آبی سالیان گذشته» و «سرایت آفت سوسک پوست‌خوار به‌دلیل خشکیدگی درختان» عنوان کرد. طبق گفته او تا آن زمان ۷۷۰۰ درخت آفت‌زده در فاز شرقی و غربی چیتگر شناسایی شده و بنا بود به‌زودی از پارک خارج شوند. رئیس فضای سبز منطقه ۲۲ هم گفته بود: «۱۵ سال پیش فقط ۱۰۰ درخت بیمار بود که اگر قطع می‌شد، حالا مجبور نبودیم هزاران درخت را قطع کنیم.» اکنون بیش از یک ماه از موعد مقرر گذشته و قطع هزاران درخت هنوز ادامه دارد.
هم‌سرنوشتی چیتگر، سرخه‌حصار و لویزان
«هادی کاشانی»، مدیرعامل جمعیت داوطلبان سبز درباره وضعیت جنگل چیتگر و سرنوشت آن به «هفت صبح» می‌گوید: «نزدیک به یک دهه قبل، به‌دنبال تغییر شرایط اقلیمی و محدودیت منابع آبی، سه پارک جنگلی چیتگر، سرخه‌حصار و لویزان با گونه غالب کاج تهران، به‌تدریج به آفت سوسک پوست‌خوار مبتلا شدند. این بیماری بدواً به‌صورت نقطه‌ای بود اما کم‌کم طغیان کرد و طی سالهای قبل، به‌ویژه در سرخه‌حصار و چیتگر، تبدیل به لکه و کلونی‌های گسترده این آفت شد. در نهایت هم تعداد قابل‌توجهی از درختان خشک شد و از بین رفت.»
مالکیت این سه بوستان جنگلی که جزو اراضی ملی است، در ید منابع طبیعی استان تهران است. شهرداری تهران در نقش بهره‌بردار، از این سه پارک نگهداری می‌کند اما پیگیری‌ها از این سازمان و مسئولان شهری بی‌نتیجه است.
این کارشناس فضای سبز شهری می‌گوید: «در سال ۱۴۰۰، شهرداری تهران با منابع طبیعی برای تعیین تکلیف درختان خشکیده مکاتبه کرده و پس از تشکیل کمیته کارشناسی تخصصی زیر نظر منابع طبیعی و چند نوبت بازدید کارشناسان دستورالعملی تهیه شد تا طبق آن درختان آلوده حذف و امحا و بقایای آن از پارک خارج شود، از تله‌های فرمونی (برای ردیابی و شکار آفات) استفاده شود، سموم خاصی به کار گرفته شود و تقویت و آبیاری مرتب باشد و غیره...»
به گفته او، منابع طبیعی برای حذف و امحای درختان، یک نوبت در زمستان ۱۴۰۰ آگهی مزایده گذاشت و قسمتی از درختان خشک چیتگر، سرخه‌حصار و تعداد محدودی در لویزان را قطع و جمع‌آوری کردند اما چون تعداد درختان خشکیده چیتگر و سرخه‌حصار زیاد بود، در نوبت اول مزایده نشد و بقایای درختان ماندند و همین کار باعث گستردگی بیشتر آفت و خشکیدگی شد.»
اینطور که کاشانی می‌گوید، بعد از دومین مزایده که سال گذشته انجام شد، پیمانکار بهره‌بردار از یک ماه و نیم قبل از عید، در همین دو پارک شروع به قطع و جمع‌آوری درختان کرد اما پس از سه چهار هفته، درباره حجم درخت خشکی که باید خارج کند، با منابع طبیعی به اختلاف خوردند و در مقاطعی از ادامه کارشان جلوگیری شد تااینکه بار دیگر با کارشناسی دوباره اجازه کار دادند.
مدیرعامل جمعیت داوطلبان سبز ادامه می‌دهد: «بهره‌بردار امسال، سلیقه بهره‌بردار سه سال قبل را ندارد و با شلختگی و بی‌نظمی این کار را انجام می‌دهد. درختی که قطع می‌کند را سریع خارج نمی‌کند، ادوات به اندازه کافی ندارد و کارش طول می‌کشد. جایی را قطع و درختان را رها می‌کند و می‌رود جای دیگر. این شکل کار در اذهان عمومی باعث شائبه شده و ابعاد رسانه‌ای پیدا کرده است.» باوجود ادامه روندی که کاشانی آن را شلختگی می‌خواند، پیداست که جای نظارت از سوی منابع طبیعی و شهرداری خالی است.
طبق برآورد مسئولان شهری، حذف ۷۷۰۰ درخت از چیتگر قطعی است و براساس طرح بهره‌وری اداره کل منابع طبیعی، ۲۰ هزار اصله درخت جایگزین درختان قدیمی خواهد شد. به‌گفته معاون خدمات شهری شهرداری منطقه ۲۲، تا اسفند پارسال ۸ تا ۹ هزار درخت سه تا پنج‌ساله از نوع داغ‌داغان، زیتون تلخ و بلوط در چیتگر کاشته شده است.
اما اینطور که هادی کاشانی می‌گوید، در چیتگر حدود ۱۵ هزار و در سرخه‌حصار حدود ۸ هزار درخت خشکیده موجود بوده و با اضافه کردن بیش از 100 درخت خشکیده در لویزان، شمار درختانی که قرار است از عرصه‌های جنگلی تهران حذف شوند، در مجموع به بیش از ۲۳ هزار اصله می‌رسد. کاشانی تأکید می‌کند که باوجود پیگیری‌ها، درختان بیمار لویزان هنوز تعیین‌تکلیف نشده‌اند و «اگر به‌موقع چاره نشود، طغیان آفت مشابه آنچه در دو پارک دیگر رخ داده است، به‌زودی در لویزان تکرار می‌شود».
