پرونده‌ای برای زنده‌یاد اسماعیلی مرد هزار صدای دوبله ایران
روزنامه هفت صبح، محمد صابری | شاید امروز باورش برای فیلم‌بازها سخت باشد اما در روزگاری که هنوز خبری از صدابرداری همزمان در صحنه نبود، فیلم‌های ایرانی هم بخشی از اعتبار خود را وام‌دار هنر صداپیشگان بودند. در دورانی که همه فیلم‌ها بعد از پایان فیلمبرداری به استودیوهای صدا می‌رفتند تا نقش‌های جان‌گرفته به زبان تصویر، به‌واسطه صداگذاری بر روی کاراکترها، روح پیدا کنند و ترکیب صداوتصویر، تبدیل به یک اثر کامل شوند.
بخش زیادی از خاطرات ما از آثار ماندگار دهه ۴۰، ۵۰ و حتی ۶۰ سینمای ایران، مدیون همین توانمندی و تخصص در میان صداپیشگان است. صحبت دوبلورها به جای بازیگران ایرانی یک سنت بود و از همین منظر حتی هستند بازیگرانی که در مقاطعی، درخشش نقش‌های خود را وام‌دار صدای برخی از پیشکسوتان دوبله می‌دانستند. بخشی از بازیگران البته در همان دوران هم به جای خود صحبت می‌کردند اما از آنجا که صداپیشگی در پشت میکروفن و بدون بهره‌گیری از ابزار بدن برای بیان احساسات، یک تخصص به‌تمام معنا بود، طبیعتاً به‌واسطه سخت‌گیری برخی فیلمسازان این امر به دوبلورهای متخصص واگذار می‌شد.
در میان بازیگران مطرح سینمای ایران هم کم نیستند چهره‌هایی که در اوج دوران کاری خود در سینما، از ظرفیت صدای پیشکسوتان عرصه دوبله، بهره‌مند شدند و نقش‌آفرینی‌های‌شان با گفتار آن‌ها در خاطره مخاطبان به ثبت رسید. در گزارش حاضر به ۱۰ بازیگر مطرح سینمای ایران اشاره کرده‌ایم که منوچهر اسماعیلی در یک یا چند فیلم مهم کارنامه‌شان، به جای آن‌ها صداپیشگی کرده است.
بهروز وثوقی
کجاها حرف زده؟ نمونه و مثال کم نیست؛ «قیصر»، «رضا موتوری»، «پنجره»، «رشید»، «داش‌آکل»، «بلوچ»، «خاک»، «نفرین» و «سوته‌دلان» عناوین فیلم‌هایی است که نقش‌آفرینی بهروز وثوقی در آن‌ها را با صداپیشگی منوچهر اسماعیلی در خاطره داریم. می‌توان بهروز وثوقی را در میان بازیگران ایرانی رکورددار دانست چرا که زنده‌یاد اسماعیلی بیشترین نقش را به جایش صحبت کرده است.
با کدام کارگردان همکاری کرده؟ به استناد همین فهرست، منوچهر اسماعیلی بیشترین همکاری برای صحبت به جای بهروز وثوقی را با مسعود کیمیایی داشته است. علی حاتمی هم کارگردانی بود که ترجیح داد بهروز وثوقی را با صدای منوچهر اسماعیلی در فیلم خود داشته باشد.
منحصربه‌فردترین نقش: از میان نقش‌های متعددی که بهروز وثوقی در آن‌ها با صدای زنده‌یاد اسماعیلی دیده شد، شاید بیراه نباشد که شاخص‌ترین را «قیصر» بدانیم. کاراکتری که دیالوگ‌های بسیاری از او در خاطره داریم.
تأثیر بر کارنامه بازیگر:بهروز وثوقی بازیگری بزرگ و توانمند در سینمای ایران است اما بخش عمده‌ای از آثار خاطره‌سازش مدیون صداپیشگانی همچون منوچهر اسماعیلی و چنگیز جلیلوند است. وثوقی را هنوز هم بسیاری از سینمادوستان با صدای این صداپیشه‌ها به یاد می‌آورند.
