یادداشت تئاتر| درباره فیلم‌تئاتر «دیوار چهارم»

روزنامه هفت صبح| ‌«امیررضا کوهستانی» بی‌‌شک یکی از مهمترین کارگردانان بین‌‌المللی تئاتر است که در بسیاری از کشورهای دنیا نمایش‌‌هایش را به اجرا رسانده. وی که تحصیلکرده مطالعات تئاتری در کشور انگلستان است، نمایش «دیوار چهارم» را با نگاهی به نمایش «انگلستان» اثر «تیم کورچ» نوشته و به صحنه برده است.

داستان درباره زوجی آلمانی- ایرانی است که مرد نمایشگاه‌‌گردان و زن منتظر قلبی است که احتمالا از ایران خواهد رسید. اجرای کوهستانی اجرایی متفاوت از چند منظر است. مهمترین آن را می‌‌توان مکانی دانست که نمایش در آن اجرا می‌‌شود. نمایش کوهستانی در سالن تئاتر اجرا نمی‌‌شود، بلکه در یک گالری هنری به روی صحنه رفته است.

می‌‌توان گفت کوهستانی متن‌‌اش را برای فضای گالری مد نظرش نوشته، نه برای اجرا بر روی صحنه تئاتر. در پرده نخست نمایش بازیگران در میان مخاطبان قرار دارند. فرم اجرای این نمایش و نزدیکی بیش از حد مخاطب به بازیگر که گاه حتی با او چهره به چهره نیز می‌‌شود، نیاز به تمرکز زیاد بازیگران دارد.

اجرا در شرایطی که مخاطب ایستاده، بازیگران را دوره کرده و هر گاه لازم دانست می‌‌تواند با حرکت در فضای گالری جای خود را عوض کرده یا نحوه ایستادنش را تغییر دهد، لحظه به لحظه به تسلط بازیگران بر متن و اجرا اشاره دارد. نمایش در پرده دوم کمی به شیوه مرسوم تئاتری نزدیک می‌‌شود، یعنی مکان نشستن تماشاگران مشخص بوده و بازیگران در مقابل آنها قرار می‌‌گیرند. می‌‌توان گفت با اجرای این نمایش کوهستانی دو شیوه برخورد مخاطب با کارش را تجربه کرده است.

نام نمایش از اصطلاح تئاتری دیوار چهارم گرفته شده، دیواری نامرئی که بین بازیگران روی صحنه و تماشاگران نشسته در صندلی قرار می‌‌گیرد؛ اما در نمایش کوهستانی این دیوار به شکلی دیگر تعریف می‌‌گردد. به عبارتی نمایش «دیوار چهارم» را می‌‌توان تجربه مخاطب از این موضوع دانست و اوست که این دیوار نامرئی را ایجاد کرده و خودش را به بازیگر نزدیک و یا از او دور می‌‌کند.

اوست که می‌‌تواند با هر حرکتی توجه بازیگر را به سمت خود جلب نماید. در واقع «دیوار چهارم» حریمی است که مخاطب برای خود و بازیگر در این اجرا در نظر می‌‌گیرد. دیواری که در پرده دوم اجرا به شکلی واضح‌‌تر خودش را نشان می‌‌دهد. در نمایش «دیوار چهارم» نمی‌‌توان صریحا بیان نمود که دیوار چهارم شکسته شده و نمایش نام خود را نقض می‌‌کند، بلکه می‌‌توان این‌طور برداشت کرد که با توجه به اینکه مخاطب در این کار نیازی به سهیم شدن مستقیم در اجرا ندارد، پس دیوار چهارم گزینه‌‌ای است که کارگردان در اختیار مخاطب قرار داده تا خودش در هر جایی از صحنه که به او احساس بهتری می‌‌دهد آن را قرار دهد، اما بی‌‌شک نباید آن‌قدر به حریم بازی بازیگران وارد شود که تمرکز آنها را برهم زند.

«امیررضا کوهستانی» همان‌‌طور که در دیگر اجراهای او نیز دیده می‌‌شود، زبان و آوای نمایش برایش مهم بوده و سعی می‌‌کند از زبانی صمیمی برای بیان دیالوگ‌‌هایش استفاده کند و از زبان پر طمطراق برخی تئاترها خودداری نماید، اما آوای کلمات در نمایش‌‌های او و مخصوصا در «دیوار چهارم» نقش مهی ایفا می‌‌کند.

دیالوگ‌‌های نمایش باید پشت‌سر هم بیان شوند و تغییر کلمات و جملات به‌نوعی آوای واژگان را برهم زده و به زبان خدشه وارد می‌‌کند، شاید به همین دلیل می‌‌توان گفت امکان بداهه‌‌پردازی در این نمایش از بازیگران گرفته شده و این امر باز هم مستلزم تمرکز بیشتر بازیگران در حین اجرایی است که عناصر برهم‌زننده تمرکز به تعداد تماشاگران است. فیلم تئاتر «دیوار چهارم» نمایشی متفاوت را به مخاطب نشان می‌‌دهد، نمایشی که بی‌‌شک در زمان خود نیز اجرایی خلاقانه و متفاوت بوده و گزینه‌‌ای جذاب برای دیدن است.

نویسنده و کارگردان: امیررضا کوهستانی
بازیگران: رامبد جوان/ نگار جواهریان