پزشك هميشه محرم است؟
روزنامه هفت صبح| ديروز سايت مبلغ گفتوگويي با حجتالاسلام دژکام، امام جمعه شیراز و عضو کمیته ملی اخلاق بالینی وزارت بهداشت، انجام داده و موضوع اخلاق پزشكي را بررسي كرده است. در اين گفتوگوي مفصل دژكام توضيح ميدهد كه رابطه پزشك و بيمار در اسلام چطور تشريح شده و ضرورت مراجعه به پزشک جنس مخالف باید متعادل و معقول باشد:
ما رابطه پزشک و بیمار را وقتی از نظر شرعی تحلیل میکنیم، چنین مسئلهای نداریم که در دین ما پزشک محرم شمرده شده باشد. همه ما قبول داریم که در موارد ضرورت، لازم نیست کسی مسئله محرمیت را نگه دارد. مثلا وقتی کسی دارد جان خود را از دست میدهد پزشک نمیتواند بگوید چون بیمار نامحرم است من او را مداوا نمیکنم.
برای مثال، در اوایل انقلاب همایشی در تبریز برگزار شده بود، آن زمان این گونه نبود که پزشک زنان غالباً زن باشد. پزشک جراح متخصص زنان و زایمان یک آقا بود. به ایشان ابلاغ شده بود که به بالین بیمار زن نیاید مگر در مواردی که ضروری تشخیص داده شود و در سایر موارد ماماها باید برای زایمان اقدام کنند. ایشان میگفت نیمه شب در خانه ما را محکم کوبیدند.
گفتند نیاز مبرم به شما است و یک زن باردار در حال وضع حمل است و مشکل دارد. من گفتم به من ابلاغ شده است که بر بالین بیمار نروم. اگر فلان مجتهد تبریز گفت بیا، من در آن صورت میآیم. آن آقا گفت من خواهرزاده همان مجتهد هستم و این بیمار هم مادرم است. در مواقع ضرورت هیچ محدودیتی از این سنخ وجود ندارد. بحث سر این است که ضرورت تشخیص داده شود.
یکی از اساتید ما که شاگرد یکی از علمای بزرگ نجف بود میگفت «ضرورت را خود افراد تشخیص میدهند.» مثل این که فرد برای دندان درد شدید، فوری به دندانپزشک آقا یا خانم مراجعه کند. پس در مورد ضرورتها سختگیری را باید مقداری تقلیل دهیم. اما نباید این موضوع بهگونهای تفسیر شود که موضوع محرم یا نامحرم به رهاشدگی تبدیل شود و حکم شرعی نادیده گرفته شود.
ضرورت مراجعه به پزشک جنس مخالف باید متعادل و معقول باشد زیرا دین ما معقول است. طوری نباشد که گویا فرد دین ندارند و کاملا رها کنند یا طوری شود که در آن دین نشود زندگی کرد. دینداری ما متین، معقول و بسیار پاکیزه است. مردم متدین ما موارد را خوب تشخیص میدهند و اگر موردی را ببینند که ضرورت است، حکم محرم و نامحرمی برداشته میشود.
این که میگویند پزشک محرم است یک جمله عوامانه است و درست نیست. در واقع در موارد ضرورت حکمش برداشته میشود و آن مورد خاص نیازی به مراعات محرم و نامحرمی نیست. تعداد متخصصین بیهوشی خانم واقعا کم است. ما این مسئله را اینطور حل کردیم که متخصص بیهوشی همراه با یک کارشناس بیهوشی در اتاق عمل حضور پیدا میکند. دستورات را به کارشناس بیهوشی خانم میدهد و کارشناس آنها را اجرا میکند. البته ما در شیراز بیمارستانی به نام حضرت زینب (س)داریم که کاملا زنانه است و اصلاً متخصص بیهوشی آقا آنجا نداریم.
مقالهای با برخی از دوستان پزشک که در زمینه اخلاق پزشکی کار میکردند، تحت عنوان «مهندسی اخلاق پزشکی» چاپ کردیم که به چینش اتاق عمل میپردازد. مثلا لازم است حتما پزشک بیهوشی زن باشد یا میتوانیم با یک پاراوان این حد را رعایت کنیم. چون پزشک بیهوشی میخواهد بیهوشی را کنترل کند در صورتی که در یک منطقه پزشک زن وجود نداشت باید چیدمان اتاق عمل به گونهای باشد که متخصص بیهوشی به راحتی خدماتش را ارائه دهد و حریم بیمار نیز حفظ شود.
در دورهای زندگی میکنیم که از آلمان بهواسطه روبات در ایران عمل میکنند. حالا نمیشود کاری کرد که مثلاً پزشک بیهوشی یا افرادی که در اتاق عمل خدماتی غیر از مواجهه با مریض دارند بتوانند با رعایت موازین شرعی خدمت ارائه دهند؟ ضمن این که خدمت خود را ارائه میدهند آن برخورد خاصی که حرام است انجام نشود.
باید با باور نسبت به این قضایا در بدنه آموزش، پژوهش، کار بالینی برویم و بگوییم اینجا را چگونه ترتیب بدهیم که پزشک بدون دغدغه کار اخلاقی را انجام دهد. از مهندسی فضا باید شروع کنیم تا آموزش مهارت به پرستار و پزشک و حتی نیروی خدماتی که به اتاق عمل تردد میکند. باید این افراد مهارتهای لازم را کسب کنند. پس بخش اخلاق دانشگاه باید خیلی در این زمینه کار کند.
این پاراوانها اولین بار برای همین مهندسی شدند که در یک اتاق که چند بیمار است، حریم بیمارها از هم جدا شود. این موارد را باید با جدیت نگاه کنیم. آن چیزی مطلوب است که بیمار در محیطی که وارد میشود اطمینان خاطر حاصل شود که چارچوبهای حریم من در این محیط مراعات میشود و هرجا هم ضرورت حضور مرد باشد بیمار درک میکند که چارهای نیست و خدمت باید توسط پزشک مرد ارائه شود.