جمشید مشایخی
کجاها حرف زده؟ جمشید مشایخی هم از بازیگرانی است که منوچهر اسماعیلی در چند فیلم و سریال به‌جای او صداپیشگی کرده است؛ «قیصر» و «کمال‌الملک» در سینما و «هزاردستان»، «پاییز صحرا» و «امام علی(ع)» در تلویزیون از جمله همین آثار بوده‌اند.
با کدام کارگردان همکاری کرده؟کارنامه جمشید مشایخی هم نشان می‌دهد که مسعود کیمیایی و علی حاتمی علاقه ویژه‌ای به صدای منوچهر اسماعیلی داشته‌اند. در کنار آن‌ها اما داوود میرباقری هم در سریال «امام علی(ع)» از این ظرفیت بهره گرفت. اسدالله نیک‌نژاد هم در «پاییز صحرا» از این توانمندی استفاده کرد.
منحصربه‌فردترین نقش: هر چند خان دایی در «قیصر» برای بسیاری خاطره‌ساز بوده است اما درخشش جمشید مشایخی در «کمال‌الملک» با صدای منوچهر اسماعیلی همان اتفاق منحصربه‌فرد بود. بیان اسماعیلی در کنار دیالوگ‌های ماندگار علی حاتمی، جلای ویژه‌ای به این نقش بخشید.
تأثیر بر کارنامه بازیگر: جمشید مشایخی نقش‌آفرینی در آثار مهم بسیاری در سینما و تلویزیون را برعهده داشت اما همواره شاه‌نقش کارنامه‌اش «کمال‌الملک» بود که با صدای منوچهر اسماعیلی ماندگار شد. مشایخی بعدها با صدای خود نیز همچنان بازیگری درخشان باقی ماند.
محمدعلی فردین
کجاها حرف زده؟ محمدعلی فردین از بازیگران پرکار سینمای ایران در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ بود که اکثر نقش‌آفرینی‌هایش با صداپیشگی چنگیز جلیلوند همراه بود. در فیلم «غزل» اما منوچهر اسماعیلی به جای او صحبت کرده است. این تنها فیلمی است که صدای اسماعیلی بر روی بازی فردین نشسته است.
با کدام کارگردان همکاری کرده؟ در کارنامه فردین هم باز این مسعود کیمیایی بود که علاقه‌مندی خود به صدای منوچهر اسماعیلی را ثابت کرد و ترجیح داد مخاطب، فردین را با صدایی متفاوت از فیلم‌های دیگر، در «غزل» تماشا کند.
منحصربه‌فردترین نقش: همان‌طور که اشاره شد، «غزل» تنها فیلمی است که در آن منوچهر اسماعیلی به جای فردین صحبت کرده و باید اذعان کرد که حاصل این همکاری هم درخشان بوده است.
تأثیر بر کارنامه بازیگر: در یک نگاه کلی در کارنامه محمدعلی فردین، صداپیشگی چنگیز جلیلوند نقشی تعیین‌کننده داشته است. واقعیت این است که گویندگی منوچهر اسماعیلی در «غزل» به‌رغم استانداردهای کیفی و جذابیت برای مخاطب، تأثیر چندانی بر کارنامه حرفهای فردین نداشت و سینمادوستان همچنان چهره او را با صدای جلیلوند به یاد می‌آورند.
سعید راد
کجاها حرف زده؟ منوچهر اسماعیلی در دو فیلم «تنگنا» و «خط قرمز» به جای سعید راد صحبت کرده است. سعید راد که از بازیگران مطرح سینمای ایران در دهه ۵۰ بود در میان آثار متعدد آن سال‌هایش دو نقش «علی خوش‌دست» و «امانی» را با صدای اسماعیلی به سرانجام رساند.
