دعوای سوده و ساناز بر‌سر مازوت
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| مثل سال‌هاي قبل، تهران در آذر ماه با آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کند. شاخص کیفیت هوای تهران از شنبه هفته گذشته تا به حال همواره بالای ۱۵۰ بوده که به معنای هوای ناسالم برای همه افراد است. البته به جز پنجشنبه هفته پیش که شاخص ۱۱۰ بوده است یعنی ناسالم برای افراد حساس.
باز هم مثل سال‌های پیش بحثی در شبکه‌های مجازی و رسانه‌ها راه افتاده که مشکل کجاست و برخی می‌گویند مشکل اصلی این است که نیروگاه‌هایی اطراف تهران یا در خود تهران از مازوت استفاده می‌کنند. دولت البته این موضوع را به شدت رد کرده است. با هم ببینیم که ماجرای مازوت چیست، چرا از آن استفاده می‌کنند، چرا نباید استفاده کنند و هر یک از بازیگران در سیاست‌گذاری کشوری و شهر تهران در این‌باره چه می‌گویند.
یک: مازوت چیست؟ مازوت یا نفت سیاه یا نفت کوره، به زبان ساده تفاله نفت است. در واقع نفت را بعد از استخراج از زمین در پالایشگاه به محصولاتی مانند بنزین، نفتا (بنزین هواپیما) و … تبدیل می‌کنند و آنچه باقی می‌ماند نفت کوره یا نفت سیاه یا مازوت خواهد بود.
دو: چرا مازوت را می‌سوزانند؟ مازوت با اینکه نفت بی‌کیفیتی است ولی همچنان قابلیت سوزاندن دارد و می‌تواند انرژی گرمایی تولید کند. از این‌رو آن را به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند. مثلا در قدیم برای گرم کردن تنور نانوایی یا حمام‌ها از آن استفاده می‌کردند. حالا هم برخی کارخانه‌ها و نیز نیروگاه‌های حرارتی که در حال حاضر حدود ۱۷ و نیم درصد از برق کشور را تولید می‌کنند امکان استفاده از مازوت را دارند و می‌توانند آن را به برق، یعنی یک نوع انرژي پاک و البته گران‌تر تبدیل کنند. باید توجه کرد که مازوت به‌خاطر کم ارزش بودن آن اساسا امکان صادرات هم ندارد و خواهانی ندارد و از این رو تبدیل آن به برق صرفه اقتصادی دارد.
سه: چرا نباید مازوت سوزاند؟ مازوت از دو نظر برای سلامتی انسان مضر است:
تولید گاز اس او دو يا دی اکسید گوگرد که گازی سمی است. یافته‌های یک پژوهش در مورد نیروگاه شهید رجایی بین تهران و قزوین نشان می‌دهد که این نیروگاه در شرایط حداکثر تولید خود، در فصل پاییز و زمستان بیش از یک و نیم برابر میزان استاندارد دی اکسید گوگرد تولید می‌کند. با این حال مشکل این روزهای تهران دی اکسید گوگرد نیست. همان‌طور که در سایت مرکز کنترل کیفیت آلودگی هوای تهران قابل مشاهده است اتفاقا میزان دی اکسید گوگرد در هوای تهران در شرایط استانداردی است.
مشکل تهران ذرات کمتر از دو و نیم میکرون است. این ذرات معلق عموما ناشی از فعالیت‌هایی هستند که در آنها سوخت‌های فسیلی سوزانده می‌شوند بنابراین هم اتومبیل‌های سواری و هم سوخت نیروگاه‌ها ازجمله مازوت می‌تواند عامل آن باشد. این ذرات عامل اصلی تاری هوا ناشی از آلودگی هواست ولی چند خطر عمده دیگر دارد؛ نخست اینکه برای مدت طولانی‌تری در هوا باقی می‌مانند (روزها یا هفته‌ها)، دوم اینکه تا مسافت طولانی‌تری نیز حرکت می‌کنند، سوم اینکه چون به بخش‌های عمیق‌تر ریه نفوذ می‌کنند و هم ناشی از مواد سمی‌تری (مانند فلزات سنگین یا ترکیبات آلی سرطان‌زا) هستند خطرات بسیار بیشتری دارند.
