دست از سر گزارش «شادترین کشورها» بردارید
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| دیروز گزارشی در یک سایت اقتصادی منتشر شد با این تیتر: «ایران در قعر جدول شادی/ گذر زمان چه بر سر شادی ایرانیان آورد؟» و در آن نوشته شده بود که «طبق گزارش موسسه گالوپ، ایران با در نظر گرفتن میانگین سال‌های ۲۰۲۰ الی ۲۰۲۲، با امتیاز 4/876در جایگاه ۱۰۱م شاخص شادی از بین ۱۳۷ کشور قرار دارد.» با این حال گزارش این سایت (اقتصادآنلاین)، مثل اغلب گزارش‌های دیگری که در این حدود ۱۰ سال در این زمینه ترجمه و منتشر شده ایراداتی دارد که در فهم آن به شدت تاثیرگذار است.
برای شروع بدانید که گزارش گالوپ هر سال در روز بین‌المللی شادی یعنی در ماه مارس منتشر می‌شود بنابراین گزارشی که سایت اقتصادی ایرانی نوشته بر مبنای گزارشی است که حدودا ۱۰ ماه پیش منتشر شده است. اما برسیم به نقدهای جدی‌تر و با هم نگاهی کنیم به گزارش گالوپ و می‌بینیم که به گفته گالوپ، شاخص شادی چگونه ارزیابی می‌شود و آیا می‌توان به چنین گزارش‌هایی برای ارزیابی میزان شادی مردم تکیه کرد یا نه.
یک: آیا شادی کلمه مناسبی است؟ گزارشی که گالوپ منتشر می‌کند World Happiness Report نام دارد ولی ترجمه این گزارش به گزارش جهانی شادی غلط است. اساسا در این گزارش عنصری به نام «شادی» ارزیابی نمی‌شود که بعد از آن بخواهیم نتیجه بگیریم که چون ما ایرانی‌ها در رده‌های پایین جدول هستیم پس انسان‌هایی «غمگین» هستم. گالوپ خود گفته که در این گزارش رضایت از زندگی و احساس رفاه را ارزیابی می‌کند.
دو: رضایت از زندگی چطور ارزیابی می‌شود؟ برخلاف آنچه دیروز در گزارش اقتصادآنلاین آمده بود و معمولا نیز نقل قول می‌شود؛ این گزارش اساسا معیاری مانند تولید ناخالص داخلی یا هر معیار دیگری را در نظر نمی‌گیرد. رده بندی کشورها در این گزارش، فقط و فقط بر اساس یک پیمایش از ساکنان خود آن کشور است. پیمایش یا نظرسنجی هم به این شکل است که مثلا در ایران در سال ۲۰۰۲ از ۱۰۰۳ نفر پرسیده‌اند که فکر کنید نردبانی وجود دارد که پله دهم آن بالاترین سطح زندگی در ذهن شما و پله اول آن کمترین سطح زندگی است. حالا بگویید که در کدام پله قرار گرفته‌اید.
سه: وضعیت ایران در سال ۲۰۲۲ چطور بوده است؟ بر اساس این گزارش میانگین نمره نمونه‌ای در ایران که گالوپ از آن‌ها نظرسنجی کرده به زندگی خود از ۱۰ نمره، 4/867 بوده و ارزیابی درست از گزارش گالوپ این است که از نظر یک نمونه ۱۰۰۳ نفره از جامعه ایران، کیفیت زندگی آن‌ها از نمونه‌های دیگری در ۱۰۰ کشور دیگر جهان کمتر است.
چهار: در این گزارش فنلاندی‌ها بیشترین نمره را به زندگی خود داده‌اند با 7/804 نمره ولی بیایید نمره چند کشور دیگر را با هم ببینیم. در ترکیه نمره مردم به زندگی خود 4/614 بوده است و این کشور ۵ رتبه پایین‌تر از ایران قرار گرفته است و از آن طرف در کرانه باختری رود اردن که از نظر جامعه بین‌المللی مرکز دولت فلسطین است نمره مردم به زندگی خود 4/908 بوده است و آن‌ها در رده ۹۹ قرار دارند. حالا مخیرید که بگویید کیفیت زندگی در کرانه باختری از ایران بیشتر است یا در ترکیه از ایران کمتر!
پنج: و اما یک سوال. اگر شما مخیر باشید به زندگی بین دو کشور رومانی و ژاپن کدام را انتخاب می‌کنید؟ به احتمال زیاد زندگی در توکیو را به زندگی در بخارست ترجیح می‌دهید. ولی جالب است بدانید در این رنکینگ، کیفیت زندگی رومانی بیش از ژاپن است. چرا؟ چون نظرسنجی است و بر اساس احساس رضایت مردم و نه بر اساس معیارهای مشخص.
