فتاح در ستاد دهقان در بنیاد
روزنامه هفت صبح، مصطفی مسجدی | روز گذشته رهبر انقلاب دو حکم انتصاب صادر کردند. در نخستین حکم، آقای سید‌پرویز فتاح به ریاست ستاد اجرايی فرمان حضرت امام و در حکم دوم آقای حسین دهقان به ریاست بنیاد مستضعفان منصوب شدند. این احکام چه ابعادی از منظر سیاسی به‌خصوص اقتصاد سیاسی دارند؟
یک: ستاد اجرایی فرمان امام کجاست؟ ششم اردیبهشت سال ۱۳۶۸، امام خمینی فرمانی خطاب به آقایان حسن صانعی، مهدی کروبی و حبیب‌الله عسگراولادی صادر کرد که بر‌اساس آن کلیه اموالی که طبق اصل ۴۹ قانون اساسی و قوانین دیگر، در اختیار ولی‌فقیه است، در اختیار این سه فرد قرار بگیرد تا هر‌گونه صلاح می‌دانند در تمامی ابعاد فروش، نگهداری و اداره آنها اقدام کنند. امام البته توصیه کرد که در حد توان این اموال به بنیاد شهید، بنیاد ۱۵خرداد، بنیاد مسکن، کمیته امداد، سازمان بهزیستی، طرح شهید رجایی (کمک به افراد مسن از کار‌افتاده) و بنیاد جانبازان انقلاب اسلامی داده شود. پس از آن ستادی برای اجرایی کردن این فرمان امام تاسیس شد.
فعالیت اصلی این ستاد اداره اموال مصادره شده بعد از انقلاب بود. در سال ۱۳۷۳ محمد شریعتمداری، وزیر اسبق بازرگانی و در سال ۱۳۷۶ محمد‌جواد ایروانی، وزیر اسبق امور اقتصادی و دارایی رئیس این ستاد شدند تا اینکه در سال ۱۳۸۶ محمد مخبر به ریاست ستاد رسید.
مخبر در ستاد یک تحول بزرگ ایجاد کرد و آن را از اداره‌کننده صرف اموال مصادره شده به یک هلدینگ بزرگ اقتصادی تبدیل کرد. این موضوع حتی در حکم رهبری خطاب به پرویز فتاح نیز آمده است: «در سال‌های اخیر با ابتکارها و تلاش‌های پرثمر جناب آقای دکتر مخبر این نهاد به جایگاه برجسته‌ای در خدمت‌رسانی چند‌جانبه به کشور و رفع محرومیت و سازندگی و سلامت دست یافت.»
کار مخبر چه بود؟ ایجاد شرکت‌های متعددی با کلیدواژه «تدبیر» در نامشان و فعالیت در بخش‌های مختلف، از مسکن گرفته تا نفت و خودروسازی و حتی بانک. کار دیگر او تاسیس بنیادی بود به‌نام برکت که درآمد حاصل از این فعالیت‌ها در آنجا خرج می‌شد. عمدتا به شکل ساخت مدرسه، مسجد، خانه عالم یا روحانی، مرکز بهداشت و ارائه وام کارآفرینی به افراد در مناطق محروم. این بنیاد البته بعدها وارد حوزه دارویی هم شد و خب اصلی‌ترین محصولش هم همان واکسن کرونا بود.
کار مخبر آنچنان مورد توجه قرار گرفت که برخی اموال دیگر در اختیار ولی‌فقیه هم در اختیار ستاد قرار گرفت. مثلا اموال مربوط به معاونت اقتصادی حرم حضرت عبدالعظیم که یکی از آنها شرکت پرشیا خودرو واردکننده ب‌ام‌و بود. اموال بنیاد ۱۵خرداد نیز در اختیار این ستاد قرار گرفت. یک کار دیگر مخبر این بود که تقریبا همه وزرا و مسئولان ارشد دولت احمدی‌نژاد را بعد از دوره تصدی خود وارد سیستم ستاد اجرایی کرد. مثلا علی نیکزاد، نایب‌رئیس فعلی مجلس زمانی مدیرعامل شرکت ساختمانی تدبیر بود.
با این حال، مخبر از سال ۱۴۰۰ دیگر معاون اول رئیس‌جمهور است و با وجود اینکه عارف نوروزی، مدیرعامل سابق بنیاد برکت در این دو سال، ستاد اجرایی را با حکم سرپرستی اداره می‌کرده حالا دیگر از نظر رهبری وقتش بوده تا یک فرد بزرگ‌تر از نظر شخصیت مدیریتی و سیاسی به‌صورت دائمی مسئول این نهاد بزرگ اقتصادی شود. نهادی که یکی از اموالش، شرکت نفت و گاز پارس است که نخستین شرکت خصوصی حوزه نفت و گاز در ایران بوده است.
دو: پرویز فتاح کیست؟ یک ارومیه‌ای ۶۲ ساله با سابقه طولانی فعالیت در سپاه که از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ وزیر نیروی احمدی‌نژاد بود و بعد از آن ۶ سال مدیرعامل بنیاد تعاون سپاه شد و بعد از آن ۴ سال رئیس کمیته امداد و از آن به‌بعد هم ۴ سال رئیس بنیاد مستضعفان.