سه: آیا در تهران مازوت می‌سوزانند؟ در این زمینه اختلاف جدی بین اعضای شورای شهر از یک طرف و رئيس شورای شهر و مسئولان دولتی از سوی دیگر به وجود آمده است. دعوا وقتی شروع شد که علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست، روز دوم آذر در کمال صداقت گفت که نمی‌تواند قول بدهد که امسال مازوت سوزی در کشور نداشته باشیم.
پنج روز بعد از آن سوده نجفی، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر در تذکری در صحن شورا گفت: «اظهارنظر آقای سلاجقه به نوعی شفاف‌سازی است اما سوال من این است که وظیفه رئیس سازمان محیط‌زیست چیست؟ اجرای قانون هوای پاک چه می‌شود؟…اگر وقتی کسی که مسئولیت اصلی در زمینه آلودگی هوا دارد، چنین اظهاراتی را مطرح می‌کند، چه انتظاری از دیگر مسئولان باقی می‌ماند؟ شهروندان بدانند که یکی از دلایل آلودگی هوای شهر تهران در ۶ ماه دوم سال مازوت‌سوزی و موارد اینگونه است.»
اعلام مازوت‌سوزی آن هم از سوی یک مقام رسمی باعث شد خانم ساناز جعفرزاده، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و بهره‌برداری تولید شرکت برق حرارتی مصاحبه تندی با ایرنا علیه خانم نجفی بکند که خلاصه آن را اینجا می‌خوانید:
* امروز دیگر زمانی نیست که هر کسی بتواند حرف بدون مستند بزند. عضو شورای شهر بر اساس کدام داده‌ای درباره مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها اظهارنظر کرده است، در حالی که متولی سوخت کشور شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، وزارت نفت و شرکت برق حرارتی است. این اظهارنظر براساس کدام اطلاعات انجام شده و کدام‌یک از سه نهاد ذکر شده این اطلاعات را در اختیار وی قرار داده است؟
* نیروگاه‌های تهران نزدیک به ۱۰سال است که حتی یک لیتر مازوت هم دریافت نکرده‌اند.
* فرد یادشده اگر در حوزه محیط‌زیست اعلام نظر می‌کند، خوب است که با این مطلب هم آشنا شود که آنچه ما در حوزه آلودگی با آن درگیر هستیم، کاهش ضریب تخلیه آلودگی هوای تهران با سرد شدن هوای این کلانشهر است.
* سال گذشته نیز پایشی توسط مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام و مشخص شد که در بازه زمانی ساعت ۱۱ تا ۱۸ این شاخص افزایش می‌یابد. براین اساس اگر مازوتی در تهران مصرف می‌شود، یعنی فقط در این بازه زمانی و ساعت مصرف می‌شود. جالب اینکه این آلایندگی در ایستگاه‌هایی که در مراکز شهر هستند افزایش داشته و در ایستگاه‌هایی که اطراف این کلانشهر هستند رشد نداشته است. در این بازه زمانی ما کدام نیروگاه و واحد صنعتی را در منطقه‌ای مانند اقدسیه تهران داریم که در ایستگاه اقدسیه ساعت ۱۱ تا ۱۸ شاخص ترکیبات گوگرد افزایش نشان می‌دهد؟
* نه شرکت پخش فرآورده‌های نفتی یک لیتر مازوت در اختیار نیروگاه‌ها قرار داده نه ما مصرف داشته‌ایم.
* ۷۳درصد آلایندگی مربوط به بخش حمل‌ونقل است و سهم بخش نیروگاهی تنها هفت درصد است. حال باید دید چرا سهم ۷۳درصدی نادیده گرفته شده و سهم هفت درصد برجسته می‌شود؟
* برای شهر تهران به استناد سیاهه انتشار سازمان حفاظت از محیط‌زیست، منابع متحرک سهم ۵۹ درصدی در آلایندگی هوا دارند.