شش: آیا می‌شود به این گزارش تکیه کرد؟ جامعه آماری ۱۰۰۰ نفری تقریبا به معنای ضریب اطمینان ۹۵ درصدی و ضریب خطای ۳ درصدی است (این دو، دو شاخص مجزا در علوم آماری هستند و مجموع آن‌ها نباید ۱۰۰ بشود) و برای استناد در گزارش‌های مطبوعاتی مناسب است ولی اگر بخواهید ضریب اطمینان را به ۹۹ درصد و ضریب خطا را به يك درصد برسانید؛ باید با ۱۶ هزار و ۶۳۸ نفر مصاحبه کنید یعنی ۱۶ برابر بیش از نمونه‌ای که گالوپ با آن‌ها مصاحبه کرده است.
هفت: اما اشتباهات استناد به چنین گزارشی برای شناخت سطح شادی در کشورها به همینجا ختم نمی‌شود. این گزارش بخش دیگری هم دارد که در آن ۶ شاخص را در میان کشورها به ارزیابی گذاشته تا در کنار نظرسنجی، تکمیل کننده این رتبه‌بندی باشد. تاکید کنیم که رتبه‌بندی بر اساس این ۶ شاخص نیست. هدف هم در نهایت این است که فقط تولید ناخالص داخلی معیاری برای ارزیابی کشورها نباشد و موارد دیگری نیز مد نظر قرار گیرد. (این رویکردی است که در اهداف توسعه هزاره سازمان ملل از حوالی سال ۲۰۱۲ آغاز شده است و کشور بوتان پیشنهاد آن را داده و می‌توانید در سایت خود گالوپ یا سایت‌های ملل متحد تاریخچه آن را بخوانید.)
هشت: اما بیایید قدری به این ۶ معیار توجه کنیم. یکی از آن‌ها معیاری است به نام «آزادی تصمیم‌گیری در زندگی». این معیار اینطور ارزیابی می‌شود که گالوپ هر ساله در نظرسنجی‌هایی ملی از مردم ساکن یک کشور می‌پرسد که آیا شما از میزان آزادی انتخاب خود در زندگی راضی هستید یا خیر. نمره کشورها در این شاخص از یک است. اولین کشور جهان فنلاند است با نمره 0/961 و ایران در رده ۱۲۷ جهان قرار دارد با نمره 0/593. تا اینجای کار مشکلی نیست ولی حدس می‌زنید چه کشورهایی پایین‌تر از ایران قرار دارند؟ نمره یونان یا ترکیه یا لبنان کمتر از ایران است!
9 : یکی دیگر از شاخص‌ها میزان احساس یا درک فساد است. باز هم این شاخص مبتنی بر نظر مردم است و در آن پرسیده می‌شود که آیا به نظر شما فساد در سطح دولت یا کسب‌وکارها گسترده است یا نه. سنگاپوری‌ها بهترین نمره را گرفتند ولی ایران در رتبه ۶۱ جهان قرار دارد و احساس مردم از فساد در کشورشان در ۷۶ کشور جهان بیش از ایران است. یکی از این کشورها ایتالیا است که از نظر میزان احساس فساد، در رده ۱۰۰ جهان قرار دارد. (در این رده بندی هر چه به قعر جدول بروی میزان احساس فساد بیشتر است). رتبه کشور پرتغال که یکی از کشورهای اتحادیه اروپا است؛ ۱۲۰ است.
10: یک شاخص دیگر که به خوبی نشان می‌دهد این گزارش ربطی به شادی (به معنای احساس خوشحالی در وجود خود فرد) ندارد مسئله سخاوت است. پاسخ به این سوال که «آیا در ماه گذشته به خیریه کمک کردید» این شاخص را معین می‌کند. ایران در این شاخص در رده بیست و یکم جهان قرار دارد و صد و ۱۶ کشور دیگر پشت ایران هستند من جمله ثروتمندانی مثل آمریکایی‌ها و اماراتی‌ها. فنلاند که رتبه اول را در رضایت زندگی به دست آورده در این رده بندی در جای ۵۸ از آخر ایستاده است.
11: بنابراین با وجود اینکه مشکلات زیادی در کشور وجود دارد و با وجود اینکه این شاخص مثل بسیاری از مشاهدات روزمره ما نشان می‌دهد که مردم رضایت کافی از زندگی خود ندارند ولی بهتر است از استناد به این گزارش‌ها به عنوان یک داده مستحکم و علمی دست برداریم. همین گزارش گالوپ می‌گوید میزان رضایت زندگی ایرانیان از زندگی در بازه سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ یعنی ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ نسبت به بازه دو ساله قبلی یعنی ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ بیشتر شده است. آیا شما می‌توانید این گزاره را قبول کنید؟ اگر نه؛ پس بقیه گزارش را هم، چندان جدی نگیرید.