با کدام کارگردان همکاری کرده؟ اینجا هم باز ردپای مسعود کیمیایی وجود دارد. منوچهر اسماعیلی این‌بار و با انتخاب مسعود کیمیایی به جای سعید راد در فیلم «خط قرمز» صحبت کرد. تجربه‌ای که پیش‌تر هم با امیر نادری در «تنگنا» رقم خورده بود.
منحصربه‌فردترین نقش: سعید راد نقش‌ها و کاراکترهای رنگارنگی در کارنامه خود دارد اما در زمینه همکاری‌اش با منوچهر اسماعیلی به‌عنوان صداپیشه بی‌تردید کاراکتر «علی خوش‌دست» در «تنگنا» را باید یکی از شاهنقشهای کارنامه‌اش دانست.
تأثیر بر کارنامه بازیگر:فیلم سینمایی «تنگنا» حتی برای خود سعید راد هم جایگاهی ویژه در کارنامه‌اش دارد. راد هرچند پس از انقلاب و پس از چند تجربه در نیمه نخست دهه ۶۰ برای مدتی از سینما فاصله گرفت اما بازگشت او از دهه ۸۰ تا به امروز هم نتوانسته خاطره درخشان «علی خوش‌دست» با صدای منوچهر اسماعیلی را از خاطره‌ها پاک کند.
محمدعلی کشاورز
کجاها حرف زده؟ یکی از شاهکارهای منوچهر اسماعیلی در دوبله، صحبت همزمان او به جای چند کاراکتر در یک اثر بود. هم در فیلم «مادر» و هم در سریال «هزاردستان»، محمدعلی کشاورز یکی از بازیگرانی بود که اسماعیلی به جای او صحبت کرد.
با کدام کارگردان همکاری کرده؟ در کنار مسعود کیمیایی باید اذعان کنیم که زنده‌یاد علی حاتمی یکی از فیلمسازان علاقه‌مند به صدای منوچهر اسماعیلی بوده است. بهره‌گیری همزمان از یک دوبلور برای دوبله چند کاراکتر، نشان از اعتمادی است که حاتمی به اسماعیلی داشته است.
منحصربه‌فردترین نقش: محمدعلی کشاورز هم از پیشکسوتان پرکار سینمای ایران بود که تعدد نقش‌های ماندگار در کارنامه‌اش کم نیست، در این میان اما «شعبان استخوانی» در «هزاردستان» با صدای ماندگار منوچهر اسماعیلی رنگ و لعاب ویژه‌تری داشت.
تأثیر بر کارنامه بازیگر: در کارنامه پروپیمان محمدعلی کشاورز، هر دو نقش‌آفرینی‌اش با هدایت علی حاتمی و صدای منوچهر اسماعیلی، جزو آثار ماندگار شده است. هم «شعبان استخوانی» و هم «محمد ابراهیم» در «مادر» فراموش شدنی نیستند؛ کاراکترهایی که هم از نظر اجرای بازیگر و هم در صداسازی دوبلور، تبدیل به اتفاقی ویژه در کارنامه کشاورز شدند.
عزت‌الله انتظامی
کجاها حرف زده؟ منوچهر اسماعیلی هم در سریال «هزاردستان» و هم در «کمال‌الملک» با هدایت و مشورت زنده‌یاد علی حاتمی به جای چند کاراکتر صداپیشگی کرد که یکی از آن‌ها همین عزت‌الله انتظامی بود. «خان مظفر» و «ناصرالدین شاه» را انتظامی در این دو فیلم با صدای اسماعیلی، بازی کرد.
با کدام کارگردان همکاری کرده؟ زنده‌یاد علی حاتمی در بسیاری از جزئیات حرفهای مرتبط با کارگردانی، فیلمسازی وسواسی و سخت‌گیر بود و از این منظر استفاده توأمان او از منوچهر اسماعیلی برای دوبله در چند نقش، حائز اهمیت دوچندان است.
