در سفر به بیرجند از چه مکان‌هایی دیدن کنیم؟
روزنامه هفت صبح، محبوبه حسنی | شهر بیرجند، همواره در فهرست برترین‌های کشور قرار دارد؛ چراکه از سال‌های دور تا به امروز، گامی عظیم در توسعه و پیشرفت برداشته و نام خود را به‌عنوان شهری فرهنگی و توسعه‌پذیر ثبت کرده است. شهر بیرجند اولین شهر در ایران است که از سازمان آب‌رسانی برخوردار شده و بنگاه آب لوله بیرجند نیز نخستین سازمان آب‌رسانی در کشور شناخته می‌شود. همچنین بیرجند، قبل از تهران، از لوله‌کشی آب شهری برخوردار شده است.
*** عمارت تاریخی خواجه خضر: ساختمانی تاریخی و کهن که پیشینه آن به دوران حکومت قاجاریان بازمی‌گردد. این عمارت از معماری تک‌ایوانی و نمای آجری به‌شکل خفته راسته برخوردار بوده و به‌دلیل حضور مقابر در پیرامون آن، در بین مردم دارای اهمیت بسیاری است. این بنا امروزه به یکی از جاذبه‌های تاریخی این شهر تبدیل شده است.
*** مسجد چهار درخت: مسجدی متعلق به اواخر دوران سلطنت صفویان، در محله‌ای قدیمی چهار درخت شهرستان بیرجند وجود دارد که به همین نام شهرت یافته است. این مسجد، دارای تنها یک شبستان است که در سال ۱۳۴۹ بازسازی شده است.
*** سد عمر شاه (بند عمر شاه): سدی قدیمی، درون رشته‌کوهی به نام باقران قرار دارد که به‌دلیل ذخیره کردن آب و نیز مهار سیلاب‌ها و با استفاده از آجر و ساروج ساخته شده است. قدمت این بند به دوران حکومت قاجاریان و فرمانروایی حشمت‌الملک بازمی‌گردد و به نام بند عمرشاه شهرت یافته است.
*** موزه میراث پهلوانی: در زورخانه‌ای قدیمی به نام «زورخانه لوب‌اند»، با پیشینه‌ای بالغ بر دو قرن، موزه میراث پهلوانی شهر بیرجند قرار دارد که امروزه به یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی این شهر تبدیل شده است. در این موزه، وسایلی تاریخی از ورزش باستانی و پهلوانی برای بازدید به نمایش گذاشته شده است.
*** ارگ بهارستان (باغ زرشکی): بنایی متعلق به حکومت افشاریان در شهر بیرجند قرار دارد که شاهد اتفاقات تاریخی مهمی از جمله پناهنده شدن لطفعلی‌خان زند و همراهانش در این عمارت بوده است. این اثر تاریخی یکی از زیباترین و بزرگ‌ترین باغ‌های کشور است که پیش از شناسایی آن به‌عنوان میراث تاریخی کشور، مورد تفکیک قرار گرفته و امروزه تنها بخشی کوچک از این باغ باشکوه برجای مانده است.
*** بند دره (سد دره): سدی بازمانده از دوران دو حکومت پادشاهی ایرانی، اواخر پادشاهی زندیه و اوایل سلطنت قاجاریه که به‌دلیل گذر آب ذخیره‌شده آن از دره بالا و پایین، به نام بند دره شهرت یافته است، در شهر بیرجند قرار دارد. به یقین می‌توان این بند را از مهم‌ترین سدهای تاریخی و عظیم‌ترین سد کوهستانی این شهر معرفی کرد که به دستور امیر شوکت‌الملک در اواخر قرن ۱۳ احداث شده است.
*** عمارت کلاه فرنگی (ارگ حسام الدوله): بنایی تاریخی و بازمانده از اواخر دوران حکومت زندیه و اوایل سلطنت قاجاریان در شهر بیرجند وجود دارد که در بین مردم به ارگ کلا‌ه‌فرنگی شهرت یافته است. قصر بی‌بی عروس، ارگ سرکار و ارگ حسام‌الدوله از جمله نام‌های دیگر این عمارت کهن است که در بین مردم شناخته می‌شود. این اثر تاریخی، متعلق به امیرعلم خزیمه بوده که توسط ایشان به فرمانداری بیرجند اهدا می‌شود.
*** بازار بیرجند: بازار بیرجند از جمله قسمت‌های قدیمی و کهن این شهرستان است که می‌توان کاروانسراهایی کهن با پیشینه‌ای بالغ بر ۳۰۰سال را در داخل آن، مشاهده کرد. همچنین این فضای عظیم، دارای کوچه‌هایی با فضایی کم است که در برخی از قسمت‌های آن، مکان‌هایی با معماری اصیل سنتی به چشم می‌خورد.
*** مدرسه شوکتیه: حسینیه شوکتیه، عمارتی است متعلق به اواسط قرن۱۳هجری که به دستور محمدابراهیم خان علم، مشهور به شوکت‌الملک دوم در شهر بیرجند ساخته شده است. این بنا که حدود یک دهه پس از ساخت، تغییر کاربری داده و به مدرسه‌ای به همین نام تبدیل می‌شود، سومین مدرسه‌ای است که پس از دارالفنون و رشدیه تبریز تعلیم و پرورش را به سبک جدید در دستور کار خود قرار داد.
*** باغ اکبریه: باغ اکبریه، دارای پیشینه‌ای به قدمت اواخر حکومت زندیه و اوایل سلطنت قاجاریه در شهر بیرجند احداث شده است که در گذشته از آن به‌عنوان مکانی جهت سکونت، پذیرایی و امور دیوانی استفاده می‌شد. این مکان در گویش مردم محلی به کلاته سرکار امیر نامیده می‌شود.
*** قلعه فورگ: در یکی از روستاهای شهرستان بیرجند به نام فورگ، قلعه‌ای کهن و باستانی وجود دارد که به قلعه فورگ شهرت یافته است و از جاهای دیدنی خراسان جنوبی محسوب می‌شود. جالب است بدانید که مرحله نهایی معماری صورت گرفته بر این بنای قدیمی که پس از قلعه الموت از مهم‌ترین پایگاه‌های اسماعیلیان محسوب می‌شد، به دوران حکومت افشاریان بازمی‌گردد؛ به‌گونه‌ای که هشت برج دایره‌ای شکل و حصار کنونی قلعه، متعلق به این دوران است.
*** برج چشمه مولید: برج چشمه مولید، بنایی است بازمانده از دوران حکومت صفویان که در روستایی به همین نام و در شهرستان بیرجند ساخته شده است. امروزه این اثر تاریخی، یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری تاریخی این شهرستان است.
*** باغ امیرآباد: در ۵ کیلومتری غرب شهرستان بیرجند باغی قرار دارد که به باغ و کوشک امیرآباد شهرت دارد. این مکان متعلق به امیرمعصوم‌خان شیبانی است که از پیشینه‌ای به قدمت حکومت قاجاریان برخوردار است. امروزه در این باغ می‌توان‌بخش‌های مختلفی از جمله کتابخانه، دانشگاه، موزه، سفره‌خانه و چایخانه سنتی را مشاهده کرد.
*** باغ شوکت آباد: باغی متعلق به امیر اسماعیل‌خان شوکت‌الملک در ۱۰کیلومتری بیرجند قرار دارد که امروزه بخش‌هایی از آن به‌عنوان موزه تاریخ طبیعی و حیات‌وحش و نیز رستوران سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