او با اشاره به اینکه در زمان احداث چیتگر، در اقدامی اشتباه، حدود ۸۰ درصد گونه غالب این پارک‌ها، کاج الدار یا کاج تهران، به‌صورت تک‌گونه‌ای کاشته شده است، ادامه می‌دهد: « امروزه در جنگل‌های دست‌کاشت شهری تکنولوژی کاشت تلفیقی توصیه می‌شود. یعنی نباید یک‌دست باشد. باید مخلوط و از گونه‌های مقاوم و کم‌آب‌بر باشد. اما می‌بینیم که در چیتگر با بدسلیقگی گونه زیتون تلخ یا گونه ملیا کاشته‌اند که نیاز آبی قابل‌توجهی دارد. یا در خوشبینانه‌ترین حالت، اقاقیا و زبان‌گنجشک. از طرف دیگر تصور کنید در لکه‌ای از پارک چیتگر هزار نهال واکاری شده باشد، در دنیا در چنین شرایطی دور نهال‌ها محصور می‌شود اما در ایران چنین نیست و تعداد قابل‌توجهی همان چند ماه اول از بین می‌رود. با این وضعیت مدیریتی نمی‌توانیم انتظار احیا داشته باشیم و دورنمایی که برای احیای این جنگل‌ها انتظار داریم، با این شکل کاشت گونه‌ها رخ نمی‌دهد.»
برای درختان هم آب نیست
نهال‌های جدید نیازمند آبیاری‌اند. اما نبود منابع آبی، بحران اصلی بوستان‌های جنگلی تهران است که در سالهای گذشته چندین دوره تنش آبی را پشت سر گذاشته و به وضع امروز رسیده‌اند. بعد از اینکه قطع درختان چیتگر سروصدا کرد، مسئولان شهری از برنامه‌ریزی برای تأمین حقابه مورد نیاز این عرصه‌ها گفتند. در آخرین مورد نعمت‌الله نعمتی، رئیس فضای سبز منطقه ۲۲ از اقدامات پیش رو، چنین گفت: «برای جنگل چیتگر با حدود ۸۷۰ هکتاری مساحت، قرارداد لوله‌گذاری‌هایی در حدود ۳۰ کیلومتر منعقد شده است. ۵ مخزن ۲ هزار متر مکعبی در دو فاز داشتیم که فعال نبودند و با ۸۵۰۰ متر لوله به یکدیگر رینگ شدند تا انتقال آب در تمام پارسل‌های چیتگر انجام شود. ۸۰ درصد حفاری این لوله‌ها انجام شده است. آب این مخازن که توسط آب خام پر شده، از بالاترین نقطه به پایین‌ترین نقطه بدون استفاده از پمپ، بین دو فاز انتقال داده می‌شود. علاوه‌بر آن خط انتقال پساب هم داریم که ۵۰ تا ۷۰ لیتر بر ثانیه از تصفیه‌خانه شهید باقری منتقل و ۳۵۰۰ متر لوله‌کشی آن انجام و انتقال به مخازن پیگیری می‌شود.»
نیاز آبی نهال تازه‌کاشت با درخت 50ساله قطعاً متفاوت است و درختانی که قطع‌شده یا قرار است قطع شوند، نهال نورس نبوده‌اند. مدیرعامل جمعیت داوطلبان سبز می‌گوید: «درخت ۵۰سالهای که قطع می‌شود، می‌توانست در تابستان با سه‌چهار نوبت آبیاری به سال بعد برسد. اما نهال تازه‌کاشت، حتی اگر مقاوم‌ترین گونه باشد، در چهارپنج سال اول، حداقل ۱۰ روزی یک بار آبیاری می‌خواهد.»
آیا در نبود منابع آبی، آبیاری منظم نهال‌های نوکاشت ممکن است و بی‌نظمی سالهای گذشته در آبیاری این درختان تکرار نخواهد شد؟ آیا منابع آبی بوستان‌های جنگلی، همان میزانی است که در زمان احداث‌شان بود؟ کاشانی در جواب می‌گوید: «وقتی در دوره پهلوی دوم، سه پارک تهران احداث شدند، برای چیتگر لوله آب خام از سد کرج و برای لویزان و سرخه‌حصار خط لوله اختصاصی آب خام از سد لتیان پیش‌بینی و طراحی شد. پارک جنگلی لویزان حدود ۴۰۰ لیتر بر ثانیه حقابه داشت اما با افزایش نیاز آب شرب شهر تهران از یک سو و خشکسالی و پدیده‌های کم‌آبی از سوی دیگر، اکنون این میزان حقابه به صفر رسیده است و به‌طور میانگین در اوج آبیاری در تابستان ۴۰ لیتر بر ثانیه پساب حاصل از تصفیه دریافت می‌کند. با این میزان ۸۷۰ هکتار پارک جنگلی لویزان را چطور باید آبیاری کنیم؟ بدیهی است که گونه‌های پهن‌برگ رو به زوال می‌روند، سوزنی‌برگ‌ها به‌اندازه‌ی کافی آب دریافت نمی‌کنند و در نتیجه کاشت دوباره در چیتگر یا پارک‌های دیگر باید به‌صورت تدریجی باشد که بتوان منبع آبی این نهال تازه‌کاشت را فراهم کرد و بعداز سه‌چهار سال، فاز بعدی را توسعه داد.» بر این اساس، به‌گفته او با وجود اصرار مدیریت شهری به کاشت سریع ۲۰هزار اصله درخت، به یک‌باره امکان بازکاشت لکه‌های خسارت‌دیده وجود ندارد.