منحصربه‌فردترین نقش: هر دو نقش «خان مظفر» و «ناصرالدین شاه» در کارنامه عزت‌الله انتظامی از نقش‌های تحسین‌شده هستند اما اگر بنابر انتخاب میان این دو باشد می‌توانیم به «خان مظفر» به‌عنوان همکاری منحصربه‌فرد انتظامی با منوچهر اسماعیلی اشاره کنیم.
تأثیر بر کارنامه بازیگر: در کارنامه حرفهای عزت‌الله انتظامی نقش‌هایی تأثیرگذار و غیرقابل فراموشی همچون «مش حسن» در«گاو» وجود دارد که بر کل کارنامه‌اش سایه انداخته است. از این منظر نمی‌توان برای همکاری‌هایش با منوچهر اسماعیلی، نقشی تعیین‌کننده در کارنامه‌اش قائل بود.
جمشید هاشم‌پور
کجاها حرف زده؟ جمشید هاشم‌پور به معنای واقعی شمایلی تکرارنشدنی در میان ستاره‌های سینمای ایران در دهه ۶۰ و ۷۰ بود. در میان آثار متعدد اما در تجربه متفاوت او با صدای منوچهر اسماعیلی، ماندگار شده است؛ «تاراج» و «مادر».
با کدام کارگردان همکاری کرده؟ درباره زنده‌یاد علی حاتمی و علاقه‌اش به صدای منوچهر اسماعیلی پیش‌تر نوشتیم اما «تاراج» فیلمی به کارگردانی ایرج قادری است که در آن صداپیشگی نقش اصلی را اسماعیلی برعهده داشته است.
منحصربه‌فردترین نقش: نمی‌توان از شمایل قهرمانانه جمشید هاشم‌پور در سینمای ایران سخن گفت و از «زینال بندری» اسمی نیاورد. اما زینال نه فقط با آمادگی و هنر هاشم‌پور که با صدای پرصلابت منوچهر اسماعیلی بر پرده سینما جان گرفت.
تأثیر بر کارنامه بازیگر: زینال بندری با صداپیشگی منوچهر اسماعیلی قطعا یکی از شاهنقشهای خاطره‌ساز در کارنامه بازیگری جمشید هاشم‌پور است. به این نقش می‌توان حضور تأثیرگذار او در فیلم «مادر» را هم ضمیمه کرد که به‌طرز ویژه‌ای مورد توجه منتقدان و مخاطبان سینمای ایران قرار گرفت. هاشم‌پور بعدها با صدای خود نیز ستاره‌ای بی‌تکرار در سینما باقی ماند.
داریوش ارجمند
کجاها حرف زده؟ سریال «امام علی(ع)» و فیلم سینمایی «ناخداخورشید» دو اثر مهم در کارنامه داریوش ارجمند محسوب می‌َشوند که در هر دو کار صداپیشگی این بازیگر را منوچهر اسماعیلی برعهده داشته است.
با کدام کارگردان همکاری کرده؟داوود میرباقری در سریال «امام علی(ع)» به خوبی از ظرفیت منوچهر اسماعیلی بهره گرفت و صداپیشگی یکی از شاهنقشهای این سریال یعنی «مالک» را به او سپرد. ناصر تقوایی هم در یکی از ماندگارترین تجربه‌های سینمایی‌اش برای صدای نقش اصلی، دست روی منوچهر اسماعیلی گذاشت.
منحصربه‌فردترین نقش:انتخاب میان این دو نقش‌آفرینی واقعا دشوار است. «مالک اشتر» در قاب تلویزیون و «ناخدا خورشید» بر پرده نقره‌ای سینما هر دو به‌شدت ماندگار شدند اما اگر از منظر صداپیشگی بخواهیم یکی را انتخاب کنیم، بی‌شک صلابت و ضرباهنگ بیان دیالوگ‌های «مالک اشتر» ماندگاری بیشتری در خاطره مخاطبان داشته است.