افتتاح یک قطعه بزرگ از آزادراه تهران- شمال، تحول در برخی از برندهای زیرمجموعه بنیاد مثل زمزم، افتتاح موزه هنر ایران در محل کاخ مرمر، افزایش بودجه محرومیت‌زدایی بنیاد و کمک به محرومان در طول دوره کرونا و نیز افتتاح ساختمان جدید پلاسکو از مهمترین اقدامات فتاح در این چهار سال بود. حاشیه مهم فتاح هم همان برنامه تلویزیونی بود که در آن اسم بسیاری از سیاستمداران سطح یک ایران را به‌عنوان افرادی برد که اموال بنیاد مستضعفان را گرفته و پس نمی‌دهند. موضوعی که بعد از واکنش‌های تند و فراوان منجر به عقب‌نشینی او شد.
سه: آیا فتاح ارتقا پیدا کرده است؟ انتصاب به‌عنوان رئیس ستاد اجرایی حتما برای فتاح یک ارتقا محسوب می‌شود. در واقع دامنه فعالیت‌های ستاد و نیز اموالی که این ستاد دارد قابل قیاس با بنیاد مستضعفان نیست و به‌نوعی ستاد را می‌توان در کنار آستان قدس بزرگ‌ترین نهادهای اقتصادی غیردولتی و البته حاکمیتی در ایران دانست. دلیل این موضوع هم این است که در این سال‌ها ستاد اجرایی توانسته از حوزه اداره املاک مصادره شده خارج شده و وارد فعالیت‌های اقتصادی گسترده شود ولی فعالیت اقتصادی بنیاد نسبت به اموالی که داشته تا حدودی کاهش هم پیدا کرده و حتی گفته می‌شود که تعداد شرکت‌های زیرمجموعه این بنیاد نسبت به سال‌های دور تا یک‌سوم نیز کاهش پیدا کرده است.
چهار: بنیاد مستضعفان کجاست؟ در بخش قبلی در مورد بنیاد کمی صحبت کردیم ولی این را باید اضافه کنیم که این نهاد در سال ۱۳۵۷ تاسیس شده و وظیفه اداره بخش دیگری از اموال مصادره شده با این نهاد است. مهمترین شرکت‌هایی که در حال حاضر زیرمجموعه بنیاد است عبارتند از بانک سینا، شرکت زمزم، مجموعه هتل‌های پارسیان، شرکت نفت بهران و شرکت آزادراه تهران- شمال.
البته آنچه در مورد مقایسه ستاد اجرایی و بنیاد گفتیم نباید باعث شود که بنیاد دست‌کم گرفته شود. بر‌اساس گزارشی از حسابرسی سال ۱۳۹۵ بنیاد، دارایی‌های این بنیاد بیش از ۱۴میلیارد دلار تخمین زده شده بود؛ رقمی که با توجه به نرخ دلار در آن سال به بیش از ۵۶هزار میلیارد تومان می‌رسید… میزان سود خالص بنیاد نیز در این گزارش ۷۰۰میلیون دلار در پایان سال مالی ۹۵ تخمین زده شده بود. هر‌چند میزان سود سنواتی این بنیاد 3/5میلیارد دلار بود. بنیاد مستضعفان در همان گزارش عملکرد به بخشی از موجودی املاک خود که به تصرف نهادها و سازمان‌های دولتی و اشخاص مختلف در آمده‌اند، پرداخته بود. تعداد این واحدها ۲۴هزار و ۵۴۲ملک بوده که در آن زمان حدود ۳۸۰میلیارد تومان ارزش‌گذاری «اسمی» شده بود.
پنج: حسین دهقان کیست؟ دهقان ۶۶ساله است و تا پیش از این مشاور فرمانده کل قوا در صنایع دفاعی و نیز نماینده ویژه رئیس‌جمهور در شورای توسعه سواحل مکران و دبیر این شورا بود. او در دولت یازدهم وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و در دولت‌های هشتم و نهم؛ معاون رئیس‌جمهور و رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران بود و البته مثل فتاح سابقه طولانی در سپاه دارد و یازده سال فرمانده نیروی هوایی سپاه بوده است.
شش: آیا این حکم برای دهقان ارتقا محسوب می‌شود؟ بله. در واقع دهقان بعد از عدم کسب مجوز برای حضور در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰، به حاشیه رفته بود و سمتی که در شورای توسعه منطقه مکران داشت، چندان با سابقه او که به تعبیر رهبری در حکم انتصاب «سوابق برجسته‌ای در مدیریت‌های کلان» است، همخوانی نداشت. او حالا می‌تواند در سومین هلدینگ بزرگ اقتصادی غیردولتی و حاکمیتی کشور، نقش‌آفرینی کند و حتی مثل فتاح، جایگاه بهتری نسبت به قبل در رسانه‌ها داشته باشد.
هفت: رهبری از این دو نفر چه خواسته است؟ رهبری در حکم خود خطاب به فتاح گفته: وظیفه اصلی این ستاد، رفع محرومیت‌های اقشار ضعیف و توانمندسازی آنان و رسیدگی به مناطق محروم است و خطاب به دهقان گفته «مهمترین توصیه اینجانب توانمندسازی اقشار ضعیف و به کار گرفتن این امانت ملی برای آبادانی و پیشرفت در مناطق محروم و به‌کارگیری نیروهای جوان و متخصص انقلابی و جهادی با رعایت بندهای اقتصاد مقاومتی است.»