* در سیاهه یادشده، در بخش منابع ثابت، سهم نیروگاه‌ها 3/8 (سه و هشت دهم) درصد از کل آلایندگی شهر تهران است؛ این در حالی است که برخی آن ۵۹درصد را رها کرده و این سهم ناچیز را مدنظر قرار می‌دهند.البته فقط این مقام دولتی نبود که جواب خانم نجفی را داد و مدیرعامل شرکت ملی پخش و پالایش نفتی هم این موضوع را تکذیب کرد ولی جالب اینکه رئيس سازمان محیط‌زیست باز هم با سخنانی دوپهلو در برابر خانم نجفی موضع گرفت و گفت: «ممکن است در شرایط سخت برخی دستگاه‌های ذی‌ربط مانند شورای‌عالی امنیت ملی دستورات خاصی صادر کنند اما در حال حاضر در اطراف تهران مازوت‌سوزی نداریم.»
چهار: اگر بسوزانند کجا می‌سوزانند؟ با این همه، دیروز یک عضو شورای دیگر شورای شهر تهران به نقل از مدیرعامل شرکت ملی پخش و پالایش نفتی در یک جلسه در استانداری تهران گفت که «رسماً اعلام کرد که ۲ نیروگاه از مازوت استفاده می‌کنند.» او همچنین به گزارش کمیسیون اصل نود مجلس استناد کرد و گفت سال گذشته از ۱۶ نیروگاه (بخاری) در کشور ۱۴ نیروگاه مازوت سوزانده‌اند و در کنایه‌ای تند گفت: «این گزارش مجلس است. اگر کسی اعتراض دارد به کمیسیون اصل نود برود. من نمی‌دانم چرا می‌خواهند بگویند در اطراف تهران مازوت‌سوزی نداریم.»
اما باز هم همین دیروز در یک گزارش خبرگزاری ایرنا، به نقل از رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست آمد: فقط نیروگاه‌های بخاری قابلیت مصرف مازوت دارند؛ در تمام کشور هم ۱۶ نیروگاه بخاری وجود دارد، بقیه نیروگاه‌ها گازی و سیکل ترکیبی هستند که امکان مصرف مازوت ندارند، در تهران هم فقط نیروگاه بعثت، نیروگاه بخاری است که از سال ۱۳۹۱ بخش مصرف مازوت آن پلمب شده است، بنابراین در تهران نیروگاهی مازوت مصرف نمی‌کند.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که اگر نیروگاهی در اطراف تهران مازوت بسوزاند احتمالا همین نیروگاه بعثت و یا نیروگاه شهید رجایی است. البته این را باید تاکید کرد که مقامات سازمان محیط‌زیست می‌گویند نیروگاه شهید رجایی مازوت نمی‌سوزاند و برخی کارشناسان نیز در اینکه ذرات معلق بتواند فاصله نود کیلومتری نیروگاه شهید رجایی تا تهران را بپیماید و عامل اصلی آلودگی تهران باشد تردید دارند.
به هر حال این موضوع نیز مثل صدها موضوع دیگر به مسئله‌ای سیاسی تبدیل شده است. شورای شهر می‌خواهند بگویند عامل وضعیت این روزهای تهران ما نیستیم و مازوت‌سوزی نیروگاه‌هاست و دولتی‌ها می‌خواهند بگویند عامل آلودگی خودروهاست پس شهرداری که وظیفه حمل‌ونقل عمومی را دارد مقصر است. در این میان البته عمر و جانی است که از تهرانی‌ها و البته ساکنان دیگر شهرهای بزرگ در این آلودگی هوا می‌رود. دیروز یک عضو شورای شهر گفته بود آلودگی هوا سال ۱۴۰۰، جان ۶ هزار و ۳۹۸ نفر از اهالی پایتخت را گرفته است.