تأثیر بر کارنامه بازیگر: اگر حشمت فردوس در سریال «ستایش» را نادیده بگیریم، بی‌تردید اصلی‌ترین خاطرات جمعی مخاطبان سینما و تلویزیون ایران از داریوش ارجمند همین دونقش «مالک اشتر» و «ناخدا خورشید» بوده است که یکی تنها سیمرغ کارنامه بازیگری این هنرمند را با خود به همراه آورد.
اکبر عبدی
کجاها حرف زده؟ مرد هزار نقش سینمای ایران هم از صداپیشگی منوچهر اسماعیلی بی‌نصیب نمانده است. دوبله نقش اکبر عبدی در یکی از شاهنقشهای کارنامه خود یعنی «غلامرضا» در فیلم ماندگار «مادر» را اسماعیلی برعهده داشته است.
با کدام کارگردان همکاری کرده؟ درباره علاقه زنده‌یاد علی حاتمی به منوچهر اسماعیلی نوشتیم اما نمی‌توان از فیلم «مادر» و صداپیشگی منوچهر اسماعیلی در این فیلم به راحتی عبور کرد؛ فیلمی که دوبله سه کاراکتر اصلی آن با بازی محمدعلی کشاورز، جمشید هاشم‌پور و اکبر عبدی را اسماعیلی برعهده داشت.
منحصربه‌فردترین نقش: نه فقط در قالب همکاری با منوچهر اسماعیلی که واقعیت این است، نقش «غلامرضا»ی فیلم «مادر» با دیالوگ معروف «مادر مرد، از بس که جان ندارد» یکی از ماندگاترین و منحصربه‌فردترین تجربیات اکبر عبدی بر پرده نقره‌ای سینماست.
تأثیر بر کارنامه بازیگر: اکبر عبدی با وجود درخشش در نقش‌های مختلف اما کمتر مورد توجه داوران جشنواره فجر قرار گرفته است اما نقش‌آفرینی او در فیلم «مادر» با صدای منوچهر اسماعیلی به شکار اولین سیمرغ کارنامه این بازیگر برای نقش مکمل منجر شد.
جعفر دهقان
کجاها حرف زده؟ دو تجربه تلویزیونی در کارنامه جعفر دهقان بسیار مورد توجه بوده است که در هر دو صداپیشگی منوچهر اسماعیلی نقشی تأثیرگذار داشته است. ماکسی‌میلیان در «اصحاب کهف» و هیردوس در «مریم مقدس» نقش‌هایی ماندگار در کارنامه دهقان محسوب می‌شوند.
با کدام کارگردان همکاری کرده؟ مرحوم فرج‌الله سلحشور در سریال «اصحاب کهف» از ظرفیت منوچهر اسماعیلی بهترین استفاده را کرد و صداپیشگی نقش اصلی را به او سپرد. شهریار بحرانی هم در «مریم مقدس» برای دوبله نقش جعفر دهقان روی منوچهر اسماعیلی حساب باز کرد.
منحصربه‌فردترین نقش: بسیاری از مردم هنوز هم جعفر دهقان را با نقش ماکسی‌میلیان می‌شناسند و به یاد می‌آورند. نقش اصلی سریال ماندگار «اصحاب کهف» که صداپیشگی آن را منوچهر اسماعیلی برعهده داشت. از این منظر می‌توان این همکاری را یک همکاری منحصر به فرد در کارنامه دهقان دانست.
تأثیر بر کارنامه بازیگر:جعفر دهقان نقش‌آفرینی‌های متعددی در سینما و تلویزیون در کارنامه خود دارد که در میان آن‌ها قطعا دو سریال و فیلم «اصحاب کهف» و «مریم مقدس» جایگاهی ویژه دارد. از این منظر می‌توان صداپیشگی منوچهر اسماعیلی را از نقاط عطف کارنامه این بازیگر قلمداد کرد.
